عصر تراکنش ۷۲؛ شاهین نورصالحی، مشاور و طراح سیستم‌های پیشرفته علم و فناوری / وقتی صحبت از دخالت‌دادن فناوری‌های نوظهور در بانکداری به میان می‌آید، نمی‌توان از مطالعه رویکرد بانکداران سوئیسی نسبت به آن چشم‌پوشی کرد، اما وقتی صحبت از یک فناوری چالش‌برانگیز به نام CBDC به میان می‌آید، مطالعه رویکرد این بانکداران پیشرو به یک الزام تبدیل می‌شود. در همین ارتباط Swiss National Bank که به‌عنوان بانک مرکزی سوئیس فعالیت می‌کند، مجموعه مقالات به‌روزشده‌ای از یک تیم تحقیقاتی را انتشار می‌دهد که تمرکز مطالعاتی آن صرفاً روی شرایط احتمالی انتشار یک CBDC مناسب برای اقتصاد است. به همین منظور درخشیدن نام «دیوید چام» به‌عنوان نخستین توسعه‌دهنده مفهوم بلاکچین در مقام سرپرست تیم تحقیقاتی فرانک دیجیتال، نوید تجربه روش‌های اجرایی کاملاً متفاوتی برای CBDC را می‌دهد. به‌طور مثال این تیم تحقیقاتی در اولین قدم استفاده از هر نوع فناوری توزیع‌شده برای CBDC را توصیه نکرده و آن را مانعی برای مقیاس‌پذیری می‌داند. همچنین نگاه بنیادی ایشان به حریم خصوصی باعث شده فناوری Blind Signature در مرکز این طراحی خودنمایی کند تا کاربر نهایی این اطمینان را حاصل کند که پول دیجیتال وی هرگز قابل ردیابی نخواهد بود.
اما چالش امروز طراحان CBDC از این موارد فراتر رفته و روی بحث قراردادهای هوشمند متمرکز شده است. منتقدان این ایراد را وارد می‌سازند که با توجه به قابلیت برنامه‌ریزی‌شده‌ای که پول دیجیتال دارا خواهد بود، مالکیت آن به‌راحتی می‌تواند از یک کیف پول شهروندی سلب شده و در نتیجه هرگز نتواند به اندازه اسکناس اطمینان‌بخش باشد. بر همین اساس اتحادیه اروپا قوانینی را به تصویب رسانده که طی آن یوروی دیجیتال به جهت حفظ حریم خصوصی شهروندان و پیشگیری از هر نوع سوءاستفاده احتمالی در آینده، نمی‌تواند قابلیت برنامه‌ریزی به خود بگیرد و این از لحظات بی‌نظیری در تاریخ طراحی سیستم‌هاست که شما دستور منع استفاده از قابلیتی را دریافت می‌کنید که از ابتدا به‌عنوان نقطه‌قوت و از مزایای طرح اولیه تعریف شده است. اینکه در مدح CBDC از ابتدا گفته شده باشد که باعث دستیابی شبکه بانکی و جامعه به پول هوشمند خواهد شد، حالا با یک پرسش جدی روبه‌رو شده که اگر نمی‌تواند به سیستم قرارداد هوشمند مجهز باشد، پس حقیقتاً تفاوت آن با انواع دیگر پول الکترونیکی در چیست؟
البته این همان جایی است که وقتی صرفاً به‌دلیل جا نماندن از تجربیات بیت‌کوین و برخی استیبل‌کوین‌ها اقدام به نظریه‌پردازی و سعی در پیاده‌سازی نوعی پول بر اساس کپی‌برداری سطحی از سایر ایده‌ها می‌کنیم، از پاسخ‌دادن به پرسش‌ها و تشریح تبعات ناشناخته پیش روی آن هم برنمی‌آییم. در واقع انگیزه پنهان CBDCها در جغرافیایی همچون اتحادیه اروپا، ریشه در جایگزین‌کردن شبکه‌های کلاسیک پرداخت مانند ویزا و مسترکارت و کاستن از هزینه‌های روزافزون خصوصی و اجتماعی پرداخت الکترونیکی دارد؛ بنابراین با این زاویه دید، حتی مجهز شدن به یک پول دیجیتال بدون هیچ نوع قابلیت هوشمندی هم دارای ارزش‌های فراوانی است؛ به شرطی که در ابعاد ریتیل بتواند ارزشمندی خود را در کاستن از نرخ هزینه‌های سربار فوق‌الذکر به اثبات برساند. در نتیجه این روزها از جمله نقدهای دیگری که به CBDC برای ریتیل در ارتباط با لزوم ارتقا به الگوریتم‌های مقاوم در برابر پردازش کوانتومی وارد می‌شود، احتمال نیاز به تجهیز کسب‌وکارها و شهروندان به طیف وسیعی از سخت‌افزارهای جدید برای اجرای موفق CBDC است که این مهم شرط اولیه رقابت‌پذیری و کاستن از هزینه‌های سربار را نیز با ابهام جدی مواجه کرده است.
دقیقاً در لحظه‌ای که به نظر می‌رسید پیاده‌سازی CBDC از هر نظر به بن‌بست رسیده باشد، معرفی یک راه‌حل جدید از سوی یک تیم تحقیقاتی در اتحادیه اروپا روزنه‌های امید را برای تحقق یوروی دیجیتال گشوده است. پیشنهاد جدید شامل تفکیک بحث «پول قابل برنامه‌ریزی» از «پرداخت قابل برنامه‌ریزی» است. به این ترتیب مطابق قوانین بالادستی پارلمان اتحادیه اروپا، پول دیجیتالی همچنان غیر قابل برنامه‌ریزی خواهد بود، ولی در صورت نیاز و موافقت طرفین معامله می‌تواند با انتقال به TPPها، قابلیت برنامه‌ریزی در یک شبکه مجزا را پیدا کند. وقتی مجدداً به رویکرد نوابغ بانکداری در سوئیس برمی‌گردیم، متوجه می‌شویم که طبق آخرین تصمیمات، ایشان صرفاً در بخش Wholesale مجوز انجام تراکنش‌های آزمایشی برای فرانک دیجیتال را مجاز دانسته‌اند و در بخش ریتیل همچنان به کفایت مطالعه و پژوهش رأی مثبت نداده‌اند.
ولی در مقابل اگر به کشورهای عمدتاً آفریقایی و آسیایی که به‌سرعت CBDC را اجرایی کرده‌اند، نگاه دقیق‌تری داشته باشیم، به‌وضوح می‌بینیم که برای مطالعات بنیادی که مورد تمرکز جوامع پیشرفته‌تر بوده، هیچ ارزشی قائل نبوده‌اند؛ بنابراین عمدتاً مراحل کامل پژوهشی را طی نکرده، به پژوهشگران مجوز دسترسی به محیط آزمون نداده و از همه بدتر به یکباره به سمت جنبه ریتیل برای پیاده‌سازی پول دیجیتال رفته‌اند. در نتیجه این کشورها یا همچون e-CNY در چین دچار انواع اسکم و دزدی از کیف پول شهروندان شده‌اند یا همچون e-Naira در نیجریه مورد استقبال شهروندان قرار نگرفته و در آستانه انحلال قرار دارند.
منابع:
- https://www.reuters.com/markets/currencies/snb-launch-digital-currency-pilot-chairman-2023-06-26/
- https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/2103/2103.00254.pdf
- https://www.reuters.com/markets/currencies/eu-set-out-legal-underpinnings-digital-euro-2023-06-26/
- https://cryptonews.com/news/chinese-police-warn-of-a-rise-in-digital-yuan-themed-scams.htm
- https://finbold.com/nigerias-cbdc-project-fails-to-pick-up-as-only-0-5-of-residents-use-enaira/