عصر تراکنش ۶۳ / کسانی که در گذشته درباره پول اندیشیده‌اند، بسیار جلوتر از ما بودند که حتی بدون تسهیل فناوری ماهیت پول را کنکاش کردند. پول همه‌جا هست و برای برخی، همه‌چیز است. نکته عجیب اینجاست که پول به معنای دقیق کلمه، فی‌نفسه و به‌تنهایی هیچ است! حتی سکه تقریباً تهی از فلزات گران‌بهاست و پول‌های کاغذی چیزی جز کاغذهایی با تصاویر چاپی نامفهوم نیست. «فلسفه پول» یک موضوع میان‌رشته‌ای است که نمی‌توان آن را متعلق به هیچ رشته مشخصی دانست. همان‌گونه که زیمل نوعی مطالعه از پول را پیشنهاد می‌کند که از رویکرد صرف اقتصادی فراتر می‌رود، ما نیز باید فراتر از توصیه‌های اقتصاددانان پول را بررسی کنیم. همان‌گونه که اقتصاد مهم‌تر از آن است که به دست اقتصاددانان سپرده شود، پول هم مفهومی مهم و تأثیرگذارتر از آن است که فقط به دست اقتصاددانان و فعالان حوزه مالی سپرده شود.
پول فراتر از بازار است و بر فرهنگ و جامعه تأثیر می‌گذارد و از آن تأثیر می‌پذیرد؛ به نظر زیمل، پول شخص را آزاد می‌کند، چون ضرورت استفاده از پول فقط با کار تولیدی یا فروشنده در بازار ـ و نه خود شخص ـ در ارتباط است و زیمل شرح می‌دهد که چطور پول، فرهنگ و همه‌چیز را در زندگی تعیین می‌کند. از نظر زیمل، پول آثاری رهایی‌بخش دارد، زیرا باعث آزادی فرد از محدود شدنش در هر نوع اجتماع می‌شود. پول آفریننده آزادی است. خلاقیت زیمل، این فیلسوف و متفکر اجتماعی و فرهنگی، چنان است که نمی‌توان او را در محدوده هیچ رشته خاصی گنجاند. سبک نوشتاری او ـ که بیشتر به ادبیات نزدیک است تا مباحث علمی و فرم مقاله‌ای ظریف‌ترین تحلیل‌هایش ـ او را به هنرمندی درخشان نه‌فقط برای نسل زمان خود، بلکه برای خوانندگان امروزی تبدیل کرده است.
با این حال برای درک فلسفه پول و مالی نباید خودمان را به کتاب فلسفه پول زیمل محدود کنیم. این راهی است که باید در آن قدم بگذاریم و هر روز بیشتر درباره آن بیندیشیم و دستاوردهای فکری خود را با دیگران به اشتراک بگذاریم. انتشارات راه پرداخت در زمینه توسعه مفاهیم مرتبط با پول کتاب‌های گوناگونی را منتشر کرده یکی از این کتاب‌ها «پول؛ داستان یک چیز الکی» است که به تاریخ مختصر و ساده پول می‌پردازد.
شاید برای اینکه متوجه شویم در این کتاب چه چیزی می‌خوانیم، هیچ متنی بهتر از مقدمه خود نویسنده نباشد که در ادامه می‌خوانید:
«در پاییز سال ۲۰۰۸ من با عمه‌ام ژانت برای شام به بیرون رفتیم؛ شاعری که در دهه ۸۰ مدرک MBA هم گرفته بود. بنابراین او فرد مناسبی برای صحبت در خصوص پول بود. چند هفته قبل از اینکه ما برای شام بیرون برویم، تریلیون‌ها دلار به‌طور ناگهانی از بین رفته بود. از عمه‌ام پرسیدم آن همه پول کجا رفت؟
او در پاسخ گفت: «پول چیزی جز وهم و خیال نیست. از ابتدا جایی نبوده که الآن بخواهد جایی برود.» این همان لحظه‌ای بود که متوجه شدم پول عجیب‌تر و جالب‌تر از آن است که تاکنون فکر می‌کردم.
من آن زمان به‌عنوان خبرنگار در وال‌استریت ژورنال کار می‌کردم؛ اما بیشتر اخبار مربوط به حوزه سلامت را پوشش می‌دادم و اطلاعات زیادی در خصوص امور مالی و اقتصاد نداشتم. با سقوط دنیای مالی{بر اثر بحران مالی سال ۲۰۰۸} شروع به جست‌وجوی هر چیزی کردم که بتواند به من توضیح دهد دقیقاً چه اتفاقی رخ داده است. پادکستی با نام «Planet Money» را پیدا کردم. میزبانان این پادکست از زبانی خشک و رسمی استفاده نمی‌کردند. آنها شبیه افراد باهوش و بامزه‌ای صحبت می‌کردند که می‌دانستند چه اتفاقی در دنیا در حال رخ‌دادن است و برای توضیح آن از داستان استفاده می‌کردند. من به این پادکست به حدی علاقه‌مند شدم که تصمیم گرفتم در مجموعه‌ای که آن را تولید می‌کرد، کار کنم.
هنگامی که وارد Planet Money شدم، مرحله بحرانی سقوط مالی به پایان رسیده بود و ما شروع به بررسی موضوعاتی کردیم که فوریت کمتری داشت اما مسائلی بنیادین بود. در سال ۲۰۱۱ ما به برنامه «This American Life» رفتیم تا سؤالی را مطرح کنیم که از وقتی با عمه‌ام برای شام به بیرون رفته بودم ذهن من را به خود درگیر کرده بود: پول چیست؟
«ایرا گلاس» مجری برنامه آن را سمی‌ترین سؤالی خواند که تاکنون در برنامه مطرح شده است.
اگر این سؤال واقعاً این‌چنین است، پس سؤال خوبی است و دست‌یافتن به پاسخ آن می‌تواند انسان را هوشیار کند. من بارها و بارها به ایده پول رجوع کرده‌ام و آن را به قطعات کوچکی تبدیل کرده‌ام و هر بار قسمتی از آن را بررسی کرده‌ام؛ اما هر چه بیشتر یاد گرفتم، بیشتر به این نتیجه رسیدم که پول داستان عمیق‌تر و غنی‌تری برای گفتن دارد؛ بنابراین کار روی این کتاب را شروع کردم.
با گذشت زمان منظور عمه‌ام را از اینکه می‌گفت پول چیزی جز وهم و خیال نیست، بیشتر متوجه شدم. پول عاری از احساسات و خارج از روابط انسانی فازی است. پول یک چیز الکی است، یک وهم و خیال مشترک. پول اساساً پدیده‌ای اجتماعی است. بخش اجتماعی پول دقیقاً همان چیزی است که پول را ایجاد می‌کند. در غیر این صورت پول فقط یک تکه فلز یا تکه‌ای کاغذ یا به شکل امروزی آن تعدادی شماره است که در کامپیوتر بانک‌ها ذخیره شده است.
پول با گذشت زمان عمیقاً تغییر کرده است. هرچند این تغییر چندان آرام و ملایم نبوده است. وقتی به تاریخ پول نگاه می‌کنید، آرامش و ثبات نسبی طولانی‌مدتی را در برهه‌ای از زمان می‌بینید که ناگهان بروز یک اتفاق این آرامش نسبی را از بین می‌برد و پول ناگهان تغییر می‌کند. برخی افراد باهوش ایده‌های جدیدی در سر دارند، یا جهان به‌نوعی تغییر می‌کند که نوع جدیدی از پول را می‌طلبد و یا یک بحران مالی باعث ایجاد نسخه جدیدی از پول می‌شود. نتیجه این شرایط یک تغییر عمیق در ایده اصلی پول است. اینکه دقیقاً پول چیست، چه کسی باید آن را ایجاد کند و چه‌کاری می‌شود با آن انجام داد.
آنچه از دید ما پول به‌حساب می‌آید، نتیجه انتخاب‌های ماست. آن انتخاب‌ها تأثیر عمیقی روی جنبه‌های مختلف زندگی ما می‌گذارد. انتخاب‌های ما در مورد پول دنیایی که اکنون در آن زندگی می‌کنیم را به ما هدیه داده است؛ دنیایی که در آن به دلیل شیوع ویروس کرونا در ابتدای سال ۲۰۲۰، بانک‌های مرکزی تریلیون‌ها دلار، یورو و ین را بدون هیچ پشتوانه‌ای چاپ کردند تا با این فروپاشی اقتصادی مبارزه کنند. در آینده ما گزینه‌های گوناگونی را انتخاب خواهیم کرد و پول دوباره تغییر خواهد کرد.
در این کتاب داستان‌هایی در مورد پول وجود دارد که از نظر من بهترین راهی است که می‌توان به‌وسیله آن فهمید پول دقیقاً چیست و چه قدرتی دارد. این کتاب روایتگر لحظات مهم و حیاتی است که در نهایت منجر به ایجاد پولی شده است که امروزه می‌شناسیم. این کتاب سرشار است از شگفتی، شوق، لحظات ناب و جنون.»