بیم‌ها و امیدها درباره BNPL
ارائه وام‌های کوچک در نقطه فروش می‌تواند نقطه قوتی برای کسب‌وکارهای حوزه خرده‌فروشی باشد
عصر تراکنش۵۹؛ مینا والی، مدیر مسئول ماهنامه عصر تراکنش / از سال گذشته روندی در بین کسب‌وکارهای مالی و غیرمالی شروع شده که کم‌کم دارد به تب بزرگی بین کسب‌وکارهای فعال در بخش خرده‌فروشی و پرداخت تبدیل می‌شود. «الان بخر، بعداً پرداخت کن» که ترجمه «Buy Now, Pay Later» یا همان «BNPL» است؛ به شکل امروزی آن کمتر از ۱۰ سال پیش توسط شرکت‌های فین‌تکی راه‌اندازی شد. هدف این سرویس ارائه اعتبار در نقطه فروش و با کمترین اصطکاک است. ویژگی BNPL کاربرد آن در نقطه فروش، اعتباردهی با سرعت و سهولت بالا و اغلب بدون محاسبه سود تا زمانی مشخص است.
پیشروان این بخش از صنعت شرکت‌هایی همچون کلارنا و افرم هستند. BNPL سال ۲۰۲۱ به‌سرعت رشد کرد؛ آمازون، اسکوئر و تارگت در این زمینه گام‌های مهمی برداشتند و استفاده از BNPL در این سال دوبرابر سال پیش از آن شد. نزدیک به سه درصد مبلغ تراکنش‌های تجارت الکترونیکی (۱۵۷ میلیارد دلار) سال گذشته میلادی طبق گزارش ورلدپی ۲۰۲۲ از طریق سرویس‌های BNPL بوده است. در ایران هنوز گزارش منسجمی از حجم تراکنش‌های BNPL منتشر نشده، اما خبرها نشان می‌دهند کسب‌وکارها اهمیت این سرویس را دریافته‌اند و در خلاء کارت اعتباری که همیشه به‌عنوان یکی از چالش‌های بانکداری کشور از آن یاد می‌شود، به سرویس الان بخر، بعداً پرداخت کن روی آورده‌اند.
در حالی که طی دو سال گذشته تجربه جدید موسوم به نئوبانک در کشور از سمت بانک‌ها شکل گرفت، BNPL به‌عنوان بخشی از فین‌تک بیش از همه از سمت فعالان خرده‌فروشی در حال تقویت‌شدن است. در حال حاضر پیشروان BNPL کشور کسب‌وکارهایی همچون دیجی‌پی، اسنپ‌پی، لندو، تارا و تالی هستند؛ ازکی‌وام و ویپاد هم به‌عنوان بازیگران جدیدتر این حوزه شناخته می‌شوند و به‌مرور بر تعداد این بازیگران افزوده خواهد شد. فعلاً بزرگ‌ترین بازیگران BNPL کشور کسب‌وکارهایی هستند که با تکیه بر شبکه مشتریان کسب‌وکاری دیگر فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و در شروع به مشتریان کسب‌وکار مادر سرویس می‌دهند. دیجی‌پی فعلاً در حال سرویس‌دهی به مشتریان دیجی‌کالاست و به این ابرفروشگاه اینترنتی کشور سرویس ارائه میدهد. اسنپ‌پی به بخش‌های مختلف سوپراپ اسنپ سرویس ارائه میدهد. تارا، تمرکزش را روی فروشگاه‌های زنجیره‌ای افق کوروش که یکی دیگر از شرکت‌های زیرمجموعه گروه گلرنگ است، گذاشته و تالی با تکیه بر شبکه کاربران اپلیکیشن آپ کار خود را آغاز کرده است.
با وجود پتانسیل‌های BNPL یک بررسی از وضعیت سرویس‌های الان بخر، بعداً پرداخت کن کشور نشان میدهد که در حال حاضر کسب‌وکارها با احتیاط زیادی وارد این حوزه شده‌اند. اعتباردهی در این بخش از عدد‌های بسیار خرد زیر ۵۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا دو میلیون تومان افزایش می‌یابد. معمولاً مدت تنفس یک‌ماهه یا به‌طور ثابت تا پایان ماه برای آن در نظر گرفته می‌شود که تا آن مهلت سودی تعلق نمی‌گیرد، ولی بعد از آن مدت، درصدی سود به بازپرداخت اضافه می‌شود. سرویس BNPL نه‌تنها در ایران بلکه در جهان هم سرویسی جوان است و از آنجایی که ما تاکنون در کشورمان تجربه کارت اعتباری نداشته‌ایم، برای ما بیش از سایر نقاط جهان تجربه‌ای جدید است و بنابراین این میزان از احتیاط قابل درک است.
به نظر می‌رسد در حال حاضر کسب‌وکارهایی که سرویس BNPL را در نقطه فروش آنلاین فعال کرده‌اند، بیش از سایرین عملکرد موفقیت‌آمیز در خلق تجربه کاربری مناسب داشته‌اند. با اینکه در فروشگاه‌های حضوری هم کم‌وبیش امکان استفاده از BNPL ایجاد شده، اما هنوز این سرویس به اندازه کافی در این فروشگاه‌ها جا نیفتاده، در حالی که در فروشگاه‌های آنلاین با توجه به دسترسی راحت‌تر به بخش خرید اعتباری و همچنین ویژگی‌های مشتریان آنها، BNPL به‌خوبی جا افتاده است.
ترکیب خلاء کارت اعتباری و رکود تورمی تمایل پذیرنده‌ها به فروش اعتباری را افزایش داده است. BNPL هم با سهولتی که در دریافت اعتبار ایجاد کرده، به سرویسی محبوب در بین نسل میلنیال و زد تبدیل شده است. اعتبارسنجی آسان و با سرعت بالا و خرید آنلاین بدون وارد کردن اطلاعات کارت، تجربه خوشایندی را برای مشتریان به ارمغان آورده که می‌تواند به استقبال مشتریان به سرویس BNPL منجر شود. با افزایش تمایل به این سرویس قطعاً شاهد حساسیت بیشتر رگولاتور نسبت به این حوزه خواهیم بود. حساسیت‌ها احتمالاً همان‌طور که تا امروز هم شاهدش بوده‌ایم، بیش از همه در سمت نحوه احراز هویت و همچنین احتمال افزایش نرخ نکول خواهد بود. گرچه آمارهای نظام بانکی کشور نشان میدهد نرخ نکول تسهیلات خرد در مقایسه با سایر نقاط دنیا در کشورمان پایین است، اما همچنان موضوعی حساس برای رگولاتور خواهد بود.
خرید اعتباری در جهان همیشه منتقدانی داشته و امروز با سهولت دسترسی به اعتبارهای خرد نگرانی‌ها بیشتر شده است. منتقدان می‌گویند سرویس‌های BNPL با تسهیل وام‌دهی «درد پرداخت» را کاهش داده‌اند و همچون اپلیکیشن معاملات سهام رابین‌هود که حس واقعی معامله را با گیمیفیکیشن از بین برده، اینجا هم ممکن است هزینه‌ها از نظر مشتریان واقعی به نظر نیایند. در استرالیا یک نظرسنجی از مشاوران مالی نشان میدهد میزان بدهی افرادی که از آنها مشاوره می‌گیرند، در سرویس‌های BNPL به‌صورت نگران‌کننده‌ای نسبت به گذشته افزایش یافته است. این زنگ خطرها در حالی در کشورهای پیشرو دنیا به صدا درآمده‌اند که دهه‌هاست کاربران آنها با سرویسی به نام کارت اعتباری آشنا هستند. برای ما که به یکباره از تجربه کارت اعتباری به تجربه الان بخر، بعداً پرداخت کن پریده‌ایم، دغدغه‌ها می‌تواند جدی‌تر باشد.
باز هم تکرار می‌کنم که سرویس BNPL در ایران بسیار جوان است و کسب‌وکارهایی که فعلاً در حال ارائه این سرویس به شبکه‌ای از مشتریان کسب‌وکارهای مادر هستند، هنوز به مرحله رقابت سنگین با یکدیگر نرسیده‌اند؛ رقابتی که ممکن است به ارائه اعتبارهای سنگین و با سهولت بیشتر منجر شود که آن زمان باید نگران باشیم. فعلاً امیدواریم BNPL بتواند در فضای منطقی به رشد خود ادامه دهد و تأثیری مثبت بر اقتصاد کشور و قدرت خرید مردم بگذارد.
