عصر تراکنش ۶۳ / مشهور است که هیچ جامعه‌ای در آفریقا -و حتی در جهان- وجود ندارد که به اندازه تونس فوتبالی باشند. «فوتبالی» صرفاً به معنای علاقه به فوتبال نیست، بلکه بازتاب نوعی الگوی زندگی است. این الگوی زندگی در «بهار عربی» نیز کاملاً مشهود و علنی بود؛ معترضان تونسی به سبک استادیوم‌ها شعر می‌ساختند و شعار می‌دادند و حتی سیاست را همچون یک آنالیزور تحلیل می‌کردند.
جای شگفتی نیست؛ چراکه برای دهه‌ها، از دوران استعمار فرانسه تا دیکتاتوری بن‌علی، فوتبال روزنه‌ای بوده که به آنها مجال تنفس و اعتراض داده است. در حکومت بن‌علی، تعداد برنامه‌های فوتبالی تعطیل‌شده در رادیو و تلویزیون، بیشتر از تعطیلی احزاب و روزنامه‌ها بود، زیرا این برنامه‌ها عملاً به واسطه فوتبال، حکومت دیکتاتوری را شبیه‌سازی می‌کردند؛ حکومت و فوتبالی مالامال از دروغ، اختلاس، دزدی، رانت و همچنین جادوگر، دلال، امنیتی‌چی، مزدور و مواجب‌بگیر.
فوتبال به مثابه سیاست/زندگی
همه جای تونس مردمانی را می‌بینید که در قهوه‌خانه‌ها جمع شده‌اند و چشم‌هایشان را به صفحات تلویزیون دوخته‌اند و منتظر هر خبر یا بیانیه‌ای مربوط به تحولات کشور هستند. سیاست‌مداران تونسی نیز به‌خوبی این نکته را دریافته‌اند و همواره سعی می‌کنند در گفت‌وگوی خود با مردم و اقناع آنها از اصطلاحات فوتبالی استفاده کنند. این محوریت فوتبال، به دهه‌ها پیش و حتی قبل از استقلال بازمی‌گردد.
فوتبال از همان ابتدا به‌عنوان ابزاری برای مقاومت و اعتراض در جامعه تونس مطرح بود. نخستین باشگاه‌های فوتبال در اوایل دهه ۱۹۲۰ و زمانی که مقامات فرانسوی فرهنگ و سنت عربی را سرکوب می‌کردند، ظهور یافتند. کلوب آفریقایی یکی از مشهورترین باشگاه‌های ورزشی تونس که بیشتر به خاطر فوتبالش شناخته می‌شود، مروج یک جنبش مقاومت ضداستعماری بود و به‌طور فعال هویت اسلامی را تبلیغ می‌کرد.
مقامات فرانسوی از همان ابتدا در برابر ظرفیت باشگاه‌های فوتبال برای بسیج هواداران خود علیه رژیم استعماری مقاومت کردند. با این وجود، نخستین باشگاه‌های فوتبال در تونس همچنان از این ورزش برای درگیرکردن جوانان این کشور با آرمان‌های ضداستعماری استفاده می‌کردند.
فوتبال در دوران حکومت زین‌العابدین بن‌علی محبوبیت زیادی داشت و باشگاه‌های فوتبال طرفداران متعصب بسیاری پیدا کردند. هواداران اغلب محله‌های خود را با نوشتن نام‌های اختصاری باشگاه‌های فوتبال روی دیوارهای خیابان‌ها علامت‌گذاری می‌کردند که اغلب توسط هواداران مخالف روی آن خط کشیده می‌شد و نام یک باشگاه رقیب جایگزین آن می‌شد.
در سال‌های واپسین حکومت بن‌علی، فوتبال -همانند سایر عرصه‌ها- شدیداً به فساد آلوده شده بود، به‌طوری که دایره انتصابات از مقامات امنیتی یا آقازاده‌های نورچشمی فراتر نمی‌رفتو
در ژانویه ۲۰۱۱، چهارچوب برای هواداران فوتبال و فعالان سیاسی به‌طور یکسان تغییر کرد. اعتراضات مردمی در پی خودسوزی «محمد بوعزیزی»، دست‌فروش خیابانی، پس از توقیف گاری سبزی وی توسط پلیس، به دعوت به انقلاب تبدیل شد. در پاسخ، هواداران فوتبال بسیج شدند تا به یکی از برجسته‌ترین و تهاجمی‌ترین گروه‌ها در اعتراضات تونس تبدیل شوند. مسابقات پس از سه ماه تعلیق در مارس ۲۰۱۱ با اکراه دوباره شروع شد، اما از آن زمان تاکنون، سکوهای استادیوم‌ها رنگ آرامش به خود ندیده و کماکان سیاست و فوتبال به شدیدترین و جدی‌ترین حالت ممکن به هم آمیخته‌اند. حالا ناراحتی از افزایش تورم یا کاهش ارزش پول ملی هم از سکوها فریاد زده می‌شود.
دینار تونس
نام دینار از «دناریوس» رومی گرفته شده که در استان آفریقا، قلمرو قدیمی کارتاژ، تونس امروزی، مورد استفاده قرار می‌گرفت. دینار که در سال ۱۹۵۸ به‌عنوان یک واحد محاسبه ایجاد شد، به‌طور رسمی در سال ۱۹۶۰ به‌عنوان واحد رسمی پول تونس معرفی شد. این دینار با نرخ ۱۰۰۰ فرانک= یک دینار، جایگزین فرانک شد. دینار از کاهش ارزش فرانک فرانسه در سال ۱۹۵۸ پیروی نکرد، بنابراین پیوند آنها کنار گذاشته شد. در عوض پیوند آن با دلار ایالات متحده یک دینار= ۲.۳۸ دلار برقرار شد که تا سال ۱۹۶۴ حفظ شد؛ زمانی که ارزش دینار به یک دینار= ۱.۹۰ دلار کاهش یافت. این نرخ دوم نیز تا زمان کاهش ارزش دلار در سال ۱۹۷۱ حفظ شد.
در سوم نوامبر ۱۹۵۸، بانک مرکزی تونس اسکناس‌های یک دوم دیناری، و یک‌ونیم دیناری را منتشر کرد. طرح این اسکناس‌ها با یکسری اسکناس به تاریخ ۱۹۶۵ تغییر یافت. اسکناس‌های ۲۰دیناری در سال ۱۹۸۰، اسکناس‌های ۳۰ دیناری بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۱ و اسکناس‌های ۵۰ دیناری در سال ۲۰۰۹ منتشر شدند.
پس از سقوط رژیم بن‌علی، به‌تدریج مجموعه جدیدی از اسکناس‌ها منتشر شد که اسکناس‌های ۲۰دیناری با طراحی مجدد در سال ۲۰۱۷ و اسکناس ۱۰دیناری با طراحی مجدد در سال ۲۰۲۰ منتشر شد. از سال ۲۰۲۲، اسکناس‌های ۲۰ و ۵۰دیناری سال ۲۰۱۱ و اسکناس‌های ۵ و ۱۰دیناری منتشرشده در سال ۲۰۱۳ و همچنین سری جدید در حال استفاده هستند. در سال ۲۰۲۲ اسکناس‌های جدید ۵ و ۵۰دیناری معرفی شدند.
۱۰ دیناری به مثابه نماد تونس جدید
روی اسکناس، تصویر «توحیده‌بن الشیخ» درج شده است. او متولد ۱۹۰۹، نخستین پزشک زن در تونس و همچنین آفریقای شمالی محسوب می‌شود. الشیخ پس از اتمام تحصیلات خود در فرانسه، در سال ۱۹۳۶ در تونس فعالیت پزشکی خود را آغاز کرد. علاوه بر این، او نخستین نشریه فرانسوی‌زبان مختص زنان به نام «لیلا» را بنیان‌گذاری کرد.
توحیده‌بن الشیخ همچنین در پزشکی زنان، به‌ویژه پیشگیری از بارداری و دسترسی به سقط جنین بهداشتی و ایمن، پیشگام بود. او با ایجاد دسترسی بهتر زنان به مراقبت‌های بهداشتی معاصر، به تغییر پزشکی تونس کمک کرد. علاوه بر این، او همچنین از حامیان فعال برنامه‌ریزی خانواده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ بود. او همچنین پزشکان را در مورد روش‌های سقط جنین راهنمایی کرد. سپس در دهه ۷۰، او اولین کلینیک تنظیم خانواده تونس را تأسیس کرد.
این برای نخستین بار در جهان عرب بود که اسکناسی با تصویر یک زن منتشر می‌شد و نخستین اسکناس جهان بود که تصویر یک پزشک زن را بر خود داشت. با وجود این، معانی و نمادهای پشت این تصویر بسیار مهم‌تر از اولین‌بودن آن است. تصویر توحیده‌بن الشیخ منعکس‌کننده دو معنای مستقیم است؛ پس از پیروزی انقلاب تونس -مشهور به انقلاب کرامت یا انقلاب یاس- و توجه ویژه به حقوق و جایگاه زنان، بنیادگرایان مذهبی، سنت‌گرایان و به‌ویژه علمای نزدیک به جریان وهابی، شدیداً منتقد این وضعیت بودند.
به‌دنبال اظهارات «خمیس الماجری»، از خطبای مشهور وهابی، در سال ۲۰۱۱ مبنی بر اینکه «زن تونسی را می‌توان با یک ساندویچ فریب داد…»، موجی از خشم و انزجار جامعه تونس را فراگرفت و از آن هنگام پویش‌ها و کارزارهای متعددی در راستای نقد خشونت و تبعیض علیه زنان شکل گرفت. اهمیت این مسئله تا بدان‌جا بوده که تقریباً سیاست‌مداران همه جریان‌های سیاسی به‌دنبال حضور فراگیر زنان بودند. از این رو، انتشار اسکناس ۱۰دیناری با تصویر توحیده‌بن الشیخ اقدامی جهت بازتاب این جایگاه جدید زنان بود.
قیس سعید، با وجود مواضع محافظه‌کارانه گاه‌وبیگاهش، همواره به‌دنبال آن بوده که پیشروبودن مواضع خود را در قیاس با رژیم پیشین و سایر جریان‌های سیاسی نشان دهد. از این رو، با انتخاب یک نخست‌وزیر زن و اشاره‌های مکرر به زنان در سخنرانی‌هایش، خود را مدافع حضور زنان در قدرت -تا رأس هرم سیاسی- نشان داده است. انتشار اسکناس ۱۰دیناری نیز مهر تأییدی بر این جهت‌گیری او محسوب می‌شود.
در پشت اسکناس، سه ظرف سفالی و یک دستبند با تزئین سنگ‌های قیمتی همگی متعلق به دوره تمدن بربرها دیده می‌شود. بربرها (به معنای غیریونانی) گروهی بومی (تا قبل از سلطه اعراب) در مناطق شمال آفریقا، به‌ویژه در مراکش، الجزایر، صحرای غربی، تونس و لیبی بودند. انتخاب این اشیای قدیمی، به غیر از اشاره به قدمت کهن تونس، منعکس‌کننده هویت متمایز این کشور (به‌عنوان اعراب مستعربه) است.
خوش‌بینی به فوتبال/سیاست در تونس
«مالک لکحل»، روزنامه‌نگار ورزشی می‌گوید: «در کشوری که به حاشیه‌راندن جوانان امری ساختاری است، تعلق به یک گروه منسجم که قدرت را به چالش می‌کشد، برای مردان جوان از اهمیتی حیاتی برخوردار است.» این تعلق به آنها هویت می‌بخشد، زیرا باعث می‌شود بتوانند «خود» را در مقابل «دیگری» تعریف کنند. معمولاً این تضاد و آنتاگونیسم در خدمت جدال با تیم‌های رقیب است، اما تجربه ثابت کرده که در برخی بزنگاه‌های تاریخی این خصومت در خدمت جدال با حکومت و نیروهای سرکوبگر آن قرار می‌گیرد. خصومتی که از سکو به خیابان ختم می‌شود و قدرت مستقر را با چالش‌های اساسی مواجه می‌کند.
تونسی‌ها اکنون صاحب نظام سیاسی جدیدی هستند که وارث تقریباً تنها انقلاب موفق بهار عربی محسوب می‌شود و تیم ملی فوتبالی که در آستانه جام جهانی است. نظرسنجی‌ها حاکی از خوش‌بینی توأمان تونسی‌ها به سیاست/فوتبال است؛ خوش‌بینی‌ای که بعد از دهه‌ها بر افکار عمومی تونس غالب شده است.
جهت مشاهده فایل باکیفیت تصویر زیر، اینجا را کلیک کنید
[…] مستعربه استثنایی / تونس به روایت اسکناس ۱۰ دیناری […]