عصر تراکنش ۹۸ / شرکت داده‌کاوان توسن در آستانه‌ی ۱۵سالگی خود، وارد مرحله‌ای تازه از تحول شده است؛ مرحله‌ای که با معرفی جواد ماه‌جان به‌عنوان مدیرعامل جدید، رنگ‌و‌بوی متفاوتی به خود گرفته است. ماه‌جان در پنج‌ماهه‌ی نخست فعالیتش، تمرکز خود را بر شناخت عمیق ساختار شرکت، بهبود بهره‌وری و حفظ ثبات در مجموعه‌ای بالغ گذاشته است. او می‌گوید داده‌کاوان در آستانه‌ی تدوین استراتژی جدید خود قرار دارد؛ استراتژی‌ای که بر پایه‌ی تجربه‌ی ۱۵ساله‌ی شرکت در صنعت بانکی و با نگاهی به فناوری‌های نوینی همچون هوش مصنوعی تفسیرپذیر و معماری استخر داده طراحی می‌شود.
در گفت‌وگو با جواد ماه‌جان، مدیرعامل شرکت داده‌کاوان توسن، درباره‌ی مسیر تازه‌ی این شرکت و رویکردهای مدیریتی او صحبت کردیم. ماه‌جان از برنامه‌های این شرکت برای ورود به حوزه‌های بیمه و خرده‌فروشی نیز می‌گوید و تأکید می‌کند که داده‌کاوان قصد دارد از نقش یک پیمانکار فناوری فراتر رود و به شریکی راهبردی برای بانک‌ها و سایر صنایع تبدیل شود. به گفته‌ی او، تحلیل داده و هوش تجاری در بانک‌ها بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته و داده‌کاوان می‌خواهد با اتکا به تجربه و تخصص خود، نقش پررنگ‌تری در این تحول ایفا کند. او می‌گوید که تمرکز آینده‌ی این شرکت بر توسعه‌ی فناوری‌های داده‌محور و ارائه‌ی راهکارهای هوشمند و شفاف به مشتریان است. در ادامه گزارشی از این گفت‌وگو را می‌خوانید.
پنج ماه تمرکز بر شناخت و بهره‌وری
جواد ماه‌جان، مدیرعامل شرکت داده‌کاوان توسن، ابتدا توضیح می‌دهد که در پنج‌ماهه‌ی نخست حضورش در رأس این شرکت، بیش از هر چیز بر شناخت، ثبات و افزایش بهره‌وری تمرکز کرده است و اولویت اصلی‌اش بر نقاط قوت سازمان برای افزایش بهره‌وری و شناخت دقیق‌تر و پاسخگویی بهتر نسبت به نیاز مشتریان بوده است.
او در این خصوص می‌گوید: «در این پنج ماهی که از آغاز مأموریتم در داده‌کاوان توسن می‌گذرد، تمرکز من را می‌توان در سه محور اصلی خلاصه کرد: اول، شناخت عمیق و بهبود فرایندهای داخلی که ورود من به شرکت مصادف شد با یک دوره گذار مهم. بنابراین، اولویت اول من این نبود که بلافاصله تغییرات بزرگ اعلام کنم، بلکه اول شنیدن بود. زمان قابل‌توجهی را صرف گفت‌وگو با تیم‌های فنی، فروش و پشتیبانی کردم تا دقیقاً متوجه شوم نقطه قوت واقعی ما کجاست و گلوگاه‌های بهره‌وری کدام‌ها هستند.
دوم، بازتعریف ارزش‌هایمان برای مشتری بود. من معتقدم بهبود کیفیت خدمات و رضایت مشتری، دو روی یک سکه هستند. بنابراین، مستقیم با تعدادی از مشتریان کلیدی گفت‌وگو کردم تا از زبان خودشان نیازها و انتظاراتشان را بشنوم. این بازخوردها به ما کمک کرد تا کیفیت خدماتمان را بهبود دهیم. مهم‌ترین سرمایه ما نیروی انسانی متخصصمان است، تقویت ساختار سازمانی و توانمندسازی تیم‌ها نیز محور سوم بود. بخشی از تمرکز من روی بازنگری در ساختار تیم‌ها بود تا بتوانیم تصمیم‌گیری را تا حد ممکن به تیم‌های عملیاتی واگذار کنیم و نقش‌ها را شفاف‌تر کنیم. در یک کلام، تمرکز این پنج ماه من روی شناخت دقیق از بنیان محکم و آماده‌سازی آن برای شتاب بیشتر بوده است.»
اولویت فوری؛ حفظ ثبات در یک مجموعه بالغ
ماه‌جان در پاسخ به این پرسش که در این مدت چه مسائلی را به‌عنوان اولویت فوری شناسایی کرده و برای حل آنها چه اقداماتی انجام داده است، می‌گوید:
«سؤال بسیار خوبی است. اما باید یک نکته کلیدی را توضیح دهم؛ در یک شرکت بالغ و ریشه‌دار مانند داده‌کاوان توسن، که بخشی از یک گروه بزرگ و باسابقه مثل توسن است، اساساً نگاه ما به مقوله «اولویت فوری» به شکل معمول آن نیست. اینجا دیگر یک استارتاپ نیست که بخواهیم هر شش ماه استراتژی را عوض کنیم. ساختارها، راهبردهای کلان و نقشه راه بلندمدت در سطح گروه توسن تعریف شده‌اند و مأموریت من به‌عنوان مدیرعامل، نه ایجاد تغییرات انقلابی، بلکه تلاش در جهت تحقق اهداف از‌پیش‌تعیین‌شده است. پس در یک کلام، اولویت فوری من، حفظ ثبات و تداوم در یک مجموعه بالغ بود، نه حل بحران.»
بازنگری استراتژی با نگاهی به آینده
سپس ماه‌جان درباره‌ی رویکرد خود نسبت به استراتژی شرکت داده‌کاوان توسن توضیح می‌دهد. طبق گفته‌های او، مسیر اصلی و چهارچوب ارزش‌های شرکت داده‌کاوان، که بر اساس گروه توسن شکل گرفته، ثابت و پابرجاست. در این مسیر نیز آنها بر گسترش بازار و ورود به حوزه‌های جدید غیربانکی و تقویت ارتباط با مشتریان کلیدی تمرکز دارند، اما نحوه‌ی حرکت در این مسیر نیاز به به‌روزرسانی دارد و این دقیقاً همان جایی است که می‌خواهند تغییر را رقم بزنند.
او دراینباره این‌طور می‌گوید: «اتفاقاً انتصاب من به‌عنوان مدیرعامل، هم‌زمان با پایان یافتن استراتژی پنج‌ساله قبلی شرکت شد. این یک فرصت استثنایی بود تا بتوانیم با نگاهی به گذشته و درس‌گیری از آن، و با تحلیل فضای بسیار پویای کسب‌وکار امروز، نقشه راه آینده را ترسیم کنیم. سرعت فوق‌العاده بالای تحولات فناوری، به‌ویژه در حوزه‌ی هوش مصنوعی باعث شده در روند توسعه‌ی داده‌کاوان، نگاهی ویژه به هوش مصنوعی و XAI داشته باشیم. در هسته‌ی مرکزی این استراتژی جدید، مفاهیمی مانند سرمایه‌گذاری جدی روی هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های پیشرفته قرار دارد. هدف ما این نیست که فقط دنباله‌رو فناوری باشیم، بلکه می‌خواهیم با تخصص عمیقمان، راه‌حل‌های نوآورانه‌ای خلق کنیم که به کسب‌وکارهای ایرانی کمک کند تا در عصر هوشمندی به بلوغ و مزیت رقابتی واقعی دست یابند.»
پانزده سال تجربه و جایگاه معتبر در صنعت بانکی
ماه‌جان در ادامه به مسیر ۱۵ساله‌ی داده‌کاوان اشاره می‌کند و می‌گوید که وقتی در آستانه‌ی پانزدهمین سالگرد شرکت داده‌کاوان توسن، هدایت این مجموعه را بر عهده گرفت، اولین چیزی که او را عمیقاً تحت‌تأثیر قرار داد، جایگاهی بود که داده‌کاوان در طول این ۱۵سال در صنعت به دست آورده است:
«ما در داده‌کاوان به‌حق می‌توانیم به جایگاهی که در صنعت بانکی ایران پیدا کرده‌ایم، افتخار کنیم. شرکت ما امروز به یک مرجع معتبر در حوزه داده و تحلیل کلان‌داده در این صنعت تبدیل شده است. این اعتبار، حاصل اجرای پروژه‌های کلانی است که نه‌تنها برای مشتریانمان ارزش‌آفرینی کرده، بلکه استانداردهای جدیدی را در بازار تعریف کرده است. اگر بخواهم به چندتا از شاخص‌ترین محصولات اشاره کنم، باید از سامانه‌ی مبارزه با پولشویی «کهربا» نام ببرم. این سامانه، یکی از پرچم‌داران ماست که حجم بسیار بزرگی از بازار بانکی را پوشش می‌دهد و عملاً ما را به پیشتاز غیرقابل انکار در این حوزه‌ی حساس و راهبردی تبدیل کرده است و باعث بلوغ در این حوزه شده است.»
طبق صحبت‌های مدیرعامل داده کاوان توسن، دستاورد بزرگ دیگر آنها، استقرار انبار داده‌ی بانکی در ۱۲ بانکی است که از Core توسن به عنوان راهکار بانکداری متمرکز خود استفاده می‌کنند: «این زیرساخت، مرجع تصمیم‌گیری داده‌محور در این بانک‌ها شده و امکان تحلیل‌های راهبردی را فراهم کرده است. علاوه بر این، در حوزه‌های فراتر از بانکداری، پروژه‌ای مانند سامانه‌ی پرداخت‌های نوین «سپندار» برای آزادراه‌ها را داریم که یک راه‌حل کاملاً یکپارچه است؛ از خوانش پلاک تا صدور قبض و دریافت پرداخت. این محصول نشان می‌دهد که تخصص ما در مدیریت داده می‌تواند در صنایع مختلف کاربرد داشته باشد.»
بیمه و خرده‌فروشی؛ در کانون استراتژی جدید داده‌کاوان
شرکت داده‌کاوان توسن برنامه‌هایی نیز برای ورود به حوزه‌های نوین دارد که به گفته‌ی ماه‌جان این برنامه‌ها بر دو پایه‌ی اصلی استوار است: تحول در فناوری‌های نوظهور و توسعه در بازارهای جدید کسب‌وکار. او در این خصوص می‌گوید: «بازارهایی که شاید ارتباطی با صنعت بانکی نداشته باشند، اما داده‌کاوان توسن می‌تواند با دانش و تجربه‌ای که از به‌کارگیری داده برای کمک به تصمیم‌گیری‌های بهتر در صنعت بانکی داشته، برای مشتریان دیگر صنایع و کسب‌وکارها ارزش‌آفرینی کند. در هسته‌ی مرکزی استراتژی فناوری‌مان، حرکت به سمت هوش مصنوعی تفسیرپذیر XAI و همچنین استخر داده Data Lakehouse قرار دارد. این تنها یک ارتقای فنی نیست، بلکه یک تغییر پارادایم است.
در هوش مصنوعی تفسیرپذیر هدف ما تنها داشتن مدل‌های پیش‌بینی‌کننده‌ی قدرتمند نیست، بلکه می‌خواهیم قابلیت اعتماد و شفافیت را برای مشتریانمان به ارمغان آوریم. این موضوع به‌ویژه در صنایع حساسی مانند بانکداری و بیمه که تصمیمات باید قابل رهگیری و توجیه باشند، یک مزیت رقابتی تعیین‌کننده خواهد بود. از طرفی معماری استخر داده به ما امکان می‌دهد تا حجم و تنوع عظیمی از داده‌های ساختاریافته و غیرساختاریافته را در یک پلتفرم یکپارچه مدیریت کنیم. نتیجه این تحول، سرعت و چابکی، در دسترسی به بینش‌های تجاری و ارائه‌ی خدمات نوین به مشتریان است. تجربه‌ی موفق داده‌کاوان در اجرای پروژه‌هایی مانند سامانه «سپندار» در آزادراه‌ها و حضور در حوزه‌هایی مانند مخابرات و پتروشیمی، این اعتمادبه‌نفس را به ما داده که بتوانیم دانش تخصصی خود را در صنایع جدید نیز به کار بگیریم. بر این اساس، دو حوزه‌ی بیمه و خرده‌فروشی (Retail) در کانون توجهات استراتژی جدید کسب‌وکار ما قرار دارند.»
شرکت داده‌کاوان قصد دارد با ارائه‌ی راهکارهای نوین در حوزه‌هایی مانند ارزیابی هوشمند خسارت، کشف تقلب و شخصی‌سازی خدمات بیمه‌ای، به بازیگری مؤثر در تحول دیجیتال این صنعت تبدیل شود. ماه‌جان با بیان این موضوع می‌گوید:
«همان‌طور که می‌دانید صنعت بیمه به طور ذاتی بر پایه‌ی داده و تحلیل ریسک بنا شده است. ما قصد داریم با ارائه‌ی راهکارهای نوین در حوزه‌هایی مانند ارزیابی هوشمند خسارت، کشف تقلب و شخصی‌سازی خدمات بیمه‌ای، به بازیگری مؤثر در تحول دیجیتال این صنعت تبدیل شویم. در خرده‌فروشی نیز تمرکز ما بر استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل رفتار مشتریان، بهینه‌سازی زنجیره‌ی تأمین و بازاریابی هوشمند خواهد بود تا به کسب‌وکارها کمک کنیم تجربه‌ی مشتری بی‌نظیری خلق کنند. در یک کلام، استراتژی ما ترجمه‌ی تخصص ۱۵ساله‌ی ما در مدیریت داده به زبان صنایع آینده است. ما نه به‌عنوان یک فروشنده‌ی نرم‌افزار، بلکه به‌عنوان یک شریک راهبردی قصد داریم در موفقیت مشتریان جدیدمان در این حوزه‌های نوین سهیم باشیم.»
حرکت از یک تأمین‌کننده به یک تسهیلگر موفقیت برای بانک‌ها
هدفی که ماه‌جان برای دوره‌ی مدیریت خود در شرکت داده‌کاوان توسن تعریف کرده است، یک تغییر هویتی در نقش و جایگاه این شرکت در بازار است: تحول از یک پیمانکار فناوری به یک شریک و مشاور راهبردی در حوزه‌ی کسب‌وکار بانکی و غیربانکی. او دراینباره می‌گوید: «دیگر نمی‌خواهیم فقط پاسخگوی «نیازهای از‌پیش‌تعریف‌شده» بانک‌ها باشیم. چشم‌انداز ما این است که به درکی عمیق‌تر از چالش‌ها و اهداف تجاری بانک‌ها برسیم و به طور پیش‌دستانه، راه‌حل‌هایی را پیشنهاد دهیم که آنها حتی ممکن است به آن فکر نکرده باشند. این به معنای نشستن در کنار میز تصمیم‌گیری مدیران ارشد بانک‌هاست. برای رسیدن به این هدف، در حال تغییر مدل تعامل با مشتریان هستیم.
به‌جای اینکه فقط منتظر درخواست بمانیم، تیم‌های متخصص ما به طور فعالانه صنعت را رصد می‌کنند، روندهای جهانی را تحلیل می‌کنند و سپس با بانک‌ها وارد گفت‌وگو می‌شوند تا نشان دهند چگونه با استفاده از فناوری‌های نوینی مثل هوش مصنوعی تفسیرپذیر یا معماری Data Lakehouse می‌توانند به اهداف کلانی مانند افزایش سودآوری، کاهش ریسک یا جذب مشتریان جدید دست پیدا کنند. در این نقش جدید، ارزش اصلی ما دیگر صرفاً در اجرای پروژه نیست، بلکه در بینش کسب‌وکاری و توانایی تبدیل آن بینش به راه‌حل‌های عملیاتی است. این تحول، داده‌کاوان را از یک تأمین‌کننده به یک تسهیلگر موفقیت برای بانک‌ها تبدیل می‌کند و در نهایت رابطه‌ی ما را به یک مشارکت بلندمدت و باارزش‌تر ارتقا می‌دهد.»
هوش تجاری؛ یک ضرورت رقابتی برای مدیریت ریسک
او سپس در پاسخ به این سؤال که صنعت بانکداری ایران تا چه اندازه به تحلیل داده و هوش تجاری اهمیت می‌دهد، این‌طور توضیح می‌دهد: «اگر بخواهم به طور خلاصه پاسخ دهم، باید بگویم صنعت بانکداری ایران در زمینه‌ی اهمیت دادن به تحلیل داده و هوش تجاری، یک سیر تکاملی قابل‌توجه را طی کرده و امروز به بلوغ بسیار بهتری نسبت به گذشته رسیده است. در سال‌های اولیه، اگرچه شاهد ظهور شرکت‌های متعددی در این حوزه بودیم، اما درک عمیقی از ارزش واقعی داده و الزامات پیاده‌سازی آن در صنعت وجود نداشت. این امر منجر به شکست برخی از آن پروژه‌ها و شرکت‌ها شد. اما خوشبختانه آن دوره گذرا بود. امروزه، بانک‌ها به ارزش استراتژیک داده و نقش حیاتی هوش تجاری در تصمیم‌گیری‌های کلان پی برده‌اند.
آنها دریافتند که هوش تجاری دیگر یک ابزار کمکی نیست، بلکه یک ضرورت رقابتی برای مدیریت ریسک، شناسایی تقلب، درک رفتار مشتری و بهینه‌سازی خدمات است. ملموس‌ترین شاهدی که می‌توانم برای این بلوغ اشاره کنم، نقش داده‌کاوان در جنگ تحمیلی ۱۲روزه بود. در آن بحران، بانک سپه زمانی که با چالش عظیمی روبه‌رو شده بود، به توانایی ما اعتماد کرد و با همکاری تنگاتنگ تمام ادارات مربوطه، توانستیم در زمانی بی‌سابقه، خروجی‌های قابل اطمینان و حیاتی از داده‌ها را تولید کنیم و در اختیار تصمیم‌گیران بانک قرار دهیم. این واقعه به‌خوبی نشان می‌دهد که امروزه بانک‌ها نه‌تنها به اهمیت داده پی برده‌اند، بلکه برای تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی، به شرکت‌های متخصصی مانند داده‌کاوان به‌عنوان یک شریک راهبردی قابل‌اتکا نگاه می‌کنند.»
او می‌گوید که نقش داده‌کاوان توسن در بحران بانک سپه، یک نمونه‌ی بسیار موفق از همکاری یک شرکت تخصصی در حوزه‌ی داده با یک بانک بزرگ در سخت‌ترین شرایط ممکن بود: «این موفقیت، تنها به دلیل سابقه‌ی ۱۵ساله، دانش فنی عمیق و توانایی اجرای پروژه‌های ملی توسط تیم داده‌کاوان میسر شد. این موضوع نشان داد یک شرکت داده‌ای می‌تواند در لحظات سرنوشت‌ساز، به یک شریک راهبردی قابل اتکا تبدیل شود و نقش خود را فراتر از یک پیمانکار معمول ایفا کند.»
نقش کلیدی داده‌کاوان توسن در صنعت بانکی
چتر حمایتی توسن و اعتباری که این برند در صنعت بانکی دارد، باعث شده دسترسی به مشتریان بانکی و امکان توسعه‌ی فروش در این جامعه‌ی مشتری برای داده‌کاوان توسن به یک مزیت برای توسعه سریع‌تر تبدیل شود. ماه‌جان با بیان این موضوع می‌گوید که اکنون داده‌کاوان توسن نزدیک به ۳۰ محصول را که شامل بیش از ۱۰۰ ماژول می‌شوند در اختیار بانک‌های مختلف توسنی و غیرتوسنی قرار داده است:
«۱۶ مشتری بانکی داده‌کاوان توسن به‌خودی‌خود تأییدکننده‌ی نقش کلیدی این شرکت در صنعت بانکی است. این محصولات به‌عنوان بازوی اطلاعاتی برای تصمیم‌گیری مدیران بانکی هستند. از نظر ما، با بینش حاصل از تحلیل داده‌های به‌روز، می‌توان تصمیماتی دقیق‌تر گرفت که این موضوع قطعاً در تحول خدمات بانکی اثرگذار است.»
نگاهی متفاوت به رقابت در حوزه‌ی تحلیل داده
او سپس در پاسخ به این سؤال که رقابت در حوزه‌ی تحلیل داده در ایران را چگونه می‌بیند و جایگاه داده‌کاوان کجاست، این‌طور می‌گوید: «اگر بخواهم پاسخم صریح باشد، من ترجیح می‌دهم از کلمه‌ی «رقابت» استفاده نکنم؛ چراکه در صنعت ما، رقابت بین شرکت‌ها نیست بلکه این تصمیم بانک‌هاست که چه نوع خدماتی را دریافت کنند. وقتی درباره‌ی پروژه‌های بزرگی مثل داشبوردهای اطلاعاتی و تحلیل کلان داده در بانک‌ها صحبت می‌کنیم، بستگی به این موضوع دارد که بانک بیشتر به کدام شاخص اهمیت می‌دهد: قیمت پایین‌تر یا خدمات کامل‌تر؟
اگر بحث بر سر قیمت پایین‌تر باشد شرکت‌های مختلفی هستند که می‌توانند مناقصه‌های برگزارشده توسط بانک‌ها را برنده شوند؛ اما اگر بحث بر سر کیفیت ارائه‌ی خدمات و پشتیبانی نیازهای مشتری باشد، شرکت‌های محدودی هستند که توانایی پاسخگویی به نیازها را دارند. در این صنعت هر شرکت استانداردهای مختص خود را دارد و نمی‌توان رقابت معمولی را که در کسب‌وکارهای مختلف وجود دارد در حوزه‌ی تحلیل داده مشاهده کرد.»
تمرکز بر هوش مصنوعی تفسیرپذیر و ایجاد استخر داده
ماه‌جان در پایان گفت‌وگو، از افق آینده‌ی داده‌کاوان می‌گوید. طبق صحبت‌های او، تمرکز ویژه‌ی آنها در مسیر پیش رو، استفاده از ظرفیت‌های داده‌کاوان که حاصل ۱۵ سال تلاش و تجربه در صنعت بانکی بوده، برای تحقق اهداف کلانی است که شامل افزایش بهره‌وری، شناخت دقیق‌تر از نیاز مشتریان و پاسخگویی کامل و جامع به آنها می‌شود: «برای تحقق این اهداف ما نیاز به توجه ویژه به مسائل روز تحلیل داده داریم و در این راستا تلاش می‌کنیم با تمرکز بر موضوعات نوینی مثل هوش مصنوعی تفسیرپذیر (XAI) و ایجاد استخر داده (Data Lakehouse)، سطح خدمات را متناسب با فناوری روز نگه داریم و بتوانیم به‌جای ارائه خدمات از‌پیش‌تعریف‌شده، در قامت یک شریک استراتژیک در کنار مشتریان، خدماتی متناسب با نیاز آنها را ارائه کنیم.»
