بررسی خلاء‌های اکوسیستم رمزارز و بلاکچین کشور در آستانه سومین رویداد ۹ ژانویه
فضای مه‌آلود رگولاتوری رمزارزها
غزل یگانگی / ظرفیت‌ها و کاربردهای فناوری بلاکچین و رمزارزها در صنایع مالی غیرقابل‌انکار هستند، اما نوظهور بودن این حوزه و البته غیرمتمرکز بودن آنها، نهادهای ناظر را در حالت تدافعی قرار داده است. برخی کشورها از این مرحله عبور کرده‌اند و برخی دیگر به کمک رگ‌تک و سندباکس‌ها در حال بررسی و تدوین قوانین برای کاربردپذیری رمزارزها هستند و این یعنی ضریب نفوذ فناوری بلاکچین و رمزارزها و به تبع بلوغ این اکوسیستم در کشورها با یکدیگر متفاوت است، اما وضعیت اکوسیستم رمزارز و بلاکچین ایران چگونه است؟
پاسخ به این پرسش ابعاد گوناگونی دارد که قرار است در رویداد دو روزه ۹ ژانویه به صورت جامع و کامل به آن پرداخته شود، اما پیش از این، به بهانه برگزاری این رویداد در گفت‌وگو با فعالان این حوزه، مهم‌ترین نیازهای فعلی اکوسیستم و خلأهای موجود را بررسی کرده‌ایم. آنها می‌گویند شفاف نبودن قوانین و نهاد تنظیم‌گر، توقف اکوسیستم در حوزه تبادل، به رسمیت نشناختن دارایی‌های دیجیتال، عدم استفاده از ظرفیت‌ها و کاربردهای فناوری بلاکچین و نبود محتوای آموزشی تخصصی در حال حاضر اصلی‌ترین ضعف‌های اکوسیستم رمزارز و بلاکچین ایران هستند. در ادامه پاسخ فعالان را به این سؤال می‌خوانید.
دستور ناپذیری حوزه دارایی‌های رمزنگاری‌شده
به گفته عباس آشتیانی، کارشناس حوزه بلاکچین نگاه سایر کشورها به حوزه رمزارز و بلاکچین حمایتی و بر مبنای مدیریت ریسک بوده است. اکثر کشورها تلاش کرده‌اند این پدیده دستورناپذیر را کاربردپذیر کنند و با حداکثر مشاهده‌پذیری و شفافیت با آن برخورد کرده و به سمت سایر فناوری‌ها مانند هوش مصنوعی حرکت کنند. او می‌گوید: «در ایران اما رویکرد اتخاذشده صفر و یکی است و این نگاه باعث شده نتوانیم از مسائل ابتدایی فراتر برویم.»
آشتیانی صراحتاً عنوان می‌کند که نمی‌توانیم دور یک اقتصاد بی‌مرز، مرز بکشیم. او حوزه دارایی‌های رمزنگاری‌شده را دستورناپذیر می‌داند و معتقد است برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های این حوزه باید واقعیت درک شود که در تمام دنیا بهینه بودن یا نبودن منجر به رویکرد مدیریت ریسک شده و جهان از تجربه‌های تلخ محدودسازی، فاصله گرفته است.
جای خالی نهاد امین در اکوسیستم
محمد طهرانی، کارشناس بلاکچین و اقتصاد توکن نیز گفت: «یکی از بزرگترین مسائلی که جای آن را خالی می‌بینم یک نهاد امین و کاستودی است. به نحوی باید نقش حضانت در فضای اکوسیستم ایفا شود. نمی‌دانم این نقش از سمت حاکمیت ایفا خواهد شد یا از سمت یک مجمعی از فعالان اکوسیستم که به وجود بیاید. فکر می‌کنم این موضوع یکی از مسائلی است که جای خالی آن در اکوسیستم به چشم می‌خورد و فعالان صنعت بلاکچین باید کم‌کم به فکر آن باشند یا خودشان یک مجمعی راه بیندازند یا اینکه صبر کنند دولت برایشان یک کاری انجام دهد.»
ایران دیگر اولویت سرمایه‌گذاران نیست
«چرا ما از کشورهای همسایه عقب هستیم؟» طاها تهرانی، پژوهشگر و مدرس حوزه بلاکچین و رمزارز با مطرح‌کردن این سؤال، یکی از اصلی‌ترین نیازهای فعلی اکوسیستم رمزارزی را ضعف سرمایه‌گذاری و نبود افراد قوی و نخبه به دلیل مهاجرت و فریلنسری عنوان می‌کند: «سرمایه‌گذاران بزرگ ایران سرمایه خود را به خارج از ایران می‌برند، زیرا می‌دانند آنجا فضا وجود دارد و از سمتی دیگر استعدادهای ایرانی، سه سال کار کرده و یک فناوری را توسعه داده‌اند، اما خریداری ندارند و به درآمد نمی‌رسند و همین منجر به دست از تلاش کشیدن در ایران می‌شود.»
محدودیت صرافی‌ها مترادف با تغییر کانال‌های فعالیت
حسین غضنفری به‌عنوان فعال حوزه رمزارز محدودسازی صرافی‌های رمزارزی را یکی از ضعف‌های این اکوسیستم می‌داند. به گفته او، وقتی یک بازاری شروع به رشد می‌کند، به آن گرایش نشان می‌دهند و به دنبال یادگیری‌اش می‌روند و آن یکی دو سال قبلی که بازار راکد بوده و فرصت ورود یا تعامل را داشتند را از دست می‌دهند: «بسیار بدیهی است که محدودسازی صرافی‌ها به تغییر کانال فعالیت‌های نامنظم منجر می‌شود. آیا ما می‌توانیم یک کسب‌وکاری داشته باشیم که بدانیم در پنج سال دیگر هم قانونی است یا خیر؛ در واقع فضای فکری صرافی‌ها در حال حاضر مبهم است و فرد هر ماه در حال ریسک کردن است.»
دو پارامتر مهم توسعه اقتصاد دیجیتال
از نگاه سعید احمدی‌پویا، مدیرعامل شرکت ققنوس جلوگیری از رفتارهای جزیره‌ای و تعامل با رگولاتور یکی از اصلی‌ترین پارامترهای توسعه اقتصاد دیجیتال است. او در این خصوص می‌گوید: «ما خیلی جزیره‌ای عمل می‌کنیم و کل سهم اقتصاد دیجیتال از GDP کشور پنج درصد است و همین مقدار هم به تجارت الکترونیک و شرکت‌های بزرگی نظیر دیجی‌کالا برمی‌گردد. این مسئله باعث می‌شود نتوانیم آن‌طور که باید با رگولاتور صحبت کرده و دغدغه‌هایمان را مطرح کنیم. اگر فعالیت‌هایمان از حالت جزیره‌ای خارج شود و اکوسیستم توسعه یابد، آنقدر سفره این حوزه گسترده می‌شود که تا سال‌های سال انواع کسب‌وکارها از آن بهره می‌برند.»
توسعه در گرو تعامل با رگولاتور است
امیرعباس امامی، فعال حوزه بلاکچین و رمزارز هم معتقد است که اکوسیستم برای توسعه نیازمند تعامل با رگولاتور است و در این مسیر باید مورد پذیرش نهاد ناظر قرار بگیرد و این مهم در گروه مطالبه‌گری و شناساندن اکوسیستم به آنهاست. او می‌گوید: «اکوسیستم رمزارز ایران در گذشته وضعیتی جزیره‌ای داشت و امروز که با شما صحبت می‌کنم به یکپارچگی و بلوغ رسیده و توان این را دارد که با مطالبه‌گری‌هایش به بخش بزرگی از خواسته‌هایش برسد. ما برای اینکه مورد قبول رگولاتور قرار بگیریم، باید در وهله اول دغدغه‌های او را بپذیریم و این به رسمیت شناختن، آغازگر بسیاری از تغییرات خواهد بود. تولید محتوا، پژوهش و شناساندن مزایای توسعه رمزارزها در ایران از وظایفی است که برعهده اکوسیستم رمزارز کشور است. مهم‌ترین مسئله این است که در این مسیر امید خود را از دست ندهند و استمرار داشته باشند و حتی اگر لازم بود، تاوان آن را هم بدهند.»
ضرورت پذیرش دارایی دیجیتال به‌عنوان کلاس دارایی
محمد قاسمی، مدیرعامل مزدکس نیز از اهمیت درک کاربردپذیری ظرفیت‌های بلاکچین می‌گوید. از نگاه او، حوزه رمزارز با صرافی‌ها و تبادل‌ها از حوزه‌هایی است که اکوسیستم دارایی دیجیتال باید روی آنها تمرکز کند. قاسمی به رسمیت شناختن دارایی دیجیتال به‌عنوان یک کلاس دارایی را برای اکوسیستم نیازی می‌داند که به کاربردپذیری صنعت بلاکچین کمک بسزایی می‌کند.
خلق ارزش از طریق توکنایز دارایی‌های دیجیتال
مصطفی قمری، مدیرعامل بینوست نیز تصریح کرد: «فعالان بازار سرمایه این موضوع را مطرح می‌کنند که در بازار رمزارزها مهم‌ترین مشکل این است که ارزشی در آن خلق نمی‌شود و عملاً یکسری موارد در آن خریدوفروش می‌شود و زمانی قیمت چیزی بالا می‌رود که در آینده خریداری وجود داشته باشد. زمانی می‌توانیم بگوییم فناوری بلاکچین، فناوری پویا و زنده‌ای است که اتفاقاً بیشتر به سمت کاربردهای واقعی برود و در زندگی واقعی مردم کارکردی پیدا کند. راهکار رفع این وضعیت هم، کاربردپذیری دارایی دیجیتال به‌واسطه توکنایز کردن است.»
نیازهای معامله‌گران ایرانی
نرگس مرادآبادی، تریدر حوزه رمزارزها نیز نیاز تریدرها را اطمینان از امنیت معرفی می‌کند و معتقد است کندی وی‌پی‌اس‌ها و قطع و وصلی وی‌پی‌ان‌ها از عمده‌ترین چالش‌های تریدرهای ایرانی هستند. او می‌گوید تغییر آی‌پی در پلتفرم‌های خارجی هزینه زیادی دارد و موضوع احراز هویت در پلتفرم‌های خارجی باعث می‌شود دائم در حال مهاجرت از پلتفرم‌ها باشند. به اعتقاد مرادآبادی، وجود صرافی ایرانی با تنوع ارزی، مارکت فیوچرز، عمق خوب و حجم نقدینگی بالا اصلی‌ترین نیاز تریدرهای ایرانی است.
خلاء حوزه NFT، نبود قوانین است
از نگاه دلارام عسگری، کارشناس اقتصاد هنر نیز بسترهای داخلی ان‌اف‌تی‌ها موفق عمل نکردند؛ گرچه این شرایط از دلایل متفاوتی ناشی است. او می‌گوید: «بسترهای معاملاتی ما نتوانستند آن تشویق‌های لازم را به هنرمندان‌مان ارائه دهند و آنها را برای ورود به این حوزه توجیه کنند یا تبلیغات ضعیفی به دلیل نبود زیرساخت و بودجه داشتند. برای آن دسته از هنرمندانی که وارد این فضا شدند هم چالش حقوقی و بحث مالکیت وجود دارد.» او صراحتاً عنوان می‌کند که خلاء این حوزه، نبود قوانین مشخص است: «در این شرایط مجبور هستیم سراغ بسترهای معاملاتی خارجی برویم و بر آنها تمرکز داشته باشیم؛ زیرا هم بحث دیده شدن وجود دارد و هم‌اینکه قاعده و قانون آنها پیشرفته‌تر از ما است.»
تشکل‌ها و پیگیری آنها برای تحقق منافع شخصی
محمدرضا شرفی، نماینده هیئت موسس انجمن بلاکچین و رمزارز اتاق بازرگانی ایران فرهنگ صنفی را به عنوان یکی از خلا‌های اکوسیستم معرفی می‌کند. به گفته او، اکوسیستم رمزارز و بلاکچین از نظر تشکلاتی، اتحاد صنفی، وحدت رویه صنفی و حمایت‌هایی که همه باید از یکدیگر داشته باشیم با چالش‌های عدیده‌ای روبه‌رو است. این حمایت‌ها صورت نمی‌گیرد و تا زمانی که برای خود من مشکلی پیش نیاید شاید دغدغه‌ای برای همکارم نداشته باشم. من فکر می‌کنم این موضوعات به نوعی فرهنگ اشتباهی است که جا افتاده است.
او صراحتا عنوان کرد: «بزرگترین مشکل به خصوص در تشکل‌ها این است که کسانی که وارد این فضا می‌شوند و مسئولیتی را قبول می‌کنند، بیشتر پیگیر منافع شخصی‌شان هستند تا منافع اعضای آن جمع و همین موضوع باعث می‌شود سلب اعتماد صورت بگیرد. این سلب اعتماد در سال‌های گذشته باعث کم‌رنگ و کم‌فروغ شدن اثر تشکل‌های بخش خصوصی شده که باید آن را آسیب‌شناسی کرد.»
کامیونیتی با تحولات تکنولوژی همگام نشد
علیرضا مفتخر، مدیر محصول صرافی بیت‌پین نیز معتقد است که کامیونیتی آموزش را کنار گذاشته و با تحولات جاری در عرصه تکنولوژی همگام نشده است. ما تا حدودی در مورد مسائل پایه‌ای رمزارزها و بلاکچین و NFTها اطلاع‌رسانی کرده‌ایم، اما با پیشرفت سریع تکنولوژی‌هایی مانند هوش مصنوعی و ادغام آنها با بلاکچین، به نظر می‌رسد که آموزش در این زمینه‌های پیچیده و نوظهور نادیده گرفته شده است. این ممکن است به دلیل تمرکز بیشتر فعالان این حوزه بر کسب‌وکارهای شخصی‌شان باشد. اگر کامیونیتی وقت و منابع بیشتری را به آموزش و بررسی تأثیرات و فرصت‌هایی که این ترکیب تکنولوژی‌ها ارائه می‌دهد، اختصاص دهد، می‌توانیم گفت‌وگوهای مفیدتری درباره روندهای فناوری که دنیا در حال پیشروی به سوی آنها است، داشته باشیم.
محتواهای آموزشی سواد مردم را افزایش نمی‌دهد
از نگاه حجت عباسی، عضو هیئت‌مدیره بنیاد بلاکچین سور، هدف حوزه آموزش اکوسیستم رمزارز و بلاکچین تحریک مردم به سمت سرمایه‌گذاری است، نه آگاه‌سازی آنها. اگر هم این آموزش‌ها وجود داشته باشد یا درباره کلیت بازار است یا درباره اتریوم و متاورس که مناسب افراد حرفه‌ای است، ساخته می‌شود و آن موضوعی که تأثیر بگذارد که آگاهانه‌تر خریدی داشته باشیم یا ورود نداشته باشیم، تولید نمی‌شود: «در واقع هم از منظر مسئولیت اجتماعی و هم از منظر مالی باید کسانی که در این فضا کسب درآمد می‌کنند یک بخشی از آن را برای مردمی که باعث پول‌دار شدن آنها می‌شوند را برگرداند و همچنین باید در این حوزه سرمایه‌گذاری داشته باشند. در این حوزه صحبت‌های تکراری ارائه می‌شود. من دوست داشتم که درباره موضوعات مخفی مانند امکان شکست چه‌قدر است؟ با چه مقدار پول باید وارد این بازار شد؟و روزهای بد بازار هم صحبت شود. آنچه که نیاز است متنوع‌تر شدن سبد تولد محتوا است که شاید به خاطر هزینه‌های تولید اغلب محتواها به‌‌صورت تکست است که منجر به بالابردن سواد مردم نمی‌شود.»
آموزش فرایندهای تجاری‌سازی؛ نیاز اول اکوسیستم
به اعتقاد سهیل نیکزاد، مدیرعامل شرکت اوپکس و عضو هیئت مؤسس انجمن بلاکچین ایران، هیچ سیکل تجارتی برای حوزه اکوسیستم رمزارز و بلاکچین تعریف نشده است. نهایت مصرف بازار خودمان تبادل پول به چند کشور ممنوعه بوده که باید استارتاپ‌های بلاکچینی را مورد هدف قرار دهند. به نظر من، تحریمی وجود ندارد بلکه بانک مرکزی است که ما را تحریم کرده است. او ادامه داد: « نیاز اول اکوسیستم این است که آموزش تجاری‌سازی و آموزش فرایندهای تجاری‌سازی را بیشتر یاد بگیریم. زیرا ما از نظر فناوری وضعیت مناسبی داریم و فرصت‌ها نیز زیاد هستند و تجاری‌سازی شاید در این فضا آمیخته‌ای از بیزینس و روانشناسی باشد؛ به این معنا که شما بدانید چگونه افرادی در آن لحظه به عنوان اجرایی، حکومتی، دولتی، خصوصی و رقبای دانشگاهی یا علمی را همسو کنید. در واقع این هنری است که ما باید آن را یاد بگیریم. در جایی که فرصت‌ها شدید است، افراد برای به دست آوردن آن از شانه یکدیگر بالا می‌روند. فکر می‌کنم که همه ما این فرایند تجاری‌سازی یا یک رابطه سالم تجاری را هرچه سریع‌تر بیاموزیم، بسیار خوب خواهد بود.»
نیاز به پویایی داریم
طبق صحبت‌های صالح خواجه‌دلویی، مدیرعامل صرافی هیتوبیت انتظار می‌رفته که بانک مرکزی سند ره‌نگاشت را دو سال قبل منتشر کند که دیگر اکنون درگیر در لایه مقرره و قانون‌گذاری آن باشیم. هرچه مه‌آلودتر به این فضا نگاه داشته باشیم و برای ما شفاف نباشد، اکوسیستم‌ها آن رشدی که باید داشته باشند برایشان اتفاق نخواهد افتاد و میزان ریسک‌پذیری برای بازیگران این حوزه بسیار پایین می‌آید، اما رگولاتور حوزه رمزارز و بلاکچین را گردن نمی‌گیرد: «مدل حاکمیتی در ایران به این صورت است که یک‌بار قانونی وضع می‌شود و ممکن است نهایتاً به صورت ناگهانی به آن برسند و بر آن بازبینی داشته باشند.»
به گفته او، اما این فضا نیاز به پویایی دارد و باید از خود تشکل‌ها استفاده شود. همچنین قانون‌گذاری آن باید به این شکل باشد که متناسب با آن فناوری باشد که افراد بتوانند فعالیت درستی داشته باشند.
خودتنظیم‌گری و بهبود اوضاع
از نگاه محمدمهدی فاطمیان، مدیرعامل زیبال رگولاتور در ایران با ایجاد محدودیت‌ها تا این لحظه کاربران را به بازارهای خارجی سوق داده و احساس امنیت و اطمینان را از کاربران ایرانی برای انتخاب صرافی‌های داخلی سلب کرده است: «هرچه بیشتر به کسب‌وکارهای داخلی بها دهیم، آنها نیز محصولات جدیدتری پیاده‌سازی می‌کنند و سعی می‌کنند هم‌راستا با پلتفرم‌های خارجی، محصولات‌شان را توسعه دهند، اما هنوز که هنوز است درگاه‌های رمزارزی را مسدود می‌کند.» او معتقد است خودتنظیم‌گری به بهبود این اوضاع و کاهش دغدغه کسب‌وکار در رابطه با ipg کمک بسزایی خواهد کرد.
ازآنجایی‌که او ریاست انجمن فین‌تک را بر عهده دارد، توضیح می‌دهد: «یک کسب‌وکار به‌تنهایی امکان تغییر و رساندن صدای خود به رگولاتور ندارد. حتی ممکن است به کسب‌وکار برای اقداماتش برچسب زده شود اینجاست که صنف و تشکیل آن معنا پیدا می‌کند. عمده کارهای صنفی در انجمن فین‌تک و سایر تشکل‌ها باعث شده دیدگاه بخش خصوصی به ناظران رسانده شود.»
با تمرکز بر حوزه تبادل محکوم به شکستیم
بردیا احمدنیا، هم‌بنیان‌گذار والکس نیز معتقد است کسب‌وکارها باید به صورت جدی بر حوزه کاربردپذیری حرکت کنند در غیر این صورت بازی را می‌بازند: «اکوسیستم اگر فقط بر حوزه تبادل متمرکز شود محکوم به شکست خواهند بود. حتی صرافی‌ها که فعالیت تخصصی آنها به تبادل اختصاص دارد باید به دنبال توسعه و تنوع‌بخشی به خدمتشان باشند. چراکه هم زمان با اکوسیستم داخلی، دیفای، کاربردپذیری، خرید توکنایز دارایی‌ها و… به اکوسیستم سایر کشورها وارد می‌شود و کاربر را به سمت بازارهای خارجی سوق می‌دهد.»
به گفته او، در ۵ سال آینده باید در اکوسیستم رمزارزی شاهد سهم ۴۰درصدی تبادل و سهم ۶۰درصدی سایر حوزه‌ها باشیم، در صورت عدم وقوع این امر، احتمالاً آینده خوبی در انتظارمان نخواهد بود.
تکیه بر تبادل؛ ضعف اکوسیستم
جواد بهره، رئیس هیئت‌مدیره صرافی بیت‌مکس نیز مانند سایر فعالان حوزه رمزارز و بلاکچین ضعف اکوسیستم حوزه بلاکچین و رمزارز را تکیه‌ها بر حوزه تبادل می‌داند. او صراحتاً می‌گوید: «در واقع درباره پلتفرم‌هایی که می‌توانند کار خاصی را برای تکنولوژی بلاکچین انجام دهند و بر زندگی روزمره مردم اثر بگذارند، فکری نشده است. در این سال‌ها استارتاپی را ندیده‌ایم که بر بستر بلاکچین باشد و مشکلی را از زندگی روزمره مردم حل کند.»
به گفته او، در تمام کسب‌وکارهای فعال حوزه تبادل یا ماینینگ تکنولوژی خاص یا اتفاقی که باعث ایجاد یک تغییری باشد را مشاهده نمی‌کنم اما همین نقطه‌ضعف‌ها در کنار وضعیت تورمی باعث شده که مردم زیادی به بیشتر کردن دانش خود در این حوزه داشته باشند.
علاقه‌مندان برای حضور در این رویداد دو روزه می‌توانند با کد تخفیف ۵۰ درصدی «asretarakonesh»، از طریق صفحه رویداد در ایوند ثبت‌نام خود را انجام دهند.