رمزریال و چند سؤال

عصر تراکنش ۵۷؛ رضا قربانی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش / تقریباً سه سال پیش بود که پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران «انقلاب بلاکچین» را به‌عنوان شعار رویداد بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت انتخاب کرد؛ شعاری نسبتاً پیشرو در آن زمان؛ زمانی که هنوز صرافی‌های رمزارز مانند امروز رشد نکرده بودند، زمانی که بیت‌کوین و دیگر کریپتوکارنسی‌ها مانند امروز شناخته‌شده نبودند و زمانی که بسیاری از چهره‌های شناخته‌شده جهان هنوز به این عرصه ورود نکرده بودند، در اقدامی نادر و عجیب از یک نهاد دولتی شاهد این رویداد بودیم.

رویداد بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت زمانی برگزار می‌شد که بافاصله، قوی‌ترین رویداد حوزه فناوری‌های مالی ایران بود. متأسفانه کرونا این رویداد را از ما گرفت و خبرهایی شنیده می‌شود که امسال قرار است بار دیگر شاهد گردهمایی فعالان فناوری‌های مالی ایران در این رویدادزیر یک سقف باشیم. ان‌شاءالله که این اتفاق خجسته رخ دهد، ولی اکنون موضوع ما چیز دیگری است.

با اینکه پژوهشکده پولی بانک مرکزی رویداد انقلاب بلاکچین را برگزار کرد و با اینکه پنل‌ها و ارائه‌های خوب و قوی در زمینه‌های گوناگون بلاکچین در این رویداد ارائه شد، ولی متأسفانه شاهد بی‌عملی جدی از سوی بانک مرکزی در زمینه رگولاتوری رمزارزها بودیم. آنچه از بانک مرکزی در این سال‌ها دیدیم، ارائه متن پیش‌نویسی برای تنظیم‌گری رمزارزها بود که همان زمان با انتقادات جدی مواجه شد؛ ولی هیچ‌گاه خبری از سرنوشت این متن منتشر نشد. در اقدامی نادر و عجیب در وب‌سایت بانک مرکزی هم اطلاعیه‌ای منتشر شد که هر کسی در زمینه بلاکچین و رمزارز فعالیت می‌کند، خونش پای خودش است! معلوم هم نشد این اطلاعیه از کجا آمد و چه فرایند اداری را طی کرد.

در همه این سال‌ها بانک مرکزی بر خلاف دیگر نهادهای رگولاتور جهان نه‌تنها در زمینه تنظیم‌گری رمزارز کاری را جلو نبرد، بلکه مدام این جمله را تکرار کرد که استفاده از رمزارز در پرداخت تخلف و جرم است و چنین و چنان. تکرار این جمله تا حدی بوده که متأسفانه برخی فعالان کریپتوی ایران در راستای اهداف خود از این گزاره بی‌اساس استفاده می‌کنند که کاربرد رمزارزها در پرداخت غیرقانونی است. کاری به دوستان‌مان در بانک مرکزی ندارم؛ آنها مأمورند و معذور.

در تعجبم از دوستان فعال دنیای کریپتو که برای رسیدن به اهداف کوتاه‌مدت خود این گزاره را تکرار می‌کنند، در حالی که تعریف رسمی بیت‌کوین «یک سیستم پرداخت بین‌المللی» است. بیت‌کوین نه ابزاری برای سرمایه‌گذاری، بلکه ابزاری برای پرداخت است. با اینکه بیت‌کوین ادعا کرده می‌خواهد چالش‌های موجود بر سر راه پرداخت‌های بین‌المللی را بردارد، ولی هنوز نتوانسته به آن اندازه‌ای که باید و شاید، در این مسیر موفق و عالم‌گیر شود.

همین ناتوانی‌های بیت‌کوین بسیاری را به صرافت این انداخته که جایگزینی بسازند که ضعف‌های بیت‌کوین را نداشته باشد. امروز حداقل ۱۰ کوین معروف و شاید اندکی بیشتر را می‌شناسیم که از نظر فنی، کسب‌وکاری، بازار و چند بعد دیگر حرف‌های خوبی برای گفتن دارند. با اینکه هنوز بیت‌کوین سلطان نصف بازار دنیای کریپتو است، ولی هژمونی بیت‌کوین در حال کاهش است و بقیه در حال باز کردن جا برای خودشان.

بانک‌های مرکزی جهان هم که انحصار خلق پول‌های فیات را در دست دارند، از این میدان دور نبودند و سعی کردند شانس‌شان را امتحان کنند. بانک‌های مرکزی تصور می‌کنند از این شانس برخوردار هستند که از همان ابتدا اعتماد بخش اعظم جامعه را همراه خودشان دارند و اگر وارد این عرصه شوند، بخت و اقبال یار آنها خواهد بود.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که بر خلاف دیگر نهادهای رگولاتور بین‌المللی جهان در زمینه تنظیم‌گری رمزارزها سکوت پیشه کرده، در اقدامی عجیب به یکباره خبر از رمزریال داده است. دوستان بانک مرکزی رمزریال را نوعی رمزپول می‌دانند که البته در ادبیات جهان چنین مفهومی وجود ندارد و آنچه ما در جهان شاهد آن هستیم، CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی است. اینکه بانک مرکزی ایران با چه هدفی می‌خواهد دست به انتشار چنین توکنی بزند را بگذاریم زمان دیگری بررسی کنیم؛ سؤالی که اینجا وجود دارد این است که چه تضمینی وجود دارد که سرمایه‌های مردم در رمزپول بانک مرکزی از بین نرود؟ گفته می‌شود ریال پشتوانه این رمزپول است.

ارزش ریال هر سال به‌طور متوسط ۲۰ درصد کاهش می‌یابد و در یک سال اخیر این ریزش ارزش ریال تا ۵۰ درصد هم بوده است. حالا کسی که می‌خواهد از این رمزپول استفاده کند، روی کاغذ سالی ۲۰ الی ۵۰ درصد ریزش ارزش را باید تحمل کند. یک سؤال ساده داریم از بزرگان؛ مردم به چه انگیزه‌ای باید پول و سرمایه‌شان را وارد این مهلکه کنند؟ نقدهای زیاد دیگری بر پروژه جدید بانک مرکزی وارد است، ولی بگذاریم نقطه شروع همین جا باشد.

انگیزه مردم برای ورود به دنیای کریپتوها مشخص و روشن است؛ انگیزه مردم برای ورود به دنیای رمزپول چیست؟ اگر پاسخ این سؤال را شفاف و روشن نداریم، یعنی می‌خواهیم بار دیگر بیت‌المال را صرف پروژه‌های بی‌سرانجام کنیم.