عصر تراکنش ۶۳ / نسل امروز قطری‌ها بر خلاف گذشتگان‌شان که با کلیشه‌هایی چون شتر، صحرا، نفت و شاهزادگان پرشمار ثروتمند، شناخته می‌شدند، با شبکه الجزیره، شرکت هواپیمایی، تیم‌های فوتبال و ورزشگاه‌های مشهور اروپایی مشهور شده‌اند. اما این لایه نخست حقیقت است، لایه دوم که آرام‌آرام و بیشتر از گذشته دیده می‌شود، چالش‌ها و تناقض‌هایی است که این کشور با آنها دست‌وپنجه نرم می‌کند. چالش‌هایی چون توسعه ناموزون، حقوق بشر، تناسب جمعیت داخلی-خارجی، ژئوپلیتیک پردست‌انداز منطقه‌ای و امثالهم که ترمز هر جاه‌طلبی را خواهد کشید.
نخستین جام جهانی در خاورمیانه
برگزاری جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ در قطر، بیش از هر مسئله دیگری در یک دهه اخیر، دوحه را وارد رسانه‌های خبری و نیز اجتماعی کرده است. در نتیجه چنین رویداد بزرگی، جای تعجب نیست که قطر به‌طور بالقوه می‌تواند از مزایای متعددی بهره‌مند شود که بسیار فراتر از قلمرو صنعت ورزشی است. ایجاد زیرساخت‌ها به‌منظور میزبانی و اسکان بازدیدکنندگان، منافع اقتصادی مثبت بسیاری را برای این کشور به همراه خواهد داشت.
قطر پیش‌بینی کرده که میزبانی جام جهانی فوتبال بیش از ۱.۵ میلیون شغل جدید در بخش‌های کلیدی مانند ساخت‌و‌ساز، املاک و مستغلات و گردشگری ایجاد خواهد کرد. مقامات دوحه پیش‌بینی می‌کنند که بیش از یک میلیون بازدیدکننده برای جام جهانی داشته باشند و تا سال ۲۰۲۵ میلیاردها دلار برای اقتصاد قطر سود داشته باشد. افزایش گردشگران در سال ۲۰۲۲ جدای از اثرات اقتصادی کوتاه‌مدت آن، پیامدهای بلندمدتی نیز به همراه خواهد داشت؛ به‌ویژه ارتقای وجهه بین‌المللی این کشور به‌عنوان یک مقصد گردشگری.
با ارتقای وجهه بین‌المللی قطر، احتمالاً سرمایه‌گذاری خارجی نیز افزایش خواهد یافت. بسیاری از مشاغل خارجی به‌دلیل افزایش رشد اقتصادی جذب کشورهای میزبان رویدادهای بزرگ می‌شوند. سرمایه‌گذاری خارجی با تسهیل افزایش رشد و توسعه اقتصادی برای قطر مفید خواهد بود.
به غیر از مزایای اقتصادی، قطر از جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی میزبانی فیفا ۲۰۲۲ بهره مثبت خواهد برد. این نخستین‌بار است که یک کشور خاورمیانه میزبان جام جهانی خواهد بود. این فرصتی برای قطر است تا فرهنگ و ارزش‌های خود را با جهان به اشتراک بگذارد.
ریال قطر
قبل از سال ۱۹۶۶، پول رایج قطر آنهایی بودند که به پوند استرلینگ مرتبط بودند، مانند روپیه هند و روپیه خلیج فارس. زمانی که هند ارزش روپیه (از جمله روپیه خلیج فارس) را تقریباً ۳۵ درصد کاهش داد، قطر و دوبی تصمیم گرفتند به‌عنوان اقدامی موقت تا زمان انتشار پول جدید، ریال عربستان را جایگزین روپیه خلیج فارس کنند. در ۲۱ مارس ۱۹۶۶، قطر و دوبی توافق‌نامه‌ای برای ایجاد «هیئت پولی قطر و دوبی» امضا کردند. هیئت‌مدیره جدید اولین پول ملی را به نام ریال قطر-دوبی (QDR) در ۱۸ سپتامبر ۱۹۶۶ منتشر کرد.
در دوم دسامبر ۱۹۷۱، دوبی بخشی از امارات شد؛ بنابراین تصمیم گرفته شد که هیئت پولی قطر-دوبی طبق فرمان امیر قطر در ششم می ۱۹۷۳ کنار گذاشته شود. در ۱۳ می ۱۹۷۳ فرمان موسوم به «شماره ۷» مبنی بر تأسیس سازمان پولی قطر برای عهده‌گیری وظایف مربوطه صادر شد. براساس فرمان شماره ۲۴ امیری در سال ۱۹۷۳، بانک مرکزی جدیدالتاسیس قطر مجوز بازخرید ریال قطر_دوبی و انتشار پول جدیدی به نام ریال قطر را با همان ارزش اسمی طلا، دریافت کرد.
اسکناس ۵۰۰ ریالی بازتاب بلندپروازی‌ها
احتمالاً در بین اسکناس‌های قطری – ۱، ۵، ۱۰، ۵۰، ۱۰۰، ۲۰۰، ۵۰۰ – اسکناس ۵۰۰ ریالی بیشتر از بقیه بازنمایی آرزوها و بلندپروازی‌های خاندان آل‌ثانی است که می‌خواهند از تصلب سعودی‌ها، سنت‌گرایی عمانی‌ها، وابستگی بحرینی‌ها و مدرنیسم بتونی و بی‌روح اماراتی‌ها فراتر بروند و نسخه خاص خود را به جهان و به‌ویژه به جهان عرب معرفی کنند. در این راستا، آنها در پی آن بوده‌اند که به مثابه پلی میان شرق-غرب و حتی پلی در داخل خود جهان اسلام عمل کنند.
روی نخست اسکناس ۵۰ ریالی، به مانند تمامی اسکناس‌های دیگر، نشان رسمی قطر درج شده است. نشان ملی قطر (به عربی: شعار القطر) نشان ملی کشور قطر است. این نشان شش سال پس از پایان تحت‌الحمایگی بریتانیا و استقلال این کشور به رهبری «شیخ احمد بن علی آل‌ثانی» به تصویب رسید و در زمان «خلیفه بن حمد آل‌ثانی» در سال ۱۹۷۶ طراحی شد. آخرین نسخه از نشان ملی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲ در موزه ملی قطر رونمایی شد.
حلقه بیرونی نشان، معرف پرچم قطر است. این طرح در طول تاریخ قطر چندین بار تغییر کرده، اما از سال ۱۹۶۰؛ زمانی که تغییر نهایی در زمان حکومت «شیخ علی بن عبدالله آل‌ثانی» اتفاق افتاد، به همین سبک‌وسیاق باقی مانده است. پرچم قطر دارای ۹ نقطه (خطوط دالبرشده) در محل جدایی بین رنگ سفید و مارونی است.
نشان رسمی از این ۹ نقطه در هر طرف حلقه زردرنگ استفاده کرده است. این ۹ نقطه معرف قطر به‌عنوان نهمین عضو «تحت‌الحمایه» در پی معاهده قطر و انگلیس در سال ۱۹۱۶ است. نشان قطر حاوی ارجاعات نمادین به تاریخ و فرهنگ این کشور است. طراحی این نشان در درجه اول بر اساس سه عنصر شن، دریا و آسمان است؛ سه عنصری که ارتباط نزدیکی با تاریخ قطر دارند.
قایق: قایق سنتی عربی (جهاز) روی این نشان، به صنعت مرواریدسازی و عامل اصلی در تحریک رشد اقتصادی و اجتماعی قطر به‌عنوان یک ملت اشاره دارد. قایق و دریا نقش مهمی در ایجاد این کشور به‌عنوان کشوری مستقل ایفا کرده‌اند و تابه‌امروز بخش مهمی از ثبات اقتصادی قطر مدیون آنهاست، به‌طوری که در سال ۲۰۱۸ بیش از ۵۴ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دادند.
قطر از نظر مالی به دریاها و دارایی‌های آنها متکی است. قایق روی نشان ملی جدید فتح‌الخیر نام دارد که نام آن برآمده از نخستین کشتی سنتی چوبی و موتوری در تاریخ قطر است. این قایق که در سال ۱۹۰۰ ساخته شد، متعلق به «شیخ حمد بن عبدالله آل‌ثانی» بود و معمولاً برای غواصی مروارید و سفرهای تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفت.
درخت نخل: با توجه به اینکه خرما میوه‌ای است که عمدتاً در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا کشت می‌شود، قطر دو نخل خرما را به‌عنوان نمادی از بخشش و کرامت عربی در نشان خود آورده است
دو شمشیر: این شمشیرها که تحت عنوان «شمشیر شرقی» شناخته می‌شوند، بازتاب «قدرت قطر به‌عنوان یک کشور عربی» و «پناهگاهی امن» برای مردمان خود است. دو شمشیر متقاطع یکی از ویژگی‌های مشترک با نشان عربستان سعودی است. روی نشان ملی جدید، شمشیر به گونه‌ای طراحی شده که تا حد امکان به توصیف اصلی شمشیر بنیان‌گذار «شیخ جاسم بن محمد آل‌ثانی» نزدیک شود.
دریا: دریا از نمادهای اساسی قطر است. قایقرانی، ماهیگیری و غواصی مروارید از غنی‌ترین سنت‌های این کشور هستند. تاریخ زمانی را به یاد می‌آورد که این سنت‌ها منابع اصلی درآمد در قطر را نیز تشکیل می‌دادند.
پشت اسکناس ۵۰ ریالی تصویر «شاهین قریش» است که به ساختمان دولتی قطر خیره شده است. احتمالاً افراد بسیاری با این دو نماد آشنا باشند؛ شاهین به‌عنوان نماد قدرت و بلندپروازی و دارالحکومه به منزله سمبل ثروت و توانگری کشور است. حضور آنها در یک قاب، تداعی تلاش این کشور برای کسب قدرت و ثروت را نشان می‌دهد.
شاهین قریش یا قوش قریش نمادی است که در تعدادی از نمادها، نشان‌های ملی و پرچم چندین کشور عضو اتحادیه عرب دیده می‌شود. اعراب ساکن شبه‌جزیره عربستان، به‌ویژه ساکنان حاشیه خلیج فارس، به‌طور سنتی متخصصان قوش‌بازی هستند. شاهین‌ها (و قوش‌ها) یکی از حیوانات مورد علاقه اعراب هستند.
قطر: راه‌های رفته/نرفته
حتی بدبین‌ترین متخصصان روابط بین‌الملل و اقتصاد سیاسی نیز نمی‌توانند موفقیت‌های چند دهه اخیر قطر را ستایش نکنند. کشوری کوچک، کم‌جمعیت با محیطی غالباً خشک و لم‌یزرع به کشوری ثروتمند، مرفه، تأثیرگذار و قدرتمند بدل شده و هم‌اکنون الگوی بسیاری از کشورهای در حال توسعه تلقی می‌شود. برگزاری جام جهانی فوتبال مردان ۲۰۲۲ در تثبیت و تقویت موفقیت‌های این کشور تأثیری دوچندان خواهد داشت. با این همه، همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم، قطر با چالش‌های متعددی نیز مواجه است.
دوحه با وجود اینکه به‌دنبال الگویی متمایز و متوازن از توسعه -به نسبت سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس- است، اما هنوز با آن فاصله دارد. در واقع آفت «توسعه گینسی» دامن قطر را نیز گرفته است؛ درک توسعه به مثابه مرتفع‌ترین ساختمان، بلندترین برج، طولانی‌ترین بزرگراه، سنگین‌ترین کیک، بزرگ‌ترین همبرگر -مدل اعلای آن امارات متحده عربی است- توسعه را به امری فیزیکی تقلیل می‌دهد. توسعه نامتوازن، شدیداً طبقاتی و تبعیض‌آمیز است که شکاف‌های اجتماعی-سیاسی عمیقی برجای می‌گذارد و در طول زمان بر احتمال ظهور بحران‌های جدی می‌افزاید.
جهت مشاهده فایل باکیفیت تصویر زیر، اینجا را کلیک کنید
