معادله عجیب نئوبانک‌ها
عصر تراکنش ۸۳ ؛ مصطفی طهماسبی، مدیرعامل شرکت سنباد / چابکی، نوآوری، بهره‌وری و رشد کسب‌وکارها، همه و همه مفاهیمی‌اند که در فضای بانکداری، ما را به یاد مفهوم تازه‌نفس نئوبانک می‌اندازند. نئوبانک‌ها رهاورد عصر بدیع تکنولوژی‌اند و فرصت‌های بسیار ارزنده‌ای را به جامعه ارائه می‌کنند. کشورهای پیشرو، همواره فرصت‌های جدید را با بررسی همه‌جانبه تحلیل می‌کنند و مسیر بهره‌برداری مناسب از آن فرصت جدید را با ساختارهای اقتصادی خود مطابقت می‌دهند و طبق ساختار و المان‌های اقتصادی – فرهنگی جامعه خود، حداکثر بهره ممکن را از آن می‌برند.
پاییز سال ۱۴۰۲ بخشنامه‌ای در فضای بانکداری کشور منتشر شد که عملاً محدودسازی هرچه بیشتر فضای نئوبانک‌ها را در پی داشت. با توجه به این مهم که نئوبانک‌ها در ایران ملزم‌اند با مجوز بانک‌های رسمی کشور فعالیت کنند، فرایند اعطای مجوز یا تخصیص کد باید به خود بانک‌ها منتقل شود و بانک مرکزی به‌طور مستقیم به این حوزه ورود نکرده، بلکه نقش نظارتی خود را بر بانک عامل ایفا می‌کند.
اگر بخواهیم خوش‌بین باشیم و وجوه مثبت این رویکرد را در نظر بیاوریم، می‌توان گفت که مسئولیت‌پذیری بانک‌ها در قبال نئوبانک‌های زیرمجموعه خود می‌تواند مانع از بحران‌های بانکی در آینده شود و به‌نوعی امنیت سپرده‌گذاران را به‌واسطه خوش‌نامی بانک مذکور تأمین کند.
نکته دیگری که این پیوند مبارک و توفیق اجباری را فراهم ساخته، الزام ارائه خدمات پشتیبانی ۲۴ساعته در هفت روز هفته در نئوبانک‌ها است که اتفاقی مثبت برای اکوسیستم بانکی کشور است و حداقل با تکیه بر بخش دیجیتال، وزنه سنگین موقعیت خود را در بازار به سوی رشد و پیشرفت بر بستر آنلاین سوق می‌دهد.
نکته دیگری که بیانش خالی از لطف نیست و از دغدغه‌های بسیار مهم جامعه محسوب می‌شود این است که ارائه خدمات بانکی از طریق سامانه جامع بانکداری مرکزی به شرط آنکه در ارائه خدمات نوین نئوبانک‌ها اختلال ایجاد نکند، می‌تواند برای جلوگیری از پول‌شویی یا فرار مالیاتی مفید باشد.
با عنایت به ممنوع کردن تملک یا ایجاد شرکت جدید و جلوگیری از ایجاد واحدهای زیرمجموعه در واحد دیجیتال و تخصیص تنها یک کد دیجیتال برای هر بانک، این قانون می‌تواند واحد دیجیتال را به‌شدت متورم کند و با افزایش بی‌تحرکی، عملاً خود سد راه نوآوری برای ارائه خدمات نوین بانکی شود. مشتریان بانک‌ها خواسته‌های متفاوت و به‌روزی دارند و با ارائه صرفاً یک کد دیجتیال به بانک نمی‌توان اصول اولیه بانکداری باز را که ارائه خدمات متنوع به مشتری‌های متعدد است، محقق کرد.
توسعه خدمات نرم‌افزاری صرفاً در قالب پیمانکاری بر رشد، توسعه و سرمایه‌گذاری در اکوسیستم فین‌تکی و استارتاپی و نوآوری کشور تأثیر منفی می‌گذارد و بیشتر بستری برای توسعه شرکت‌های پیمانکاری فراهم می‌کند و با توجه به روند جهانی همکاری بین نئوبانک‌ها با سایر پلتفرم‌های ارائه خدمات و توسعه مفهوم Embedded Finance، قوانین جدید درباره توسعه این همکاری‌ها ابهام بسیاری ایجاد کرده و می‌تواند توسعه بانکداری پلتفرمی در کشور را دچار مشکلات جدی کند.
نکته‌ای که بسیار بحث‌برانگیز است، محور قرار دادن نام بانک با توجه به مجوزها و دستورالعمل‌هایی است که از سمت بانک مرکزی اتخاذ شده و بانک و واحد دیجیتال در این مورد، ارزیابی می‌شوند. چه الزامی به این محوریت و متحدسازی وجود دارد؟ این مورد را می‌توان دخالت در استراتژی برندینگ بانک‌ها و کسب‌وکار آنها دانست، زیرا این صاحبان کسب‌وکارها هستند که باید به شکل اصولی، عمل بازاریابی و برندسازی خود را در نسبت با رقبا و مطابق نیاز بازار انجام دهند.
آنچه به‌طور کلی در اکوسیستم بانکداری باز، درباره نئوبانک مدنظر است، حرکت به سوی خدمات بانکی متعدد و توسعه هرچه بیشتر خدمات شخصی‌سازی‌شده است. درحقیقت نئوبانک به چابکی و نوآوری معروف است. چابک از این نظر که می‌تواند برای خدماتی که جامعه نیاز دارد، چه از جنس نیاز پنهان و چه از جنس ایجاد نیاز، راهکار شایسته ارائه دهد، اما انحصار نئوبانک‌ها در دستان بانک‌ها، رشد آرام و بازده پایین‌تر از حد انتظار آنها را در پی داشته است.
موضوع دیگر، عدم ارائه کر مجزا برای نئوبانک است. جداسازی هسته عملیاتی نئوبانک، فرایند مهمی است که باید به آن توجه شود. وجود کر مشترک با بانک‌ها، مانعی بر سر راه نوآوری محسوب می‌شود. در حال حاضر سرویس‌دهنده‌های کربنکینگ، ازجمله شرکت‌های خدمات انفورماتیک، توسن، داتین و… توان پاسخ‌گویی به نئوبانک‌ها را ندارند و علاوه‌بر آن، تغییرات در کرهای موجود برای بانک‌ها هزینه‌زا و دارای اولویت پایین است.
نداشتن کر مجزا برای نئوبانک‌ها، تبعاتی چون عدم خلق مدل کسب‌وکار، تراکنش و گزارش‌های جدید را در پی دارد، زیرا مهم‌ترین مسئله‌ای که باعث می‌شود نئوبانک‌ها کر مجزا داشته باشند پیاده‌سازی مدل‌های کسب‌وکاری متنوع است که شاید در کرهای موجود امکان‌پذیر نباشد.
نئوبانک‌ها به دلیل جنس فعالیت متفاوت، نوع مشتریان و تقاضاهای موجود، باید ساختار مجزا و خاص خود را داشته باشند. درحقیقت بهره‌گیری نئوبانک از هسته عملیاتی بانک اصلی، به دلیل امنیت و کیفیت مناسب، صحیح است، اما دست نئوبانک را در انجام فعالیت‌های نوآورانه می‌بندد و ایجاد محدودیت می‌کند. به همین دلیل ما نیاز داریم گروهی خارج از بانک و براساس نیاز مشتری محصولات جدید را طراحی کنند و به بازار ارائه دهند، زیرا بانک با توجه به ساختار حاکمیتی خاص خود، هرگز نمی‌تواند در این فضا موفق عمل کند.
اینکه بانک با این تفاسیر و با این سرعت در نیازسنجی و حرکت در مسیر تحول دیجیتال بخواهد به توسعه بانکداری نوین بپردازد، حاصلی جز یک اپ موبایل‌بانک ندارد و گاه در بین بانک‌ها مشاهده می‌شود که برای پاسخ‌گویی به نیاز مشتریان، دو و یا حتی سه برنامه بانکی ارائه داده‌اند! این موضوع صرفاً کاربران را سرخورده می‌کند، زیرا آن برنامه‌ها حتی کارایی لازم را هم ندارند و تولید محصولاتی از این دست، خلاف حرکت در مسیر توانمندسازی نئوبانک‌ها است.
دغدغه اصلی بانک، توسعه فعالیت‌های عملیاتی بانکی است و حوزه فعالیت نئوبانک‌ها، به‌کلی از عهده بانک خارج است. به همین دلیل نمی‌توان از بانک انتظار داشت نسل‌های جدید را درک کند و خدماتی پویا ارائه دهد.
چالش دیگری که اجرای این بخشنامه ایجاد می‌کند این است که تعریف اپلیکیشن‌ها و نئوبانک‌ها را مبهم خواهد کرد و خود رگولاتور نیز مرز و تعریف مشخص و روشنی برای این دو مفهوم ارائه نکرده است. این بخشنامه گمان می‌کند همه نئوبانک‌ها باید به یک شکل کار کنند، در حالی که چنین اتفاقی در دنیا رخ نداده و نئوبانک‌های متنوعی با مدل‌های کسب‌وکاری گوناگونی به جامعه عرضه شده است.
عدم شفاف‌سازی دو مقوله بانکداری دیجیتال و نئوبانک صرفاً به اتلاف منابع و انرژی نسل‌های جوان پرشور کشور منجر می‌شود، زیرا این سرمایه مادی و معنوی عظیم در مسیری به کار گرفته می‌شود که سراسر ابهام است و کسب‌وکاری خلق می‌کند که خودش هم می‌داند که به‌طور منطقی و قانونی یک نئوبانک محسوب نمی‌شود.
این معادله عجیبی است که خودمان ایجاد کرده‌ایم و امید داریم با پیگیری فعالان حوزه فین‌تک و تعامل با بانک‌های کشور و درنهایت بانک مرکزی، فضای حضور درست و اصولی کسب‌وکارهای نوآورانه‌ای چون نئوبانک‌ها، فراهم شود. همین چند برنامه محدود موبایلی بانک‌های خصوصی کشور، که می‌توان آنها را شبه‌نئوبانک نامید، نیز مایه مسرت بسیاری از اهالی این سرزمین شده‌اند و حیف است که این کشور سراسر فرصت و مردمانی به‌روز و مشتاق نوآوری، از خدمات بدیع حوزه بانکی محروم بمانند؛ به هر روی، امید داریم پایان شب سیه سفید است و شرایط به همین شکل نخواهد ماند.