نقطه آغاز اکوسیستم لجستیک کشور
گزارشی از اولین رویداد نوآوران لجستیک ایران که با حضور بیش از ۱۸۰ شرکت و پانصد فعال و متخصص این صنعت برگزار شد
عصر تراکنش ۸۷ / لجستیک، صنعتی قدیمی و زیرساختی است که در تلاقی با سایر صنایع و به‌ویژه صنعت فناوری‌های مالی قرار دارد و نقش مهمی را در توسعه آن ایفا می‌کند. به همین منظور، کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار با حمایت تاپین و چابک اولین رویداد نوآوران لجستیک ایران را هفدهم مهرماه ۱۴۰۳ در باشگاه آجودانیه با حضور بیش از ۱۸۰ شرکت و پانصد فعال، متخصص و بازیگر صنعت لجستیک کشور برگزار کرد؛ رویدادی که بزرگ‌ترین دورهمی اکوسیستم لجستیک کشور بود و کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ را از حوزه‌ها و صنایع مختلفی نظیر لجستیک، تجارت الکترونیکی و فین‌تک دور هم جمع کرد تا بستر تعامل، هم‌افزایی و شبکه‌سازی آنها را فراهم کرده باشد. این رویداد، علاوه‌بر بخش شبکه‌سازی و استودیویی، دو ارائه، یک گفت‌وگو و سه میزگرد هم داشت و در آن از نقشه اکوسیستم لجستیک ایران نیز رونمایی شد. هدف اصلی این رویداد، کمک به خلق اکوسیستم لجستیک کشور و صحبت کردن درباره نقش این صنعت در توسعه صنایع دیگر بود و محورهای مختلفی داشت. در ادامه مروری بر محتواهای ارائه‌شده در این رویداد داریم و گزارشی تصویری از آن را نیز مشاهده می‌کنید.
راه‌کار به دنبال راه‌حل است
رویداد نوآوران لجستیک ایران با صحبت‌های راضیه مینایی، کارشناس توسعه کسب‌وکار کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار آغاز شد. او به هم‌زمانی برگزاری این رویداد با روز جهانی پست اشاره کرد و گفت: «فعالیت ما در زمینه لجستیک از سه سال پیش، با انتشار اولین شماره کارنگ آغاز شد و تاکنون که به شماره ۱۵۱ رسیده‌ایم، با هفتاد فعال صنعت لجستیک گفت‌وگو کرده‌ایم و شصت گزارش تحلیلی نوشته‌ایم. با وجود این، فقط به این فعالیت‌ها اکتفا نکردیم و در سال ۱۴۰۳ به سراغ تهیه برنامه لجستیک‌شو رفتیم تا با چالش‌های این صنعت آشنا شویم؛ چالش‌هایی که مهم‌ترین آنها فعالیت جزیره‌ای بازیگران و نبود اکوسیستم بود. لجستیک صنعتی زیرساختی و مادر است و حلقه‌های آن بدون یکدیگر معنا پیدا نمی‌کنند. به همین منظور، تصمیم گرفتیم رویداد نوآوران لجستیک ایران را برگزار کنیم تا بستری باشد برای کنار هم قرار گرفتن بازیگران لجستیک کشور.»
سپس رضا جمیلی، مدیر توسعه کسب‌وکار کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار، روی صحنه آمد و توضیح داد که به نظر راه‌کاری‌ها لجستیک یکی از اجزای مهم اکوسیستم اقتصاد کشور است و نقشی زیرساختی دارد: «با توقف لجستیک، چشم‌انداز بسیاری از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال دچار مشکل می‌شود. برای مثال لجستیک می‌تواند پاشنه آشیل تجارت الکترونیکی باشد. ما در راه‌کار به شناسایی مسئله اکتفا نمی‌کنیم و به دنبال راه‌حل هستیم و راه‌حل با خلق اکوسیستم ممکن می‌شود. امروز در این سالن میزبان نمایندگان ۱۸۰ شرکت لجستیکی فعال و بیش از پانصد فعال و علاقه‌مند به این صنعت هستیم. این رویداد نقطه آغاز اکوسیستم لجستیک کشور است.»
رضا قربانی، مدیرعامل کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار، نفر بعدی بود که روی صحنه رفت و صحبت کرد: «من در صنعت فین‌تک فعالیت می‌کنم، اما پدر من در صنعت لجستیک فعالیت می‌کند و راننده کامیون است. بارها خواسته‌ایم که پدرم پس از سال‌ها تلاش، فعالیت خود در این حوزه را متوقف کند، اما کسانی که در لجستیک فعالیت می‌کنند وارد شدنشان با خود آنها است و خارج شدنشان با خدا. لجستیک یکی از ستون‌های اقتصاد نوآوری است. برای مثال دیجی‌کالا بدون ستون لجستیک نمی‌توانست فعالیت کند. شاید بسیاری فکر کنند لجستیک فقط باربری است، اما بسیار بزرگ‌تر از آن است.»
میزگرد اول: نوآوری‌های ۱۰ سال گذشته لجستیک ایران
سپس اولین میزگرد این رویداد برگزار شد. مهناز علمایی، مدیرعامل اسپید، در صحبت‌های خود در این میزگرد بیان کرد که در ۱۰ سال گذشته اتفاقات خوبی در صنعت خرده‌فروشی و فروشگاه‌های آنلاین افتاده و این کسب‌وکارها تمرکز خود را روی فروش محصول گذاشتند. در این میان، اهمیت رضایت مشتری نیز به یک مزیت رقابتی تبدیل شده است که افزایش سودآوری فروشگاه‌ها را به همراه آورد. این دغدغه فروشگاه‌ها، صنعت لجستیک را هم تحت‌تأثیر قرار داده و باعث کاهش هزینه‌ها شده است. او گفت: «بیشترین سرمایه‌گذاری گلرنگ در بخش لجستیک بوده است و در تلاش است تا زیرساخت‌های حمل‌ونقل خود را توسعه دهد. با سهم بازاری که اکنون اتفاق افتاده است، می‌توانیم نتیجه آن را مشاهده کنیم. الوپیک و تپسی نیز بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها را داشته‌اند.»
شهاب افشارکهن، مدیرعامل زپ، دومین شرکت‌کننده در این میزگرد بود که درباره تفاوت‌های صنعت لجستیک در ایران و جهان صحبت کرد. او در این باره توضیح داد: «صنعت لجستیک در ایران تفاوت‌های بسیاری با صنعت لجستیک در جهان دارد. بخش‌های مختلف این صنعت در اکثر دنیا پیشرفت قابل قبولی داشته است. در ایران هم در بخش‌های پارسل، سگمنت و لست‌لاین‌دلیوری در ۱۰ سال گذشته پیشرفت‌های خوبی داشته‌‌ایم. پانزده سال پیش برای ارسال یک بسته از مبدأ به مقصد شاید فقط یک راه وجود داشت، اما امروز با ظهور استارتاپ‌های لجستیکی و پستی، کاربر انتخاب‌های متنوعی پیش رو دارد. اگر اکنون صد هزار بسته در روز در کشور ارسال می‌شود، مرهون تلاش استارتاپ‌هایی مانند میاره، اسنپ و الوپیک است که راه را باز کرده‌اند. صنعت لجستیک به سرمایه‌گذاری‌های سنگین نیاز دارد، در غیر این صورت دچار مشکلات زیادی می‌شویم.»
مجتبی نصیری، قائم‌مقام مدیرعامل پارسی پست، سومین سخنران این میزگرد بود که به مهم‌ترین تحولات صنعت لجستیک در ۱۰ سال اخیر اشاره کرد: «با توجه به ظهور استارتاپ‌ها، موضوع فناوری اطلاعات مهم‌ترین تحول در این صنعت بوده است. ما قبلاً در صنعت پست رقیب نداشتیم، اما در دهه اخیر دیدیم که ۱۰ها شرکت در صنعت لجستیک فعالیت می‌کنند و وقتی با آنها آشنا شدیم، دیدیم که جوانانی خوش‌فکر هستند. این تحولات جدید به توسعه این صنعت کمک می‌کند و فناوری اطلاعات آن را توسعه داده است. اینکه این مورد در صنعت لجستیک به کار گرفته شود بسیار برای این صنعت مفید است. ما به‌خوبی توانستیم از عامل توسعه فناوری اطلاعات استفاده کنیم، اما همه زنجیره این مورد نیست. لجستیک مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که هرکدام بازیگر خود را دارد و برخی جاها زیرساخت‌های لازم فراهم نیست. اکنون همه استان‌های ما پوشش هواپیمایی ندارد و لجستیک نمی‌تواند همه استان‌ها را پوشش دهد. براساس تجربیاتم در حوزه پستی می‌گویم که یکی از مهم‌ترین عوامل این است که در این حوزه ارائه‌دهنده سرویس و رگولاتور پاسخ‌گو نداریم. کشورهایی که در حوزه پستی پیشرفته‌اند، قطعاً زیرساخت‌های مناسبی برای آن دارند. ما از نظر فناوری اطلاعات و نیروی انسانی وضعیت خوبی داریم، اما در بخش زیرساخت عقب مانده‌ایم. صنعت لجستیک به سرمایه و عزم نیروها نیاز دارد و صرفاً مسئله سرمایه در میان نیست. برای سرمایه‌گذاری نیز به امنیت نیاز داریم و حاکمیت باید آن را فراهم کند.»
رونمایی از نقشه اکوسیستم لجستیک ایران
یکی از دو ارائه این رویداد به ترسیم و رونمایی از نقشه اکوسیستم لجستیک ایران اختصاص یافته بود؛ ارائه‌ای که عباس عینعلی، سردبیر نقل حمل عهده‌دار آن بود. او ضمن رونمایی از این نقشه اظهار کرد: «مفهوم لجستیک شاید واژه شیکی باشد، اما صنعت سختی است. درک و شناخت این صنعت برای مخاطبانش نیز می‌تواند دشوار باشد، بنابراین نقل حمل را راه‌اندازی کردیم که راوی اکوسیستم لجستیک ایران است. باید مترجم ادبیات لجستیک برای مصرف‌کنندگان این صنعت باشیم.
ما برای ترسیم نقشه ابتدا داشته‌های این صنعت را بررسی کردیم که سنگ بنای آن شد. در این نقشه کسب‌وکارهای فعال در این حوزه مشخص شده است. همچنین چهره‌های تأثیرگذار و متخصصان این اکوسیستم معرفی شده‌اند. نقشه اکوسیستم لجستیک ایران با تمرکز بر خرده‌بار طراحی شده است و شامل رسانه، سورتینگ، خدمات، نهادهای صنفی، رگولاتوری، کارگزاری، باربری، چاپ و بسته‌بندی و غیره می‌شود. او تأکید کرد که این نقشه بسیار بزرگ‌تر خواهد شد.»
میزگرد دوم: چالش‌ها و فرصت‌های لجستیک ایران
سپس دومین میزگرد این رویداد برگزار شد و مهرداد ملک‌محمدی، مدیرعامل تاپین، درباره تحولات صنعت لجستیک صحبت کرد. او در توضیح این موضوع که هزینه لجستیک در ایران در بین سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۹۵ دوبرابر هزینه کشورهای پیشرفته بوده، اما پیشرفت همگام با جهان نبوده است، گفت: «نوآوری در لجستیک بهینه‌سازی است که مستلزم داشتن سیستم یکپارچه است؛ یعنی همه گیرنده‌ها باید ساختار یکپارچه‌ای داشته باشند و باید به موقعیت مکانی آنها دسترسی داشته باشیم، اما در کشور ما این اتفاق نیفتاده و این امکانات در اختیار مردم قرار نگرفته است. شاید از سال ۱۳۶۵ تا الان اتفاق خاصی در بهینه‌سازی نیفتاده باشد. درواقع، ما در لجستیک در حوزه تجارت الکترونیکی، به‌ویژه در شرکت ملی پست، شاهد اتفاق بهینه‌ای نبوده‌ایم. در بخش خرده‌فروشی نیز آمار دقیقی وجود ندارد، اما در شرکت ملی پست روزانه بین هشتصد هزار تا یک میلیون بسته جابه‌جا می‌شود. به نظر من ایجاد دسترسی آزاد به داده‌ها برای شرکت‌ها فرصت سرمایه‌گذاری را فراهم می‌کند. با توجه به بحث افزایش هزینه سوخت و نیاز بازار به کاهش هزینه ارسال، ساخت پلتفرم‌هایی که به بهینه‌سازی مسیر کمک کنند برای سرمایه‌گذاری بسیار جذاب است.»
سپس علی مرزبان، عضو هیئت‌مدیره دیجی‌اکسپرس، تأثیرگذارترین بازیگران لجستیک در ایران را به چند دسته تقسیم کرد و گفت: «باید در نظر بگیریم که چه بخش‌هایی در رگولاتوری نقش دارند، زیرا متأسفانه ما متولی واحد در ایران نداریم. وزارت راه و شهرسازی، وزارت صمت، وزارت بازرگانی، وزارت بهداشت و بسیاری از انجمن‌ها و نهادها معتقدند متولی لجستیک هستند، در حالی که در جاهای دیگر یک نهاد به‌صورت تخصصی بر لجستیک نظارت دارد. از طرفی، آنهایی که نقش ایفا می‌کنند، ارائه‌دهنده هستند که می‌توانند از بخش خصوصی یا دولتی باشند. ما همچنین استارتاپ‌ها را داریم که به حلقه‌های مختلف لجستیک کمک می‌کنند. هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، اینترنت اشیا و اتوماسیون در ایران در حد حرف نبوده و در صنعت لجستیک در حال پیاده‌سازی است. تجارت الکترونیک در هر جای دنیا که وارد شده گشایش و تغییرات بنیادین آورده است؛ به‌ویژه در صنعت لجستیک. موضوعی که در آینده نزدیک رخ می‌دهد این است که به سمت صنعت لجستیک سبز حرکت خواهیم کرد. درصد هزینه‌های لجستیک از GDP تقریباً ۱۶درصد است و در کشورهای توسعه‌یافته تقریباً ۵درصد برای آن هزینه می‌کنند. در ایران تقریباً دوبرابر برای صنعت لجستیک هزینه می‌شود.»
رضا مقصودی، مدیرعامل پردازش داده‌نگار، در ادامه این میزگرد بازیگران، قانون‌‌گذاران و مصرف‌کنندگان را ارکان مهم لجستیک کشور دانست و بیان کرد: «هر کسب‌‌وکاری که به‌نحوی به زنجیره لجستیک متصل است، نقش مهمی در این صنعت ایفا می‌کند. باربری هوایی کاربرد درستی در ایران ندارد، در حالی که این مسیر با توجه به محل جغرافیایی ایران می‌توانست روش مناسبی باشد. از سوی دیگر زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای نیز فرسوده هستند. وقتی این مسیرها بهینه نشده‌اند هزینه تمام‌شده افزایش می‌یابد. در شرکت‌های بزرگ تغییرات به‌سختی انجام می‌شود، اما استارتاپ‌ها به دلیل ماهیت چابک خود می‌توانند کارها را سریع‌تر پیش ببرند. بنابراین شرکت‌های بزرگ برای رفع چالش‌های خود استارتاپ می‌زنند تا این مشکلات در بستری مجزا رفع شود. پیشرفت در حوزه نرم‌افزار در لجستیک بیشتر و بهتر بوده است، اما در حوزه سختافزار به دلیل تحریم‌ها پیشرفت کمتر بوده است. این صنعت همواره در حال تغییر است و ما نیز همپای آن تغییر می‌کنیم. لجستیک در زمینه داده همچنان نیاز به کار دارد، نرم‌افزارهای زیادی در این زمینه وجود دارد، اما از داده‌های موجود استفاده نمی‌شود، بنابراین در استفاده از داده نیاز به کار بیشتر هست. اصل داستان بحث اقتصاد و ارتباط با کشورهای دیگر است که باید درست شود.»
گفت‌وگویی درباره ایران
در ادامه این رویداد رامین لایقی، مدیرعامل اسنپ گروسری و راضیه مینایی، کارشناس توسعه کسب‌وکار راه‌کار با یکدیگر در بخشی با عنوان «گفت‌وگو درباره ایران» صحبت کردند. لایقی در این گفت‌وگو گفت: «فاصله اصلی ایران با دنیا در حمل‌ونقل بزرگ است. این شکاف هم در حوزه سختافزار و هم نرم‌افزار نمود پیدا کرده، اما در حوزه سختافزار بیشتر است. نوآوری با طرح صورت‌‌مسئله ایجاد می‌شود.
هم‌اکنون از هوش مصنوعی برای بهبود بسیاری از مسائل در شرکت‌های مختلف استفاده می‌شود. با وجود این، قسمت اعظمی از تجارت الکترونیکی در دست بخش خاکستری است. وقتی صنعت لجستیک در کشور پخش است سرمایه‌گذاری در آن نیز پرخطرتر است. بزرگ‌ترین پیشرفت‌ها در این حوزه توسط شرکت‌های تجارت الکترونیکی محقق شده است که می‌خواستند کار درست را پیش ببرند. روزانه یک میلیون و دویست هزار کالا در اسنپ گروسری ارسال می‌شود. ما ۱۲۰ هزار سفارش را در روز ارسال می‌کنیم. ۶۰ درصد تجارت آنلاین FMCG در دست اسنپ است و FMCG یکی از بزرگ‌ترین بازارهای ایران است.»
چابک؛ مدیریت هوشمند و یکپارچه زنجیره تأمین
محمدرضا میرزایی، مدیر محصول چابک، دومین ارائه این رویداد را بر عهده داشت و درباره فعالیت‌های چابک این‌طور توضیح داد: «چابک در بیست سال اخیر در حوزه مدیریت زنجیره تأمین کسب‌وکارهای لجستیکی فعالیت کرده است. ما با همکاری شرکت‌های لجستیکی توانستیم راه‌حلی در زمینه زنجیره تأمین ارائه دهیم؛ ما نرم‌افزاری را ارائه دادیم تا شرکت‌ها زنجیره تأمین خود را به‌صورت هوشمند مدیریت کنند.
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها مدیریت موجودی است که ناهماهنگی‌ها باعث به وجود آمدن مشکلاتی در این زمینه شده است. همچنین این مشکل وجود دارد که شما نمی‌توانید دید لحظه‌ای داشته باشید. چابک علاوه‌بر مدیریت لجستیک، خدمات زنجیره تأمین را ارائه می‌دهد که مدیریت را از زمان تولید تا زمانی که محصول به دست مشتری برسد تسهیل می‌کند. در این میان، مهم‌ترین ویژگی در چابک یکپارچگی است. ما به کسب‌وکارهای مختلف راهکارهای مختلفی را برای بهبود فعالیتشان ارائه می‌دهیم. یکی از شرکت‌های بزرگ با کمک چابک موفق شد ۳۰درصد زمان تحویل سفارش‌ها را کاهش دهد.»
میزگرد سوم: لجستیک و توسعه تجارت الکترونیکی
سپس سومین میزگرد برگزار شد و مسعود شاهمرادی، مدیرعامل خانومی، به‌عنوان اولین سخنران میزگرد «لجستیک و توسعه تجارت الکترونیکی» بیان کرد: «تمام خرده‌فروش‌های موفق دنیا به زیرساخت لجستیکی قوی دسترسی داشته‌اند. در خانومی هر زمان که هزینه و زمان ارسال را برای مشتری تسهیل کردیم، موفق به جذب تعداد بیشتری مشتری شدیم. هزینه ارسال صفر یکی از مؤلفه‌های جذب مشتری است، اما این امر چگونه ممکن می‌شود؟ با نوآوری در لجستیک. هرچه نوآوری و دسترسی به لجستیک در کشور بیشتر شود، هزینه کمتر می‌شود. ظرفیت پست ما در خانومی پانزده هزار سفارش در روز است که بخش اعظم آن با شرکت ملی پست انجام می‌شود.»
هوشنگ پشنگیان، مدیرعامل هلدینگ دکا، نیز درباره توسعه لجستیک در انتخاب و فرصت‌هایی که در این فضا می‌بینند، گفت: «ما در هلدینگ دکا طبق استراتژی‌ای که تعریف کردیم، زنجیره ۳۶۰ درجه لجستیک را شکل دادیم. اتفاق خوبی که برای دکا در یکی دو سال اخیر افتاد این بود که تمام فرایند لجستیک را در مجموعه خودمان انجام می‌دهیم. هم‌اکنون ۱۵۰۰ فروشگاه خرده‌فروشی اسنوا و دوو مشغول به فعالیت هستند. بیش از بیست فروشگاه هایپرگالری فعالیت دارند و ما تمام خدمات لجستیکی آنها را انجام می‌دهیم. ما بیش از ۱۰ همت در صنعت لجستیک سرمایه‌گذاری کرده‌ایم و در حوزه مسئولیت اجتماعی نیز قدم‌های بزرگی برداشته‌ایم و مجموعه‌هایی رفاهی برای سفیران خود در نظر گرفته‌ایم که می‌توانند از تمام خدمات رفاهی آن به‌صورت رایگان استفاده کنند. اسم این مجموعه‌ها دکاپارک است.»
سپس رضا سمیع‌زاده، مدیرعامل هلدینگ فاخر، با اشاره به اینکه تمام شرکت‌های هلدینگ فاخر ذیل اقتصاد دیجیتال کار می‌کنند، بیان کرد: «اقتصاد دیجیتال یک هسته مرکزی دارد که باید سرمایه‌گذاری سنگین و حاکمیتی در آن انجام شود که تحقق این امر در ایران بسیار سخت است. حیطه فعالیت لجستیک و تجارت الکترونیکی در هسته میانی و بیرونی اقتصاد دیجیتال قرار دارد. برخی بازیگران لجستیک از تولید، تجارت الکترونیک یا خرده‌فروشی آمده‌اند. نگاه هرکدام از آنها به لجستیک متفاوت است و لجستیک را به شکل متفاوتی انجام می‌دهند. فاخر از ابتدا در حوزه لجستیک بوده و همواره در این حوزه تلاش می‌کند. مفهوم اینترنت از لجستیک گرفته شده است، بنابراین باید مفهومی شبیه به فیزیکال اینترنت نیز در لجستیک ایجاد شود. ما با دنیایی رو‌به‌رو خواهیم شد که باید هم‌تراز با تجارت الکترونیکی باشد. ابر لجستیکی فاخر هم‌اکنون به‌صورت پایلوت کار می‌کند، اما به‌زودی از این ابر خارج شده و به شرکت‌های دیگر نیز سرویس می‌دهد.»
در ادامه این میزگرد، محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، درباره وضعیت لجستیک این مجموعه این‌طور توضیح داد: «اگر اکنون روی مجموعه‌هایی که تحت عنوان اقتصاد دیجیتال فعالیت می‌کنند، مطالعه تطبیقی انجام دهیم، می‌بینیم که توسعه براساس مزیت رقابتی اتفاق می‌افتد. ما هم از بعد توسعه جغرافیایی و هم محصولی این امکان را داریم که در حوزه‌های مختلف توسعه کسب‌وکار داشته باشیم. یکی از هسته‌های اصلی فعالیت اسنپ حوزه دلیوری و ناوگان است که با حوزه فروش، سلامت، تجارت الکترونیکی و غیره در ارتباط است. مزیت رقابتی باعث توسعه می‌شود، ضمن اینکه داشتن ناوگان دلیوری این امکان را فراهم می‌کند که در حوزه‌های دیگر لجستیک برنامه‌ریزی داشته باشیم. با توجه به روندی که میان فعالان این حوزه وجود دارد تحولات به شکل تسهیل‌شده اتفاق می‌افتد و درنهایت شما هزینه کمتری را به مصرف‌کننده تحمیل می‌کنید. بسیاری از کسب‌وکارهای ما تکلیف عملکردی‌شان این است که از هوش مصنوعی استفاده کنند. ما فکر می‌کنیم آینده بهبود عملکردی در این حوزه به استفاده از ابزارهای روز گره خورده است و مجموعه ما خود را مکلف کرده در این حوزه سرمایه‌گذاری انجام دهد.»
