آژانس املاک به سبک نسل زد
نگاهی به ابعاد، چالش‌ها و آینده صنعت پراپتک در کشور
عصر تراکنش ۶۴ / تغییر ساختار جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، به تغییر روندها و مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منجر شده است. پدیدآمدن حوزه‌های جدید اقتصادی که نتیجه پیشرفت فناوری و تلفیق علوم مختلف است، برآمدن انسان‌های جدیدی که در تلاش برای خلق جهانی نو و بازتولید فرهنگ خاص خود هستند و به موازات اینها تغییرات اجتماعی که با هدف گذار از ساختارهای سنتی و خلق نظمی جدید شکل می‌گیرد، از جمله عوامل قابل بررسی در عصر اطلاعات است.
یکی از حوزه‌های متأثرشده در این عصر، حوزه املاک و مستغلات است. تلفیق فناوری‌های مدرن با صنعت ساختمان به شکل‌گیری شاخه جدیدی از اقتصاد منجر شده که از آن تحت عنوان «پراپتک» یاد می‌کنند. پراپتک که خاص دنیای فراصنعتی است، می‌تواند به یکی از معیارهای توسعه‌یافتگی تبدیل شود. در سال‌های اخیر در فناوری ساختوساز، موج جدیدی از شرکت‌ها پدید آمده‌اند که از فناوری برای برهم‌زدن فضای سنتی و بهبود خرید، اجاره، فروش، طراحی، ساخت و مدیریت املاک مسکونی و تجاری استفاده می‌کنند و همین شرکت‌ها، اکنون به «حوزه‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری» تبدیل شده‌اند.
داده‌های کرانچ‌بیس حاکی از آن هستند که در سال ۲۰۲۱، استارتاپ‌های فناوری ساختوساز توانسته‌اند بالغ بر ۳.۸ میلیارد دلار جذب سرمایه کنند که رقم قابل ملاحظه‌ای است. در گزارش پیش رو علاوه بر اینکه به چیستی پراپتک پرداخته‌ایم، وضعیت این حوزه در ایران را نیز در گفت‌وگو با دو فعال حوزه پراپتک در کشور بررسی کرده‌ایم.
بهترین زمان برای سرمایه‌گذاری در پراپتک
نسل زد به‌تدریج در حال بزرگ‌ترشدن هستند و به جمع اجاره‌دهندگان و اجاره‌نشینان می‌پیوندند؛ فاکتوری نوظهور که اتفاقاً روی تمام حوزه‌های پراپتک نیز تأثیر مستقیم دارد. به گفته فاطیما دیکو، بنیان‌گذار و مدیرعامل شوگر، یک استارتاپ پراپ‌تکی که اعضای جامعه مسکونی را به هم متصل می‌سازد: «اکنون افراد بیشتری از نسل زد را می‌بینیم که به اجاره‌نشینی پیوسته‌اند؛ نسلی که اطلاعات بیشتری از فناوری دارند و به فناوری خانه‌های هوشمند علاقه‌مند هستند و دوست دارند همه‌چیز را از طریق گوشی‌های تلفن همراه‌شان کنترل کنند.
به همین خاطر تقاضا برای راهکارهای دیجیتالی فرایندهایی نظیر پرداخت اجاره‌بها، بازکردن قفل درها و همچنین تورهای مجازی اجاره‌کردن خانه و حتی امضای قراردادهای اجاره به‌صورت مجازی روز‌به‌روز در حال افزایش است. همه‌گیری کووید ۱۹، تورهای دیجیتالی و امضاهای مجازی را عادی‌سازی و روند رشد و استقبال از آنها را تسریع کرد و اکنون، بهترین زمان جهت سرمایه‌گذاری روی فناوری‌هایی از این دست است که برای اجاره‌نشین‌های نسل زد از جذابیت قابل توجهی برخوردار هستند.»
طبق داده‌های کرانچ‌بیس، در سال ۲۰۲۱، استارتاپ‌های فناوری ساختوساز توانسته‌اند بالغ بر ۳.۸ میلیارد دلار جذب سرمایه کنند که رقم قابل ملاحظه‌ای است. این اعداد نشان می‌دهد که در سال‌های پیش رو میزان سرمایه‌گذاری در حیطه املاک و مستغلات، پیرامون فضاهای مدیریت املاک و ساختوساز رو به افزایش خواهد گذاشت و انتظار می‌رود با رشد شرکت‌ها و نگاه برون‌منطقه‌ای، شاهد اتفاقات بیشتری در این صنعت باشیم. در ایران نیز در سال‌های اخیر شاهد شکل‌گیری استارتاپ‌هایی در حوزه پراپتک بوده‌ایم و اقداماتی در این حوزه در کشور انجام شده است. برای بررسی وضعیت حوزه پراپتک در کشور، در ادامه گفت‌وگوی عصر تراکنش با علی بدیعی، هم‌بنیان‌گذار «بیت‌هوم» و حسن بان، کارشناس تأمین مالی املاک و پراپتک را می‌خوانید.
پراپتک مانند صنعت پرداخت‌یاری انحصاری نخواهد شد
طبق توضیحات علی بدیعی، هم‌بنیان‌گذار «بیت‌هوم»، پراپتک کاربست فناوری‌های نوین با هدف بازارسازی و بالابردن بهره‌وری فعالیت‌های سنتی در صنعت املاک و ساختمان است. پراپتک از دهه ۸۰ میلادی با شکل‌گیری نرم‌افزارهایی مانند مایکروسافت اکسل و به‌کارگیری آنها توسط مهندسان ساختمان شکل گرفت. همزمان با ظهور اینترنت و کسب‌وکارهای اینترنتی، از این بستر به‌عنوان کانالی جهت جست‌وجوی راحت‌تر و هوشمندانه‌تر در راستای عرضه و تقاضای املاک استفاده شد و با رشد انفجاری اینترنت غول‌هایی مانند Zillow و ایربی‌ان‌بی به شکل‌دهی رفتارهای جدید در این بازارها و بازارهای مجاور مانند گردشگری پرداختند.
او درباره بخش‌های مختلف این حوزه می‌گوید: «اگر بخواهیم پراپتک را بر اساس جنس فعالیت و حوزه اثر تقسیم کنیم، به چهار بخش اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. Contech یا فناوری‌های مرتبط با ساخت، smart homes که بیشتر به هوشمندسازی ساختمان‌ها توجه دارد، Share Economy که با ترویج الگوی اشتراک و انتفاع مشترک در حوزه املاک شکل گرفته و در نهایت Fintech که استفاده از فناوری‌های مالی جهت بهبود تجربه مشتریان و سازندگان در این صنعت را فراهم کرده و عموماً به‌عنوان مبداء شکل‌گیری مفهوم پراپتک در نظر گرفته می‌شود.»
بنا بر گفته‌های او، با در نظر گرفتن ابعاد صنعت ساختمان، پراپتک صنعتی بزرگ با آینده‌ای روشن است که خوشبختانه در ایران هم مورد استقبال قرار گرفته و اگر استارتاپ‌هایی مثل «دیوار» را نیز پراپتک در نظر بگیریم، حدود ۱۰ سال از شروع به فعالیت پراپتک در ایران می‌گذرد. این فعال حوزه پراپتک درباره استارتاپ‌های فعال در این حوزه در کشور می‌گوید: «استارتاپ‌هایی مانند «دیوار» اگرچه به‌صورت کلاسیک در حوزه پراپتک تعریف نشده بودند، اما با استفاده از فناوری‌های نوین، نیاز مردم را برای پیداکردن مسکن برطرف می‌کنند. «دیوار» استارتاپی بزرگ است که جای خود را در بازار پراپتک کشور پیدا کرده است. البته استارتاپ‌های پراپ‌تکی دیگری نیز در کشور وجود دارند که با در نظر گرفتن ابعاد این صنعت از نظر تعداد و ابعاد، حدی برای رشد آنها متصور نیستم.»
بدیعی بر این باور است که ابعاد این استارتاپ‌ها نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های عظیمی روی آنها شده و هر کدام در حوزه خودشان با جدیت مشغول فعالیت هستند. او می‌گوید: «پراپتک که برخی آن را زیرمجموعه فین‌تک می‌دانند، فضای بسیار جذابی برای سرمایه‌گذاری است. از سوی دیگر با توجه به حجم عظیم سرمایه‌های فعال در بازار ملک و ساختمان، قابلیت جذب سرمایه‌های جدی در این حوزه وجود دارد. اما باید در نظر داشت که رفتار این سرمایه‌گذاران و انتظارات‌شان سنتی بوده و در نتیجه تعامل با آنها می‌بایست با حساسیت بیشتری دنبال شود. استارتاپ‌ها باید بدانند که اگر نتوانند انتظارات سرمایه‌گذار خود را برآورده کنند، امکان موفقیت‌شان بسیار کاهش می‌یابد.»
هم‌بنیان‌گذار بیت‌هوم معتقد است که حوزه پراپتک امکان اثرگذاری جدی در مسائل و مشکلات بازار مسکن را دارد و در اینباره توضیح می‌دهد: «اگر نیازهای مردم را بر اساس هرم مازلو دسته‌بندی کنیم، مسکن در قاعده این هرم قرار می‌گیرد و نیازی اساسی به‌شمار می‌آید. در واقع اگر افراد یک جامعه مسکن مناسب نداشته باشند، در حد همان نیازهای اولیه خود می‌مانند و نمی‌توانند به خودشکوفایی برسند که این به نوبه خود می‌تواند در سطح اجتماعی مشکل‌آفرین باشد. استارتاپ‌های حوزه پراپتک با خلاقیت خود می‌توانند با کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت و سرعت ساخت به خانه‌دار شدن افراد کمک کنند.
علاوه بر این، پراپتکها می‌توانند با افزایش بهره‌وری در زنجیره ارزش و همین‌طور شیوه‌های نوین تأمین مالی به سازندگان نیز در تأمین مالی پروژه‌هایشان کمک کنند. مسئله خانه‌دارشدن افراد در فضای ولث‌تک نیز قابل بررسی است؛ ما اعتقاد داریم سرمایه‌گذاری در ملک جذابیت زیادی دارد و اگر چهارچوب این سرمایه‌گذاری به‌درستی تعریف شود و از فناوری‌هایی مانند بلاکچین و… به‌درستی استفاده شود، افراد می‌توانند حتی با سرمایه‌های اندک خود رفته‌رفته خانه‌دار شوند.» طبق صحبت‌های او، بلاکچین، هوش مصنوعی، واقعیت افزوده و فناوری‌های دیگر، می‌توانند به تصمیم‌گیری مردم در انتخاب مسکن مورد نیازشان کمک کنند.
بدیعی بیان میکند که حوزه پراپتک در ایران مانند اکثر حوزه‌های نوپا با چالش‌های متعددی، از رگولاتوری گرفته تا جذب و نگهداشت منابع انسانی مواجه است و در اینباره توضیح می‌دهد که در این حوزه با یک نهاد قانون‌گذار واحد روبهرو نیستیم، بلکه بخش‌های گوناگون آن با بخش‌های مختلف حاکمیت در تماس است و هماهنگ‌کردن آنها با یکدیگر دشوار است. مثلاً در تأمین مالی پروژه‌های ساختمانی چالش‌های رگولاتوری زیادی وجود دارد و با توجه به حساسیت زیاد این حوزه و تجربیات ناموفقی مانند تعاونی‌ها و پروژههایی مثل «پدیده شاندیز» اعتماد‌سازی در بدنه رگولاتوری و همچنین جامعه موضوعی پیچیده و زمان‌بر است. علاوه بر این در حوزه رگولاتوری چالش دیگری نیز وجود دارد که همان جذب سرمایه ذیل سازمان بورس و بانک مرکزی است و هرکسی نمی‌تواند به جذب سرمایه عمومی بپردازد.
او درباره چالش منابع انسانی می‌گوید: «پراپتک برای بسیاری هنوز ناشناخته است و ما متخصصان زیادی در این حوزه نداریم. در نتیجه باید به‌طور عمومی از متخصصان حوزه آی‌تی کمک بگیریم که این حوزه هم مانند سایر حوزه‌ها با مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص مواجه است.»
بدیعی از تجربه حضور خود در حوزه فین‌تک و همراهی با فعالان حوزه‌های پرداخت‌یاری و لندتک در موضوع رگولاتوری و کندی بهبود روند قانون‌گذاری می‌گوید و امیدوار است مشکلات مربوط به رگولاتوری گرچه به‌آرامی، اما بالاخره برطرف شود و آن اعتمادی که باید به حوزه خصوصی در پراپتک شکل بگیرد، ایجاد شود و به‌مرور شاهد این باشیم که با بهبود فضای کسب‌وکار در این حوزه‌ها، کسب‌وکارها بتوانند با خاطری آسوده تمام تمرکز خود را روی ارائه خدمات به مشتریان بگذارند.
او آینده روشنی را برای پراپتک در کشور تصور میکند و معتقد است این صنعت مانند صنعت پرداخت‌یاری انحصاری نخواهد شد و بازار آن پتانسیل به‌کارگیری خلاقیت در ارائه خدمات متنوع و متعدد را خواهد داشت.
پراپتک و چالش سرمایه
حسن بان، کارشناس تأمین مالی املاک و پراپتک نیز ابتدا درباره چیستی پراپتک صحبت میکند. به گفته او، پراپتک مخفف Property Technology است که قسمت اول آن به معنای املاک و مستغلات (کلمه بریتانیایی معادل عبارت آمریکای Real Estate) و قسمت دوم آن به معنای فناوری از نوع مدرن مبتنی بر موبایل و بیگ‌دیتاست. قرارگرفتن این دو مفهوم در کنار یکدیگر به معنای کاربست خدمات فناوری‌های نوین در زمینه املاک و مستغلات است که فقط به ساختوساز یا خریدوفروش محدود نمی‌شود، بلکه شامل تأمین مالی نیز می‌شود. در واقع در ۱۰ سال اخیر پدیدآمدن حوزه‌هایی که در نام‌گذاری آنها از کلمه فناوری استفاده شده، برای نشان‌دادن گذار از مدل‌های کسب‌وکاری سنتی و ابداع روش‌های جدید برای پیشبرد کسب‌وکارها بوده است.
او در اینباره می‌گوید: «برای مثال در روش سنتی، پول خود را به تعاونی‌های مسکن می‌دهیم و تعاونی با پول ما ساختمان می‌سازد، یا پول‌مان را به بانک می‌سپاریم تا از طریق سپرده‌های ما به سازندگان وام دهد. در مدل‌های این‌چنینی امکان خطا و هزینه سیستمی بیشتر است. استفاده از مدل‌های کسب‌وکاری مدرن می‌تواند این هزینه و خطا را کاهش دهد و همان خدمت را به شیوه بهتری ارائه دهد.»
بر اساس صحبت‌های بان، پراپتک از ۱۰، ۱۵ سال پیش متولد شده و ما در ایران از سال ۱۳۹۶ شاهد شکل‌گیری پراپتکها هستیم. او از پراپتک «ملک با ما» نام می‌برد و می‌گوید که این پراپتک از اولین‌های این حوزه بوده است. علاوه بر این، پراپ‌تک‌هایی نیز بوده‌اند که ورشکست شده‌اند. برای مثال «اسکانو» استارتاپی بود که یک مدل پراپتک اسپانیایی برای دلالی ملک را وارد ایران کرده بود و می‌خواست این مدل کسب‌وکاری را در ایران عملیاتی کند، ولی متأسفانه موفق نبود.
همچنین یک شرکت فرانسوی-پاکستانی در ایران وجود داشت که استارتاپ «آی‌هوم» آنها نیز شکست خورد و حدود ۹ میلیون دلاری را که می‌خواست صرف توسعه این اپ در ایران کند، به دو میلیون دلار تقلیل داد و سپس منحل شد، اما بعد از این جریانات، استارتاپ‌های پراپتک کاملاً خصوصی دیگری هم وارد بازار شدند و مسیرهای بهتری را انتخاب کردند؛ از جمله «کیلید»، «ملکانا» و «آدرس».
به گفته بان، در ایران، بیشتر پراپتکها به جای اینکه خدمات بورسی، بانکی و تأمین مالی انجام دهند، خدمات CRM برای مشاوران املاک ارائه می‌دهند؛ مانند «دلتا» یا «ملکانا» که فقط از طریق فناوری به مشتریان خود دیتا می‌دهد، اما خریدوفروش، در دنیای واقعی و به روش سنتی انجام می‌شود. او درباره وضعیت این حوزه در کشور می‌گوید: «استارتاپ‌های «مترینو» و «بیت‌هوم» نمونه‌های موفق پراپتک نوظهور در ایران هستند که از روش‌های سنتی فاصله گرفته‌اند و خدمات متنوعی از جمله تأمین مالی جمعی ملکی ارائه می‌دهند. همچنین «همساز» در حوزه کرادفاندینگ فعالیت دارد و منابع مالی پروژه‌های املاک و مستغلات را از طریق تأمین مالی جمعی مهیا میکند.»
او سپس به متصل‌کردن پراپتکها به توکن‌های مبتنی بر بلاکچین اشاره میکند: «با متصل‌شدن مدل تجاری پراپ‌تک‌های جدید به توکن‌های مبتنی بر بلاکچین، امکان معامله و واگذاری مالکیت ملک به فرد دیگر و دریافت ریال دیجیتال بانک مرکزی یا ریال فیات وجود دارد، اما به‌دلیل اینکه زیرساخت‌های حقوقی ریال دیجیتال شکل نگرفته، هنوز رواج پیدا نکرده است.»
این فعال حوزه پراپتک از سرمایه مورد نیاز پراپتکها برای فعالیت در کشور می‌گوید و توضیح می‌دهد که استارتاپ‌هایی که در کشور توانسته‌اند کسب‌وکار خود را توسعه دهند، مجموعه‌هایی بوده‌اند که در زمان برجام قبلی (سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵) شکل گرفته و رشد کرده‌اند، اما هم‌اکنون وضعیت حوزه پراپتک در ایران با توجه به حجم و مبلغ گردش مالی این صنعت و نیازهای پاسخ داده‌نشده در این صنف، وضعیت خوبی ندارد که یکی از علل اصلی این عارضه این است که اگر به فرض یک پراپتک در بحث نرم‌افزاری و Tech موفق باشد، برای پوشش هزینه‌های توسعه کسب‌وکار و نیروی انسانی به حدود ۱۰۰ میلیارد تومان در سال نیاز دارد و به ازای این ۱۰۰ میلیارد تومان باید حداقل سه الی چهار هزار میلیارد تومان ملک معامله شود (تا با کارمزد چند‌صدم درصدی بتواند سودده باشد) که تأمین این گردش مالی برای دولت هم ممکن نیست. به همین دلیل بخش خصوصی ۱۰۰ میلیارد تومان خود را صرف نرم‌افزار، توسعه و آزمودن محصول کمینه اولیه (MVP) پراپتک نمی‌کند.
بان در اینباره توضیح می‌دهد: «استارتاپ‌هایی مانند «کیلید» یا وب‌سایت‌هایی مانند «دلتا» که اکنون فعال هستند نیز ترجیح می‌دهند این هزینه را متقبل نشوند و به همان درآمد سنتی خود قانع هستند. البته سهام‌داران گروه‌های استارتاپی مثل «هزاردستان» در حال تست بازار با اپلیکیشن‌ها و مدل‌های کسب‌وکاری پراپ‌تکی هستند.»
به عقیده بان، توسعه پراپتکها در ایران از این جهت حائز اهمیت است که در بحث تأمین مالی، اگر رقم‌های پروژه بزرگ باشند، بازار سرمایه که باید این پول را تأمین کند، یا این پول را ندارد، یا تصمیم می‌گیرد که آن را در پروژه‌های بزرگ‌تری مثل شهرک‌سازی و برج‌سازی سرمایه‌گذاری کند. در نتیجه وقتی از سطوح خردتر تأمین مالی ملکی صحبت می‌شود، پراپتک خوب جواب می‌دهد.
او ادامه می‌دهد: «برای مثال اگر فردی یک مغازه داشته باشد و بخواهد آن را بازسازی کند و در نهایت آن را تغییر کاربری بدهد، پراپتک گزینه بسیار مناسبی برای اوست تا دو الی سه میلیارد تومان تأمین کند؛ منتها مردم نیز در سود او شریک می‌شوند. همچنین املاک خرد و پراکنده بانک‌ها می‌تواند در پراپتک به‌طور جمعی به فروش برسد و در نهایت اینکه در فصل‌هایی که در ایران بازار مسکن رکود نداشته باشد، فروش مصالح ساختمانی نیز از طریق پراپتک ممکن است.»
این کارشناس تأمین مالی به تجربه خوب چین در حوزه پراپتک اشاره میکند و می‌گوید این کشور ساخت بسیاری از ساختمان‌هایش را مدیون حوزه پراپتک است و چنین پروژههایی در ایران نیز می‌تواند اجرا شود و مردم می‌توانند تصمیم بگیرند که پول‌شان را در ساخت چگونه سازه‌ای و در کدام شهر سرمایه‌گذاری کنند؛ بدون اینکه وابسته به تصمیم یک مدیر صندوق املاک بورسی باشند. او درباره تأمین مالی جمعی این حوزه در ایران می‌گوید: «تأمین مالی جمعی در حوزه املاک و مستغلات در ایران هم به لحاظ فرهنگی و هم به لحاظ حقوقی توسعه پیدا نکرده، اما امیدواریم با وجود نسل زد در ایران که از کودکی با فناوری و اینترنت و مزایای آنها آشنا شده و چنین فضاهایی به لحاظ ذهنی برایشان تعریف‌شده‌تر است، بر تعداد علاقه‌مندان به پراپتک هم اضافه شود.»
طبق صحبت‌های بان انواع مختلفی از استارتاپ‌های پراپتک در ایران وجود دارد که یکی از آنها به نام «همساز» به توانمندسازی مردم در راستای خانه‌دار شدن کمک میکند. او در اینباره توضیح می‌دهد: «در حالت سنتی برای اکثر جامعه وام کلان مسکن وجود ندارد که به‌صرفه باشد، اما در حال حاضر استارتاپ‌هایی مثل «همساز» وجود دارند که می‌توانند این مشکل را حل کنند و در واقع اقساط را به شکل اجاره به شرط تملیک از فرد دریافت می‌کنند و فرد همزمان که از همان خانه استفاده میکند، با پرداخت اقساطش به‌مرور صاحب خانه می‌شود. «همساز» با توانمندسازی مستأجران به ایشان کمک میکند تا بخشی از اقساط اجاره به شرط تملیک را از محل سرمایه‌گذاری مجدد در املاک به دست آورند.»
بان اضافه میکند که برخی پراپ‌تک‌های تازه‌تأسیس ایرانی (که مؤسس، پیمانکار یا انبوه‌ساز دارند) دلال هستند و به جای تمرکز بر رفع نیاز تقاضا و قدرت خرید ملک، فقط به عرضه ملک توسط سازنده‌ها و فروش به شیوه جدید توجه می‌کنند که البته این مدل شکست خورده است.
به نظر این فعال حوزه پراپتک، استفاده از فناوری‌هایی مثل واقعیت افزوده در پراپتک به تصمیم‌گیری افراد در انتخاب خانه مناسب و طراحی داخلی آن کمک میکند. این واقعیت افزوده به دو شیوه اعمال می‌شود؛ شیوه اول که مدل ساده‌تری نیز هست، به گونه‌ای است که فرد با عینک سه‌بعدی در خانه مورد نظر خود قدم می‌زند و بر اساس نقشه‌ای که سه‌بعدی شده، درباره طراحی خانه اظهارنظر میکند. نمونه معاصر آن همین تبلیغاتی است که صداوسیما درباره یکسری از شیرآلات پخش میکند که فرد با استفاده از واقعیت افزوده می‌تواند در خانه و با استفاده از یک نرم‌افزار که روی موبایلش نصب می‌شود، ببیند که کدام شیر آب به طراحی خانه او می‌آید و همان را سفارش بدهد.
بان می‌افزاید: «در پراپتک می‌توان به جای رفتن و مشاهده خود خانه در ترافیک شهرهای بزرگ، از واقعیت افزوده استفاده کرد، ولی این همه نیاز مشتریان نیست. مدل کامل‌تر واقعیت افزوده، مدل‌های مبتنی بر متاورس است که اصلاً ملکی وجود ندارد و رؤیا فروخته می‌شود که امکان کلاهبرداری در آن زیاد است. مانند کاری که پروژه «پدیده شاندیز» انجام داد و شهر رؤیایی به مردم می‌فروخت. استفاده از واقعیت افزوده در بسیاری از حوزه‌های دیگر نیز رایج شده؛ به‌طور مثال برای جام جهانی امسال فوتبال در قطر، یک شهر متاورسی در دوبی درست کرده‌اند تا تمام بازی‌ها و استادیوم‌ها قابل تماشا شود و یکسری مشوق‌ها و پول‌های دیجیتال ردوبدل شود، اما استفاده از چنین فناوری‌هایی در صنعت املاک، برای مردمی که زیر فشار تحریم‌ها در گذران زندگی روزمره خود با مشکل روبهرو هستند، لوکس به نظر می‌رسد.»
پراپتک نیز مانند همه کسب‌وکارهای حوزه فین‌تک در ایران با چالش‌هایی روبه‌روست که روند توسعه آن را آهسته میکند. بان با اشاره به چالش‌های این حوزه می‌گوید: «پراپتک در ایران با چالش سرمایه روبه‌روست و از طرفی بحث‌های حقوق مالکیتی هم وجود دارد؛ با تغییر شیوه سنتی به مدرن، دفترخانه‌ها باید جای خود را به نرم‌افزارهای ضابطه‌یار (Regtech) در حوزه املاک و مستغلات بدهند و استارتاپ‌ها از طرف سازمان ثبت اسناد و املاک به APIها دسترسی داشته باشند. البته این زیرساخت‌ها تاکنون از لحاظ حقوقی تعریف نشده است. علاوه بر این، مسئله مالکیت و تراکنش‌ها نیز مهم است. در تعاونی‌های مسکن، دفاتری وجود دارد که افراد در آنجا مالکیت یا امتیاز خود را واگذار می‌کنند؛ بدون اینکه رگولاتور و دولت باخبر شوند. همچنین نظارت حاکمیتی برای کنترل بازار و مالیات آنها بسیار کم است. امکان انجام چنین اقداماتی در پراپتکها ممکن است، ولی این رویه هرچند جواب می‌دهد، اما از منظر سیستمی غلط است.»
بان درباره وضعیت نیروی انسانی متخصص در حوزه پراپتک در کشور بیان میکند که این حوزه بر خلاف سایر حوزه‌های استارتاپی و شرکت‌های فناوری با مشکل نیروی انسانی فنی روبهرو نیست و اگر توسعه‌دهنده کسب‌وکار بر توضیح درست مسئله برای فردی که متخصص آی‌تی است و قرار است برنامه پراپتک را بنویسد، اشراف داشته باشد، می‌تواند از فعالان حوزه آی‌تی برای توسعه کسب‌وکار پراپ‌تکی خود نهایت استفاده را ببرد. او پیش‌بینی میکند که با وجود عدم توفیق دولت در تحقق وعده‌های خود در حوزه مسکن، مجدداً قیمت مسکن افزایش پیدا خواهد کرد و حتی با وجود اینکه با رکود بازار مسکن نیز مواجه هستیم، یک درصد کمیسیون پراپتکها باعث می‌شود تا این حوزه جذاب باشد و فعالان جدیدی در سال‌های پیش رو به این حوزه وارد شوند.
