میخواهیم صنعت فینتک را از حالت جزیرهای خارج کنیم
سینا فرهمند، قائممقام مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک بهار درباره اهداف این شرکت میگوید
عصر تراکنش ۵۸ / شرکت تجارت الکترونیک بهار، کسبوکاری فعال در زمینه فناوریهای مالی است که توانسته با بهرهمندی از سیستم اختصاصی بانکداری متمرکز (کُربنکینگ) خود، خدمات و راهکارهای گوناگونی را در حوزه کیف پول دیجیتالی در اختیار سازمانها و کسبوکارها قرار دهد. در گفتوگویی که با سینا فرهمند، قائممقام مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک بهار داشتیم، درباره خدمات این شرکت، برنامههایشان برای سال جاری و چشماندازشان صحبت کردیم. طبق گفتههای فرهمند، این شرکت بهدنبال آن است که صنعت فینتک کشور را از حالت جزیرهای خارج کند؛ اتفاقی که در دنیا شاهد آن هستیم. دنیا، دنیای شبکه شده و بزرگترین ارائهدهندگان سرویس با یکدیگر همکاریهای تجاری کاملاً برد-برد را شکل میدهند تا همه با هم نفع ببرند. شرکت تجارت الکترونیک بهار نیز گامهای بزرگی در این حوزه برداشته که از برخی دستاوردهای آن در سال پیش رو رونمایی خواهد شد. در ادامه گفتوگوی عصر تراکنش با قائممقام مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک بهار را میخوانید.
زیرساختی به مثابه جعبهابزار
شرکت تجارت الکترونیک بهار یک ارائهدهنده سرویس در حوزه کیف پول دیجیتال است. فرهمند درباره خدمات این شرکت میگوید که بسیاری از شرکتهای فینتکی محصولی در حوزه کیف پول دارند که میتواند در قالب اپلیکیشن، وبسایت یا پلتفرم باشد، ولی تجارت الکترونیک بهار یک لایه قبل از آن شرکتها قرار دارد؛ در واقع یک زیرساخت بانکی دارد که میتواند به بانکها، مؤسسات مالی، شرکتهای خدمات پرداخت و تمامی شرکتهایی که بهنوعی بهدنبال سرویس یا زیرساخت کیف پول هستند، سرویس ارائه دهد: «زیرساختی که فراهم کردهایم مثل یک جعبهابزار است که ابزارهای متنوع قوی و استاندارد را در اختیار مجموعهها میگذارد.
شرکتهایی که میخواهند محصول بسازند، به جای اینکه تمام ابزارها را با سعیوخطا از صفر بنویسند، به طیف گستردهای از ابزارهای متنوع دسترسی مییابند که هم کارشان را راه میاندازد و هم دستشان را برای توسعه باز میگذارد تا کارهای خلاق مالی انجام دهند. خوبی قضیه این است که چون مبنای کار ما زیرساخت کُرِ بانکی است، میتوانند انواع سرویسهای بانکی و مالی را مطابق با قوانین بانک مرکزی و استانداردهای حسابداری بانکی دریافت کنند. میتوانند سرویسها را در مقیاس بالا مورد استفاده قرار داده و خیالشان راحت باشد که این کار به شکلی استاندارد و در عین حال، منطبق با نیاز کسبوکار آنها اتفاق میافتد.»
در طول سال ۱۴۰۰ شرکت تجارت الکترونیک بهار یک مناقصه بزرگ را در یکی از شرکتهای حوزه کیف پول کشور برنده شده که قرار است زیرساخت کیف پول را برای آنها فراهم کند: «اوایل خردادماه بیلبوردها و کمپینهای این محصول جدید را مشاهده خواهید کرد. فاز اول این پروژه بزرگ در حال اتمام است و زیرساختهایش مستقر شده و برای دهها میلیون کاربر، هر نفر چهار کیف پول پیشبینی شده است. سیستم ما مولتیوالت (multi-wallet) است؛ هر کاربر میتواند در اپلیکیشن چند کیف پول مختلف تعریف کند؛ کیف پول ریالی، کیف پول اعتباری و حتی کیف پول امتیازی با قوانین مورد نظر کسبوکارها. بعضی سازمانها تمایل دارند کیف پولهای متفاوت ریالی و اعتباری را بهصورت جداگانه تعریف کرده و آنها را به شکل مجزا و با کاربریهای متفاوت در اختیار کاربران قرار دهند. فرض کنید، یک کیف پول ورزشی در اختیار یک کاربر است که قابلیت استفاده در باشگاههای ورزشی داشته و در عین حال، یک کیف پول اعتباری در اختیار اوست که میتواند از پذیرندگان طرف قرارداد سازمان، بهصورت اعتباری خرید کرده و به پشتوانه یک مؤسسه مالی، مبالغ را طی چند قسط بازپرداخت کند.»
طبق صحبتهای فرهمند، یکی از ارکان اساسی شرکت تجارت الکترونیک بهار، خدمات مرتبط با مدیریت تسهیلات است که دامنه وسیعی از سرویسها و خدمات مبتنی بر فناوری تسهیلات (Lend-tech) را شامل میشود. فرهمند، ضمن اشاره به مجموعههای سپ و بانک سامان بهعنوان برخی مشتریان این شرکت ادامه میدهد: «تعداد کیف پولهای بر بستر زیرساخت بهار در سال ۱۴۰۰ از مرز ۱۴ میلیون گذشته و تعداد پذیرندگانمان نیز به ۶۰۰ هزار رسیده است. اکنون عملاً زیرساخت و پلتفرمی داریم که تعداد کاربران آن از مجموع چند بانک بیشتر میشود و حجم عملیات سنگین و بالایی را انجام میدهد. این پلتفرم بهصورت مستقل از هر بانکی فراهم شده؛ به همین دلیل میتواند ضمن حفظ منافع متقابل، بین بانکهای مختلف و پیاسپیها تعامل برقرار کند.»
زیرساخت مستقل بهار
فرهمند با اشاره به اینکه سهامداری شرکت پرداخت الکترونیک سامان تابهحال هیچ چالشی برای تعامل با دیگر مجموعههای فعال در صنعت بانکی کشور برایشان ایجاد نکرده، توضیح میدهد: «ما در یک توافق مشترک قرار گذاشتهایم که محدودیتی در توسعه کسبوکار تجارت الکترونیک بهار ایجاد نشود. ما اکنون بهطور همزمان با یکی دیگر از پیاسپیهای بزرگ کشور در حال مذاکره هستیم و هر دو پیاسپی بزرگ در جلسه مشترک با هم نشستند و توافق اولیه را صورت دادند تا روی زیرساخت کیف پول بهار، بتوانند فعالیت مشترک انجام دهند. با مجموعههای دیجیتال بزرگ نیز جلسات خوبی داشتهایم و همه به اتفاقنظر رسیدهاند که روی این زیرساخت، میتوانند ضمن اطمینان خاطر از حفظ منافع خود، با دیگر مجموعههای بزرگ صنعت نیز تعریف همکاری کنند.»
تجارت الکترونیک بهار در سال ۱۴۰۰ قرارداد دیگری نیز با یک شرکت ارائهدهنده راهکار نوآورانه در زمینه پرداخت کرایه تاکسی منعقد و سرویسهایی را در زمینه مدیریت پرداختهای آن شرکت در مقیاسهای بالا فراهم کرده است. فرهمند میگوید: «اکثر این سرویسها تحویل آن شرکت شده و بهزودی و خبرهایی از راهاندازی آن سامانه خواهیم شنید.»
قابلیتهای کلیدی بهار
به گفته فرهمند، عمده شرکتهایی که زیرساختهای مبتنی بر فناوریهای مالی ارائه میدهند، این کار را از طریق زیرساختی که خود شرکت توسعه داده یا زیرساخت سوئیچ انجام میدهند. توسعه و نگهداری این زیرساختها عمدتاً بسیار ارزانتر از توسعه و نگهداری زیرساختهای بانکی است و برای ارائهدهندگان مقرونبهصرفه میشود. استفاده بهار از یک زیرساخت استاندارد و مستقل مبتنی بر بانکداری متمرکز و در عین حال، امکان اتصال آن به سوئیچهای پرداخت، از قابلیتهای کلیدی این شرکت است. بدین ترتیب، کسبوکارها، ضمن عدم محدودیت در افتتاح حساب یا استفاده از خدمات یک بانک خاص، میتوانند از دامنه وسیعی از سرویسهای نوین بانکی استفاده کرده و در عین حال، پرداخت خود به پذیرندگان را روی شبکه شاپرک انجام دهند. بر این اساس، زیرساخت بهار میتواند بهعنوان حلقه واسط بین کسبوکارها، به همافزایی میان آنها کمک کند.
استاندارد بودن فرایندها و سرویسهای بهار نیز از جمله ویژگیهای این شرکت است: «مدیران ارشد شرکت بهار سابقه طولانی در خدمات انفورماتیک در حوزه بانکی دارند و با سیستمها و فرهنگهای بانکی، قوانین بانکداری و… بهطور کامل آشنا هستند؛ پس وقتی با بانکها به گفتوگو مینشینیم، میدانیم که سرویسهایمان در کشور بهراحتی کار میکند و همهچیز آن با استانداردهای کشور و سیستمهای گزارشدهی و حسابداری نهادهای مختلف منطبق است و این مسئله برای کسبوکارها بسیار جذاب است. بسیاری جاها، از جمله همین مجموعهای که مناقصهاش را برنده شدهایم، طیف گستردهای از سرویسهای متنوع کیف پولی را میخواهند که توسعه هر کدام از آنها پیچیدگیهایی دارد. رقبای ما و سایر بازیگران بازار اگر بخواهند به آنها سرویس بدهند، باید تمام سرویسهای مورد نیاز را از پایه بنویسند، ولی ما اینها را بهصورت استاندارد در اختیار داشته و در زمان کمتری میتوانیم تمامی سرویسها را به هم متصل کنیم و دسترسی لازم را برای انجام کار فراهم سازیم.»
شرکت تجارت الکترونیک بهار مدلهای کسبوکاری متنوعی دارد. به گفته فرهمند، برای مثال برخی کسبوکارهایی که میخواهند خودشان زیرساخت داشته باشند، زیرساخت را برای آنها روی سرورهای دلخواهشان مستقر میکنند؛ کسبوکارهای دیگری که توان مالی برای تأمین زیرساخت کامل ندارند، از بهار سرویس میگیرند و با هزینه کمتر لایسنس استفاده از زیرساخت بهار را دریافت میکنند.
منابع انسانی و ضعفهای رگولاتوری
حفظ و نگهداشت منابع انسانی متخصص یکی از چالشهای همهگیر در میان شرکتهای کشور است. او درباره چالش منابع انسانی این شرکت میگوید: «این چالش بهخصوص برای شرکتی که ناگهان رو به بزرگشدن میرود، دغدغهای جدی بهشمار میرود. ما چهار سال پیش بهعنوان یک استارتاپ شروع به فعالیت کردیم و بعد از دو سال، با سرمایهگذاری یک مجموعه بانکی به شرکتی با مقیاس کنونی تبدیل شدیم. اکنون حدود ۴۰ نفر پرسنل داریم. ما چالش منابع انسانی خود را به چند شکل مدیریت کردهایم؛ یک راهکار این بوده که از نیروهای مستقر در شهرستانها کمک میگیریم. ما نوعی از معماری را چیدهایم که میتواند تمام خدمات را در بستری واحد و یکپارچه ارائه دهد. مسئله دیگر اینکه نیروهایی که در شهرستانها از آنها کمک میگیریم، ارتباط خوبی با دانشگاهها دارند و نیروهای بااستعداد حوزه فناوری اطلاعات را به ما معرفی میکنند و ایشان را به کار میگیریم، ولی با تمام این اوصاف ما هم مثل همگان دچار چالش منابع انسانی هستیم.»
پویایی صنعت پرداخت و ضعفهای رگولاتوری در سال پیش رو میتواند برای تمام فعالان این حوزه مشکلساز شود. فرهمند با بیان این موضوع میگوید که برنامهها و استراتژیهای زیادی دارند که میتواند پدیدههای بزرگی را در حوزه کیف پول ایران، مشابه سایر دنیا رقم بزند؛ ولی چالش اصلی این است که بسیاری از این حوزهها هنوز رگوله نشده و در هالهای از ابهام به سر میبرند و هر آن احتمال دارد قوانینی برای محدودسازی آن وضع شود؛ «تابهحال از حیث رگولاتوری لطمه ندیدهایم، چون زیرساخت ما بانکی بوده و با استانداردها و عقود بانکی مطابقت دارد و ضمناً یک نسخه از زیرساخت ما در حوزه بانکی کار میکند و نسخه دیگر در حوزه شاپرکی است؛ یعنی در سپ و بانک سامان توانستهایم بسیاری از قوانین را پیشاپیش احراز کنیم تا چالشی پیش نیاید. در عین حال برای کارهای نوآورانه و جدید با احتیاط بیشتری گام برمیداریم تا با مانع قانونی مواجه نشویم.»
از آنجا که این شرکت یک شریک بانک بهشمار میرود و مقیاس آن هم کوچک نیست، قادر به انجام کارهای غیرقانونی نخواهد بود. فرهمند در اینباره توضیح میدهد: «اکنون بسیاری از کسبوکارها در حوزه کریپتو کار میکنند، ولی همواره با ریسکهایی مواجهاند. ما با اینکه در حوزههای بلاکچین و رمزارز حرفهایی برای گفتن داشته و مدیران باتجربهای در این حوزه داریم، تا وقتی راهکارهای قانونی از سوی بانک مرکزی برای این حوزه شفاف نشود، وارد این حوزهها نخواهیم شد.»
دلایل عدم توسعه کیف پول در ایران نسبت به دیگر کشورها
فرهمند درباره دلایل رشد نسبتاً کند توسعه کیف پول الکترونیکی در کشور نیز صحبت میکند و میگوید که یکی از مهمترین دلایل را میتوان به عدم شناخت کاربردهای متنوع کیف پول الکترونیکی در کشور ارتباط داد: «با اینکه تابهحال اقدامات خوبی در کشور در این حوزه انجام شده، اما هنوز کیف پول به شکل گسترده رواج ندارد. یکی از دلایل این است که کیف پول ماهیت اکوسیستمی دارد، یعنی ذاتاً ارزشآفرین نیست و باید در دل دیگر کسبوکارها بنشیند و به سرویسهای دیجیتال متصل شود تا ارزشافزودهای را خلق کند. عملکرد جاهایی مثل پیپال، گوگلپی، اپلپی یا علیپی، همگی بهصورت اکوسیستمی رشد کردهاند، یعنی سرویسهای خوبی ارائه دادهاند، به کسبوکارها متصل شدهاند و شبکه جذابی از کسبوکارها را ایجاد کردهاند.»
او میگوید که کیف پول را در کشور، عمدتاً به مثابه یک اپلیکیشن میشناسند که کد کیوآر را اسکن میکند و پرداختی را صورت میدهد: «اولین نکته اینکه نیازی نیست صرفاً وجوه به شکل ریالی پرداخت شود، خدمات اعتباری و اقساطی متنوعی هم میتواند از این طریق فراهم شود؛ مخصوصاً در ایران که کارت اعتباری رواج ندارد و با توسعه فناوریهای اعتباری، یک بازار تشنه در این حوزه منتظر خدمات اعتباری کیف پول است که تحت نظارت بانک اتفاق میافتد. از طرف دیگر، ابزارهایی مثل کشبک، سیستمهای وفاداری و… میتواند از طریق کیف پول ارائه شود، چون کسبوکارها برای ارائه خدمات بهبود فروش در حسابهای بانکی دست و بالشان بسته است، ولی ما ابزارهای متنوع کیف پولی داریم که امکان ارائه سرویسهای ترویج فروش را به مشتریان میدهند. در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ کمپینهای جذابی را با همکاری مجموعههای یاران دریان، فروشگاههای هایپرمی، نمایشگاه کتاب و… انجام دادیم که خلاقیتهای جالبی در حوزه فینتک بهشمار میرفت.»
طبق صحبتهای قائممقام مدیرعامل تجارت الکترونیک بهار، مزیت مهم دیگر کیف پول این است که صرفاً محدود به یک اپلیکیشن کیوآر کد نیست: «خرید کیف پولی میتواند روی کارت و دستگاه کارتخوان اتفاق بیفتد، روی انافسی صورت گیرد و ابزارهای متعددی داشته باشیم که همگی به یک کیف پول متصل هستند و موجودی تمام آنها با هم یکی است. بسیاری از همکاران ما در بازار این نگاه اشتباه را دارند که خرید کیف پولی را محدود به کیوآر کد و اپلیکیشن میکنند. البته از نظر زیرساخت فنی، چندکانالهکردن خریدهای کیف پولی خیلی سخت است، ولی ما امکانات لازم را در اختیار داریم و میگوییم که نباید رفتار کاربر و پذیرنده را تغییر دهیم. اکنون بیش از ۹ میلیون کارتخوان در فروشگاههای ایران موجود است که همه عادت دارند کارت بکشند و خرید کنند؛ پس باید امکاناتی ارائه بدهیم که پذیرنده در فروشگاه بدون اینکه تغییری در رفتارش اتفاق بیفتد، امکان خرید کیف پولی مشتریانش را روی کارتخوان داشته باشد. کاربر باید ضمن امکان خرید کیف پولی توسط ابزار کارت که به آن عادت دارد، به ابزارهای متنوعتری نیز دسترسی داشته باشد تا بتوانند برای او ارزشافزوده ایجاد کنند.»
به عقیده فرهمند، ورود کسبوکارهای بزرگ شرط فراگیری خدمات تازه است. ممکن است ۶۰ یا ۷۰ درصد از جمعیت کشور، کاربر کسبوکاری باشند؛ در نتیجه اگر کیف پول الکترونیکی داشته باشد و روی کیف پولش ارزشافزودههایی ارائه بدهد که کاربران آن را ببینند و اولین خرید خود را با کیف پول آن کسبوکار انجام دهند یا در کنار فرایندهای عادی، استفاده جدیدی از کیف پول بکنند، بهمرور با جنبههای ارزشآفرین کیف پول آشنا شده و به استفاده از آن عادت خواهند کرد.
او ادامه میدهد: «در همه جای دنیا این روند بهمرور طی شده است؛ وقتی کیف پولها در کنار کسبوکارهای بزرگ دیجیتال و آنلاین نشستند، فرهنگ استفاده از آنها خود به خود شکل گرفت. این جریان در ایران هم شروع شده و با قراردادهایی که سال گذشته شکل دادهایم، انتظار میرود گامهای مهمی در سال ۱۴۰۱ برداشته شود.»
توانمندسازی دستگاههای کارتخوان قدیمی
با توجه به صحبتهای فرهمند، تیم فنی بهار، سختافزاری ساخته که به دستگاههای کارتخوان متصل میشود و اینترنت این دستگاهها را تأمین میکند. اکنون شرکتهای خدمات پرداخت مجبورند برای تأمین اینترنت کارتخوانهای فروشگاهی بودجه زیادی صرف کنند، ولی این دستگاهها خودشان اینترنت را فراهم میآورند و در ضمن میتوانند امکانات ارزشافزوده متنوعی را به کارتخوانها اضافه کنند. فرهمند در اینباره میگوید: «اکنون بیش از ۹ میلیون دستگاه کارتخوان در کشور وجود دارد که تقریباً ۵/۶ میلیون از آنها فعالاند. بسیاری از کارتخوانها دیگر قدیمی شدهاند.
اگر پیاسپی بخواهد دستگاهها را عوض کند یا نرمافزار آنها را بهروز کند که امکان جدیدی را فراهم سازد، هزینه سنگینی برای پیاسپی در پی دارد. دستگاههای ما وقتی در کنار کارتخوان قرار بگیرد، نهتنها اینترنت در اختیار کارتخوان قرار میدهد، بلکه امکانات جدید نرمافزاری و سختافزاری را به آنها میافزاید. فرض کنید یک کسبوکار، دارای اپلیکیشن وفاداری مشتریان باشد و بخواهد امتیازی را که افراد در سیستم وفاداری میگیرند، در فروشگاهها مورد استفاده قرار دهد. در این صورت استفاده از این امتیاز باید به شکلی باشد که با تمام استانداردها و سیستم فعلی شاپرک بهدرستی و بهصورت قانونی یکپارچه شود. ما با شناختی که از سیستم مالی-بانکی و شبکه پرداخت کشور داریم، سختافزارهای مناسبی را ایجاد کردهایم و نرمافزارها نیز تمام استانداردها و قوانین را احراز میکنند. یکسری برنامه داریم که در کنار کسبوکارهای بزرگ، سختافزارهای خود را نیز بهتدریج در دسترس کاربران قرار دهیم.»
به گفته او، تابهحال تعداد کمی از این سختافزارها برای کارکردهای محدود از طریق سپ به پذیرندگان ارائه شدهاند و به مرور زمان این ابزار گسترش خواهد یافت: «این سختافزار پنج مدل با کارکردهای مختلف دارد و قدمبهقدم وارد بازار میشوند.»
همراهکردن کسبوکارهای بزرگ با خود
قائممقام مدیرعامل بهار میگوید که تمرکز شرکت بهار در سال آینده، روی شکلدهی اکوسیستم خواهد بود: «اکنون مرحله اول اهداف خود را محقق کردهایم؛ یعنی شریک یک گروه مالی-بانکی هستیم، شریک پیاسپی داریم و با کسبوکارهای دیجیتال بزرگ نیز وارد مشارکت شدهایم. از حالا به بعد میخواهیم ارزشافزوده بیشتری برای مشتریان خود خلق کنیم که در نهایت هم به نفع بانک و هم به نفع کسبوکارها باشد. ابزار و برنامههای جدید زیادی را آماده کردهایم. حتی در حوزه سختافزار وارد شده و سختافزارهای جدید با امکانات نوینی را در حوزه پرداخت راهاندازی خواهیم کرد. تمام بسترها مهیا هستند و کیف پولهای ما از سال جاری فعال میشوند و بین کسبوکارهای مختلف برنامههای خود را عملیاتی میکنیم.»
توسعه اکوسیستم بهار در میان کسبوکارهای دیجیتال و مشتریان بانکی و پیاسپیها، مهمترین چشمانداز ۱۴۰۱ این شرکت بهشمار میرود. فرهمند میگوید: «چند برنامه ایجاد همافزایی داریم که باعث میشود کاربران آنلاین بتوانند از فروشگاههای فیزیکی خرید کنند. جهت افزایش تراکنش نیز قراردادهایی منعقد کردهایم. همچنین لاین سختافزار خود را به شکل جدیتری فعال میکنیم. در حوزه لندتک نیز جدیتر وارد خواهیم شد. علاوه بر اینها، خدمات قبلی بهار نیز همچنان رو به توسعه هستند.»
ایجاد همافزایی بین کسبوکارهای بزرگ
طبق صحبتهای فرهمند، چشمانداز بهار این نیست که بهعنوان مدیر یا محور یک اکوسیستم، بالای سر سایر کسبوکارها بنشیند، بلکه بهار صرفاً یک هاب است که در این میان سرویسهایی ارائه میدهد که تمام کسبوکارها را خوشحال و رفتار تجاری سازمانهای بزرگ را با یکدیگر ادغام میکند.
بهار تابهحال شبکه خوبی را از مجموعههای بزرگ و معتبر شکل داده است. او میگوید: «نشستن همین مجموعههای بزرگ در کنار هم یک ارزش تلقی میشود. ما صرفاً یک ارائهدهنده سرویس هستیم، ولی همین که آن کلونی در کنار هم جمع شوند، بزرگترین ارزشافزوده بهشمار میرود و سایر مجموعههای بزرگ نیز میتوانند بیایند و تعاملات تجاری خوبی را با سایرین تعریف کنند. ما میخواهیم بازار و صنعت فینتک را از حالت جزیرهای دربیاوریم. این اتفاق در سایر نقاط دنیا هم رخ داده است؛ حتی رقبای بزرگی مثل اپلپی و پیپال و کیف پولهای بزرگ دنیا با یکدیگر همکاری دارند. دنیا، دنیای شبکه شده است. بزرگترین ارائهدهندگان سرویس با یکدیگر همکاریهای تجاری کاملاً برد-برد را شکل میدهند تا همه با هم نفع ببرند. ما نیز گامهای بزرگی در این حوزه برداشتهایم و برای همه اثبات شده که وقتی کسبوکارهای بزرگ در کنار هم قرار بگیرند، چقدر ارزشافزوده جدید خلق میکنند.»