به زیرساختهای فنی و فرهنگی نیاز داریم
گفتوگو با مدیران شرکتهای PSP درباره بایدها، نبایدها و چالشهای حذف رول کاغذی از شبکه پرداخت کشور
عصر تراکنش ۸۵ / بعد از هر تراکنش کوچک و بزرگی که برای خریدهای روزمره انجام میدهیم، منتظر میایستیم تا فروشنده رسید انجام تراکنشمان را بدهد و این رفتار به یکی از عادتهای ما تبدیل شده است. این در حالی است که حذف رولهای کاغذی که کاملاً هم وارداتی هستند، هزینههای عملیاتی PSPها را کاهش میدهد و علاوهبر این، به توسعه پایدار و حفظ محیط زیست نیز کمک میکند، اما این تمام ماجرا نیست و نمیتوان حذف نکردن رسیدهای کاغذی را به گردن مردم انداخت و حتی اگر این چالش فرهنگی هم رفع شود، صنعت پرداخت کشور برای اینکه بتواند این رولها را حذف کند، به زیرساختها و فناوریهایی نیاز دارد که جایگزین مناسبی برای این رسیدها داشته باشند.
PSPها در سالهای اخیر روی کاهش سایز رسیدهای کاغذی تراکنشهای خرید و اختیاری کردن ارائه رسید به مشتریان برای مبالغ زیر دویست هزار تومان متمرکز شدهاند، اما تا امروز شاهد طرحهای موفقی برای حذف کامل این رولها نبودهایم. اهمیت این موضوع بهاندازهای است که تصمیم گرفتیم در این مطلب به سراغ ۶ نفر از مدیران شرکتهای PSP کشور برویم و با آنها درباره اقداماتی که در راستای کاهش یا حذف رولهای کاغذی انجام دادهاند و بایدها و نبایدهای این اقدامات صحبت کنیم. در ادامه گفتوگو با محمدمهدی متولی، مدیرعامل امیدپی؛ علیاصغر شمسی، قائممقام معاون عملیات پرداخت الکترونیک پاسارگاد؛ علی مرادی، مدیر مالی پرداخت الکترونیک سپهر؛ حسین رضایی، معاون فناوری اطلاعات پرداخت نوین آرین؛ محمدعلی کردئی، معاون عملیات آپ و امیرحسین پیچکا، مدیر فرایندها و استانداردهای تاپ را میخوانید.
از مصرف هشتصد هزار کیلومتر رول کاغذی جلوگیری کردیم
استفاده از رولهای کاغذی در دستگاههای کارتخوان به منظور ارائه رسید موفق یا عدم موفق بودن تراکنشها به مشتری یکی از مواردی است که هزینه سالانه زیادی را به PSPها تحمیل میکند و تماماً هم از خارج از کشور وارد میشود. این در حالی است که امکان حذف آن وجود دارد و میتوان با استفاده از فناوریهای جدید، رسید تراکنش را به شیوههای دیگری صادر کرد و در اختیار مشتری گذاشت. امیدپی یکی از PSPهایی است که در این زمینه عملکرد خوبی داشته و در طرح هوشمندسازی یارانه آردی که عملیاتی کرده، در راستای حذف رول کاغذی قدم برداشته است. محمدمهدی متولی، مدیرعامل امیدپی، درباره اقداماتشان در این زمینه میگوید: «امیدپی نهفقط در یک سال گذشته، بلکه از ابتدای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان نسبت به حذف رسیدهای کاغذی و جایگزینی آن با رسیدهای الکترونیکی تلاش کرده است. رسیدهای کاغذی کاملاً وارداتی هستند و عملاً اثربخشی پایینی دارند و پس از یک یا دو روز با وجود هزینه بالایی که برای آنها شده به زباله تبدیل میشوند و پیامدهای منفی زیادی برای محیط زیست دارند. در طرح ملی هوشمندسازی یارانه آرد و نان با توسعه زیرساختی هوشمند از بسترهای دیجیتال برای ارائه رسید به افراد استفاده میشود. پذیرندهها و مشتریان با استفاده از نرمافزاری که در اختیار آنها قرار میگیرد، از جزئیات تراکنشها باخبر میشوند و خدمات ارزشافزودهای مانند حسابداری، ثبت بازخورد و… را نیز دریافت میکنند. این بستر دیجیتالی، امکان حذف رولهای کاغذی را فراهم کرده و از هدررفت سرمایه صنعت پرداخت در این زمینه جلوگیری میکند.»
او درباره نتایج حذف رولهای کاغذی در طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان کشور بیان میکند: «با حذف رولهای کاغذی از مصرف هشتصد هزار کیلومتر رول کاغذی و خروج ۱۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری کردیم. پیش از این، چنین رقمی باید برای واردات رولهای کاغذی مصرفی صنف نانوایی هزینه میشد. با گذشت دو سال از اجرای طرح، رقم صرفهجوییشده با هزینه خرید دستگاههای کارتخوان استفادهشده در نانواییها برابری میکند.»
به گفته متولی، شبکه پرداخت کشور سالانه دو هزار میلیارد تومان برای تهیه رولهای کاغذی هزینه میکند، در حالی که این رقم را میتوان صرف توسعه بخشهای مختلف صنعت پرداخت کرد. او با اشاره به اهمیت این موضوع برای کل اکوسیستم پرداخت کشور توضیح میدهد: «شبکه پرداخت کشور سالانه دو هزار میلیارد تومان برای واردات رولهای کاغذی هزینه میکند. شرکتهای فعال در این شبکه میتوانند با حذف رولهای کاغذی هزینههای مصرفی و عملیاتی خود را بهشدت کاهش دهند و این پول را در جای دیگری برای توسعه بخشهای دیگر کسبوکارشان هزینه کنند. ما در امیدپی، تجربه خوبی از حذف رسیدهای کاغذی داشتیم. هدف ما صرفهجویی در هزینههای شرکت بود و جالب است بدانید که توزیع رولهای کاغذی در امیدپی از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۳ با روند نزولی سریعی مواجه شده و هماکنون نیز به یکدهم قبل از این زمان رسیده است.
همانطور که اشاره کردم، صرفهجویی در این زمینه فقط در یک طرح در مجموعه ما برابر با هزینه خرید دستگاههای کارتخوان همان طرح بوده است. اگر حذف رولهای کاغذی بهصورت سراسری در شبکه پرداخت کشور محقق شود، هزینه صرفهجوییشده را میتوان برای بازسازی حداقل بخشی از شبکه فرسوده پرداخت صرف کرد. برخی از زیرساختهای این شبکه بیش از ۱۰ سال است که بهروز نشدهاند و نیاز به بازسازی و نوسازی دارند. علاوهبر این، نباید از مسائل محیط زیستی هم غافل بود. امروز همه ما بهخوبی میدانیم که یک خطای کوچک میتواند آسیبی با تأثیری چندهزارساله به محیط زیست وارد کند. به نظر من، وقت آن است که صنعت پرداخت قدم کوچک، اما مثبتی برای حفظ محیط زیست بردارد و همه ما، به فکر آیندهای با توسعه پایدار باشیم.»
برای حذف رولهای کاغذی به زیرساخت فناوری نیاز داریم
مدیریت و کاهش مصرف رول کاغذی در شرکتهایی نظیر پرداخت الکترونیک پاسارگاد که رتبه اول صنعت پرداخت را در شاخصهایی مانند تعداد پایانههای فروشگاهی و تعداد پذیرندهها دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است. علیاصغر شمسی، قائممقام معاون عملیات پرداخت الکترونیک پاسارگاد با بیان این موضوع میگوید: «با توجه به گزارشهای موجود، تعداد تراکنشهای الکترونیکی و به تبع آن، مصرف رولهای کاغذی افزایش یافته است. این مسئله نهفقط هزینههای عملیاتی PSPها را بالا میبرد، بلکه اثرات زیستمحیطی نامطلوبی هم دارد. در این راستا، پرداخت الکترونیک پاسارگاد بهصورت سالانه این موضوع را بهعنوان شاخصی پراهمیت در برنامههای عملیاتیاش قرار میدهد و با تدوین و اجرای استراتژیهای کارآمد گامهای مؤثری در کاهش استفاده از این رولها برداشته است.
ما در زمینه توسعه و ترویج استفاده از رسیدهای دیجیتال، با ارائه رسیدهای الکترونیکی از طریق نرمافزار موبایلیمان که سانیار پذیرنده نام دارد، این امکان را فراهم کردهایم که گزارشهای مورد نیاز پذیرندهها رؤیتپذیر شود و پذیرندهها در صورت نیاز بتوانند رسید دیجیتال تراکنش خود را تولید، ذخیره و حتی مدیریت کنند. ما با بهروزرسانی و بهینهسازی نرمافزارهای پایانههای فروشگاهیمان در اندازه رسیدها و چاپ آنها در هر تراکنش و همچنین اختیاری کردن آن برای پذیرندهها و دارندگان کارتهای بانکی هزینههای مرتبط با رول کاغذ را کاهش دادهایم. آموزش و برساخت فرهنگ حذف رول کاغذ در دستور کار ما قرار داشته و دارد. علاوهبر این موارد، روی نظارت و ارزیابی مستمر میزان مصرف کاغذ، تحلیل دادههای مربوطه، اجرای طرحهای اصلاحی و توزیع مناسب و بهاندازه رولهای کاغذی میان پذیرندهها نیز تمرکز داشتهایم. پیشبینی من این است که با در نظر گرفتن رشد تعداد تراکنشها، در سال جاری با کاهش مصرف دومیلیونی رول کاغذی در صنعت روبهرو خواهیم شد.»
به عقیده شمسی، صرفهجویی در استفاده از رولهای کاغذی یا حذف آنها به کاهش هزینهها در حوزههای چاپ و کاغذ، نگهداری و تعمیرات، لجستیک، عملیات و کاهش زمان پردازش تراکنشها و آسیبهای محیط زیستی منتهی میشود و بهرهوری را بهبود میبخشد. او میگوید: «با حذف رسیدهای کاغذی و جایگزین کردن آنها با رسیدهای دیجیتال موافقم به شرطی که زیرساختها و ملاحظات لازم بهدرستی مد نظر قرار گیرد. حذف رولها مزایا و چالشهایی دارد. صرفهجویی اقتصادی، حفاظت از محیط زیست، افزایش بهرهوری و بیشتر شدن امنیت و پیگیریهای بهتر ازجمله مزایای حذف رولهای کاغذی هستند. چالشهای این اقدام نیز به زیرساختهای فناوری، پذیرش مشتریان، مقررات و بحثهای مربوط به حفظ حریم شخصی برمیگردد. با توجه به مزایای ذکرشده و اهمیت کاهش هزینهها و حفاظت از محیط زیست، حذف رسیدهای کاغذی از صنعت پرداخت الکترونیک اقدامی مثبت و منطقی است. برای موفقیت این طرح باید زیرساختهای لازم فراهم شود و چالشهای مرتبط با آن با دقت مدیریت شوند. ما در این زمینه نیازمند برساخت فرهنگ و همکاری نزدیک با مشتریان، نهادهای قانونی و تأمینکنندگان فناوری هستیم.»
عدم آمادگی شبکه پرداخت و مردم برای حذف رولهای کاغذی
شرکت پرداخت الکترونیک سپهر نیز یکی از PSPهایی است که در سالهای اخیر روی کاهش استفاده از رولهای کاغذی در دستگاههای کارتخوان خود کار کرده است. علی مرادی، مدیر مالی پرداخت الکترونیک سپهر، درباره اقداماتشان در این راستا و نتایجی که داشته است، میگوید: «ما در پرداخت الکترونیک سپهر طی جلسات متعدد و با تشکیل کارگروه کدنویسی نرمافزارهای دستگاههای کارتخوانمان، میزان رول مصرفی هر تراکنش را تا جایی که میشد و به میزان قابل توجهی کاهش دادیم که اگر بخواهم به شما آمار و ارقامی در این باره بدهم، باید اذعان کنم که این اقدام ما به کاهش ۳۰درصدی مصرف رولهای کاغذی در شرکت منجر شده است. همچنین، با بازطراحی نرمافزار پاسینو، پذیرندهها میتوانند تمام گزارشهای مربوط به تراکنشهای خود را بهصورت تکی و گروهی دریافت کنند. با این اقدام نیز میزان مصرف رسیدهای شرکت بهشدت کاهش یافته است.»
به نظر او، کاهش استفاده از این رولهای کاغذی هزینههای شرکتهای پرداختی را به میزان بسیار زیادی کاهش میدهد و آنها میتوانند هزینهای را که برای واردات این رولهای کاغذی میکنند، در کارهای توسعهای دیگری صرف کنند: «با توجه به اینکه رولهای کاغذی مصرفی حدود ۵درصد از بهای تمامشده کل شرکت را تشکیل میدهند، قطعاً صرفهجویی در مصرف آنها باعث کاهش بهای تمامشده شرکتها و درنتیجه، افزایش نقدینگی و افزایش سود آنها میشود و دست آنها را برای هزینه کردن این پول در جاهای دیگری که به ترمیم یا توسعه نیاز دارد، باز میکند.»
از صحبتهای مرادی مشخص است که او هم مانند بسیاری از مدیران حاضر در صنعت پرداخت کشور موافق حذف رولهای کاغذی است، اما بر این عقیده است که شبکه پرداخت کشور و مردم آمادگی آن را ندارند و در این باره توضیح میدهد: «با عنایت به لزوم تکریم مشتریان، بهویژه دارندگان کارت در شبکه پرداخت و نیاز آنها به رؤیت مبلغ کسرشده از حسابشان، به نظر میرسد که فعلاً امکان حذف کامل رسید کاغذی وجود ندارد. همچنین جایگزین کردن پیامک صرفه اقتصادی ندارد. درنتیجه تا رسیدن به یک راهکار جدید و قابل قبول برای شبکه پرداخت و مردم، بهینهسازی هزینههای مرتبط با رسید کاغذی تراکنش و کاهش استفاده از آن بهترین کار است و ما هم در شرکتمان همین کار را میکنیم. طبق اعلام شرکت شاپرک سالانه حدود چهل میلیارد تراکنش در شبکه پرداخت انجام میشود، که حدود ۹۰درصد از این تراکنشها متعلق به ابزارهای پذیرش دستگاههای کارتخوانهای فروشگاهی است. با توجه به بررسیهای انجامشده میزان زیادی از هزینه عملیاتی PSPها به ارائه رسیدهای کاغذی برمیگردد و ۲۰درصد از درآمدهای تراکنشی ما نیز برای تأمین رولهای کاغذی هزینه میشود.»
حذف رولهای کاغذی؛ اتفاقی که بالاخره میافتد
حسین رضایی، معاون فناوری اطلاعات پرداخت نوین آرین، درباره قانون کاهش استفاده از رولهای کاغذی، توضیح میدهد: «بر اساس قوانین بالادستی، PSPها میتوانند برای خریدهای زیر دویست هزار تومان رسیدی ارائه ندهند. از این رو با تغییرات نرمافزاری که دستگاههای کارتخوانمان داشتهاند، این امکان فراهم شده تا دریافتکنندگان خدمات با دریافت پیامک از سمت بانک و رؤیت نتیجه تراکنش روی نمایشگر دستگاه کارتخوان از دریافت رسید منصرف شوند. این اقدام در پروژهای با نام «رسید سبز» از اوایل شهریورماه ۱۴۰۱ آغاز شده و تا امروز هم ادامه داشته است. با وجود این، به دلیل اختیاری بودن این موضوع، عدم رعایت PSPها و نارضایتی پذیرندهها، حذف رسید زیر دویست هزار تومان آنطور که باید موفقیتآمیز نبوده است. ما هم در پرداخت نوین آرین در راستای حفظ مزیت رقابتیمان در بازار پرداخت مجبور شدیم چاپ رسیدهای زیر دویست هزار تومان را اختیاری کنیم.»
این شرکت برای کاهش هزینههای مربوط به استفاده از رولهای کاغذی اقدامات دیگری نیز انجام داده است. بنا بر صحبتهای رضایی، آنها با محاسبه تعداد رسیدها و گزارشهای چاپشده روی پایانه، توزیع رولهای کاغذیشان را مدیریت میکنند. همچنین، سایز رسیدها را نیز در تمام نسخههای نرمافزاری کارتخوانهایشان کاهش دادهاند و با ایجاد بسترهای دیجیتالی مانند «سان»، سامانه گزارشگیری، امکان مشاهده گزارشهای مختلف روی صفحه نمایشگر پایانههای فروشگاهی برای پذیرندهها و جلوگیری از چاپ گزارشهای ریزتراکنش در نسخههای عمومی کارتخوانها، در راستای کاهش یا حذف رولهای کاغذی قدم برداشتهاند.
او درباره نتایجی که در این مدت گرفتهاند و راهکارهایی که برای ترغیب افراد برای دریافت نکردن رسید کاغذی ایجاد کردهاند، بیان میکند: «باید اشاره کرد که با عملیاتی کردن اقدامات بالا و هزینه کردن مبالغی در این زمینه، توانستهایم حدود ۱۰درصد از هزینه تأمین رولهای کاغذی شبکه پرداختمان را کاهش دهیم و برای اینکه بتوانیم این عدد را افزایش دهیم، میخواهیم با برگزاری جشنوارههایی انگیزه پذیرندهها را برای صرفهجویی در مصرف رولهای کاغذی افزایش دهیم. با بررسی بازارهای جهانی پرداخت و مقایسه آن با صنعت شکلگرفته در ایران، میتوان گفت یکی از مهمترین نقصهای موجود در این صنعت، فرهنگ شکلگرفته درباره ارائه رولهای کاغذی بهصورت رایگان به پذیرندهها است. در بازارهای جهانی، هزینه این خدمات برعهده پذیرندهها است، ولی در اینجا، رایگان بودن رولهای کاغذی برای پذیرندهها باعث میشود مدیریت درستی در استفاده از آنها نداشته باشند و هزینه اضافهای به صنعت پرداخت کشور تحمیل شود.»
برخی بر این باورند حذف رولهای کاغذی از شبکه پرداخت کشور، اتفاق گزیزناپذیری است که بالاخره میافتد. معاون فناوری اطلاعات پرداخت نوین آرین در این باره میگوید: «حذف رسیدهای کاغذی اجتنابناپذیر است، زیرا هزینههای مالی زیادی به شرکتهای پرداخت تحمیل میکنند، آسیبهایی متعددی به محیط زیست میزنند، مواد شیمیایی مخربی در چاپ آنها استفاده میشود، کیفیت کاغذها نامطلوب است که باعث از بین رفتن و پاک شدن جوهر روی کاغذ طی سه تا هفت روز میشود، استنادهای قضایی به رسیدهای پرداخت پردردسر است و به شرکتهای پرداخت درباره اطلاعات خریداران و به شرکت شاپرک درباره تراکنشهای صنعت دسترسی کاملی نمیدهند. به همین دلیل باید سامانهای برای دسترسی خریداران و پذیرندهها به تراکنشهای انجامشده ایجاد شود و بهصورتی باشد که مراجع قضایی و شرکتهای پرداخت بتوانند استعلامهای لازم را از آن بگیرند. چنین طرحی در شرکت شاپرک احراز شده است.»
زیرساختها برای حذف کامل رسیدهای کاغذی آماده نیست
شرکت آسانپرداخت در دو ماه گذشته روی کاهش هزینههای حاصل از رولهای کاغذی شرکت تمرکز کرده است و به همین منظور سایز رسیدهای تراکنشها را کاهش داده است. محمدعلی کردئی، معاون عملیات آپ، با اشاره به این موضوع میگوید: «ما تا یک سال گذشته اقدام خاصی برای کاهش سایز رسیدهای کاغذی انجام نداده بودیم، اما یکی دو ماه است که در راستای کاهش هزینههای حاصل از مصرف رولهای کاغذی قدم برداشتهایم و حدود ۹ میلیمتر از اندازه رسیدها کم کردهایم. همچنین برنامههایی نظیر حذف رسید تراکنش مطابق با الزامات شرکت شاپرک را هم در دستور کارمان داریم. PSPها با توجه به فعالیتها و پذیرندههایشان، هزینههای متفاوتی دارند و رولهایی هم که استفاده میکنند متفاوت است، اما بهطور خاص، در آسانپرداخت در صورت حذف تمام رسیدهای کاغذی (که در مقطع فعلی عملاً غیرممکن است) حدود ۲۵درصد از هزینههای ما کاهش داده میشود.»
به نظر کردئی، حذف رولهای کاغذی به کاهش هزینههای عملیاتی آنها کمک شایانی میکند، اما فعلاً این ایده ممکن نیست و پذیرش آن وجود ندارد. او در این باره توضیح میدهد: «حذف کامل رسیدهای کاغذی شبکه پرداخت بهغیر از مسائل فنی، زیرساختی و رگولاتوری به برساخت فرهنگ آن نیز بستگی دارد. مردم هنوز تمایل دارند رسیدهای تراکنش خود را دریافت کنند و تا آنها را دریافت نکنند، خیالشان از بابت موفق یا ناموفق بودن تراکنشی که انجام شده است، راحت نمیشود. زیرساختهایمان هم آماده نیستند. تعرفههای پیامکهای اعلام تراکنش هم بهقدری زیاد است که نمیتوانند جایگزین خوبی برای رسیدهای کاغذی باشند و هزینه قابل توجهی را به PSPها تحمیل میکنند. درنتیجه، فعلاً اگر بتوانیم نتیجه تراکنشها را روی نمایشگر دستگاههای کارتخوان به افراد نشان دهیم و از آنها بخواهیم که به دیدن نتیجه تراکنش بسنده کنند و رسید کاغذی دریافت نکنند، بخشی از هزینههای مربوط به رولهای کاغذی کاهش مییابد. اقدامات زیادی وجود دارد که میتوان آنها را انجام داد، اما حذف رسیدهای کاغذی باید بهصورت داوطلبانه و با خواست مردم اتفاق بیفتد.»
به همراهی مردم و نهادهای بالادستی نیاز داریم
تاپ نیز یکی از دیگر شرکتهایی است که در این سالها در راستای کاهش هزینههای استفاده از رولهای کاغذی مورد استفاده در دستگاههای کارتخوان قدمهای مثبتی برداشته است. امیرحسین پیچکا، مدیر فرایندها و استانداردهای تاپ، درباره اقداماتشان در یک سال گذشته میگوید: «در سال گذشته دو اقدام اساسی در حوزه کاهش هزینههای استفاده از رولهای کاغذی انجام دادیم که شامل بهینهسازی محتوا و سایز رسید تراکنشهای شبکه شرکت تجارت الکترونیک پارسیان با رعایت کامل الزامات شاپرک و همچنین بازنگری و بهینهسازی فرایند ارسال و تأمین رول در نمایندگیهای سطح کشور میشود. شرکت تجارت الکترونیک پارسیان با کاهش اندازه رسید دستگاههای کارتخوان خود توانسته بهطور متوسط حدود ۵.۲ میلیون متر کاغذ رول در ماه صرفهجویی کند که درواقع، موجب کاهش هزینه ۲۰درصدی در حوزه تأمین و توزیع رول شده است.»
بنا بر صحبتهای او، تأمین رولهای کاغذی هزینه قابل توجهی را به PSPها تحمیل میکند و حذف آن تأثیر بسزایی در کاهش هزینه شرکتها و همچنین جلوگیری از تخریب محیط زیست دارد: «حذف رسید کاغذی از دو منظر قابل بحث است؛ ابتدا کاهش هزینههای شرکتهای پرداخت که در اقتصاد کشور نقش بسزایی دارد و از سوی دیگر کمک به حفظ سلامت جامعه و محیط زیست. همانطور که پیشتر بیان شد تاپ در سال گذشته اقدامات مؤثری در این حوزه انجام داده و در راستای کاهش هزینهها و در جهت صیانت از محیط زیست، توانسته با کاهش مصرف سالانه حدود ۶۲.۴ میلیون متر کاغذ رول، معادل ۲۰۲.۴۷۶ کیلوگرم کاغذ باعث صرفهجویی در این حوزه شود. اهمیت این موضوع زمانی است که بدانیم تولید هر هزار کیلوگرم رول مستلزم قطع ۲۴ درخت و صرف شصت متر مکعب آب است که تاپ با اقدامات هوشمندانه خود در سال ۱۴۰۲ نهتنها توانسته مانع از قطع ۴.۸۶۰ درخت شود، بلکه از هدر رفت ۱۲.۱۴۹ متر مکعب آب نیز جلوگیری کرده است. کاهش مصرف رولهای کاغذی و درنهایت حذف آنها، اجتنابناپذیر است و شرکتهای پرداخت باید به سمت آن حرکت کنند. محقق کردن این اتفاق مستلزم همراهی نهادهای بالادستی و جامعه است؛ از یک سو به بازنگری در قوانین و الزامات رگولاتوری و از سوی دیگر به برساخت فرهنگ و ایجاد نرمافزارهایی نیاز داریم که بتوانند پذیرش این امر را برای مردم سادهتر کنند.»