عصر تراکنش ۷۷؛ حجت‌الله فرهنگیان، مدیرعامل شرکت رایان هم‌افزا / در دهه‌های اخیر، با پیشرفت فناوری، معاملات الگوریتمی یکی از ابزارهای بسیار قدرتمندی بوده‌اند که به بازارهای سرمایه وارد شده‌اند و تغییراتی اساسی در نحوه انجام معاملات و تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران به وجود آورده‌اند. معاملات الگوریتمی انواع مختلفی دارند، برخی براساس الگوریتم‌های محاسباتی پیچیده‌ای عمل می‌کنند که به داشتن سرعت و دقت بالا معروف‌اند و توانایی تجزیه‌و‌تحلیل دقیق داده‌های بازار را دارند و برخی از آنها به کاهش استرس و هیجان سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک و اجرای معاملات می‌پردازند. این در حالی است که این نوع از معاملات با گذشت زمان و همانند سایر فناوری‌ها به‌تدریج بالغ شده‌اند و اکنون تصمیم‌های سریع و منطقی را براساس استراتژی‌های معامله‌گران اجرا می‌کنند. این فناوری نهتنها به سرمایه‌گذاران امکان بهره‌مندی از فرصت‌های بازار را می‌دهد، بلکه کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری را برای سرمایه‌گذار به ارمغان می‌آورد.
یکی از ویژگی‌های بارز معاملات الگوریتمی، سرعت بالا در انجام معاملات است. در دنیای پر رقابت بازار سرمایه، امکان انجام معاملات در زمان بسیار کوتاه، به سرمایه‌گذاران این قابلیت را می‌دهد که به‌سرعت به تغییرات بازار واکنش نشان دهند و از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند که البته در حال حاضر با توجه به محدودیت اعمال‌شده در دستورالعمل معاملات الگوریتمی از سوی نهاد ناظر امکان استفاده از این الگوریتم‌ها در بازار سرمایه ایران میسر نیست. اما یکی دیگر از خصوصیات و ویژگی‌های معاملات الگوریتمی حذف احساسات و عواطف انسانی است؛ همان‌طور که یکی از بزر‌گ‌ترین مشکلات معامله‌گران همواره کنترل این نوع از احساسات بوده است.
الگوریتم‌ها از استراتژی‌های مختلف برای معامله استفاده می‌کنند و این استراتژی‌ها شامل موارد متعددی می‌شود، ازجمله: معاملات با تحلیل تکنیکال و بنیادی، تحلیل‌های ریاضی و منطقی، رویدادهای اقتصادی و مدل‌های پیش‌بینی قیمت سهم یا بازار یا برخی خودکارسازی‌های ساده مثل سفارش‌گذاری در قیمتی خاص. به این ترتیب سرمایه‌گذاران با انتخاب استراتژی‌های مناسب، می‌توانند به بهترین شکل ممکن سرمایه خود را مدیریت کنند. هرچند که معاملات الگوریتمی مزایا و فرصت‌های فراوانی دارد، اما چالش‌ها و ریسک‌هایی نیز به همراه دارد و در این میان حساسیت بالا به نوسانات بازار، خطاهای تکنیکی و عدم کنترل مستقیم انسانی روی برخی از الگوریتم‌ها، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.
اما در ابتدای ورود این نوع از معاملات به ایران، فعالان بازار مالی استقبال چندانی از آن نکردند و حتی در روزهای منفی بازار معاملات الگوریتمی متهم ردیف اول شناخته شد، حال اینکه آمارها به‌وضوح نشان می‌دهد که در حال حاضر نقش معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه حدود ۱.۳۵درصد از کل ارزش معاملات است و این مهم حاکی از تبرئه این معاملات از اتهامات وارده است.
ضمن اینکه باید به این نکته توجه کرد که الگوریتم‌های معاملاتی در بازار سرمایه ایران، امکان انجام یک سفارش در هر ثانیه را دارند، بنابراین در مقایسه با کاربران عادی که می‌توانند در هر ثانیه سه سفارش ثبت کنند، محدودیت دارند. همچنین این معاملات فقط حدود ۲درصد از حجم کل معاملات آنلاین را به خود اختصاص داده‌اند و بنابراین نمی‌توانند روند کلی بورس را تغییر دهند یا خللی در آن ایجاد کنند. البته با گذشت زمان قطعاً کارایی این ابزار بر تمام سرمایه‌گذاران روشن خواهد شد و رفته‌رفته به جایگاه اصلی خود دست پیدا خواهد کرد.
یکی از مزیت‌های بارز معاملات الگوریتمی، صرفه‌جویی در زمان و توانایی در اتخاذ تصمیم‌هایی بدون هیجان است؛ این الگوریتم‌ها به‌طور مداوم و در زمان واقعی با تحلیل دقیق داده‌ها، سفارش‌های معاملاتی را ایجاد و اجرا می‌کنند. از این رو، امکان بهره‌مندی از فرصت‌های سریع، یکی از ویژگی‌های جذاب معاملات الگوریتمی است.
با وجود چالش‌ها، معاملات الگوریتمی در حال توسعه و پیشرفت است و استفاده از هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و فناوری بلاکچین، آینده معاملات را به شکلی پیشرفته‌تر ترسیم می‌کند و در کنار آن، در بازارهای مالی، ما ما مدیران عالی‌رتبه و سرمایه‌گذاران هوشمند را داریم که با استفاده از معاملات الگوریتمی به دنبال تجربه‌های نوین در بازار سرمایه هستند.
مطالعات تطبیقی سایر کشورها نیز مهر تأییدی بر این موضوع است. برای مثال در ایالات متحده سهم ناچیزی از درآمد شرکت‌های کارگزاری برتر از محل کارمزد معاملات است و منابع درآمدی متعددی ازجمله معاملات الگوریتمی وجود دارد. حتی در کشور ترکیه که از لحاظ اقتصادی قرابت بیشتری با ایران دارد، به استناد گزارش کانون بازار سرمایه ترکیه، در سال ۲۰۲۱ بیش از ۴۵درصد از معاملات بازار را ماشین‌ها و معاملات الگوریتمی انجام داده‌اند.
معاملات الگوریتمی یک ابزار قدرتمند و در دسترس سرمایه‌گذاران جهانی است و نهتنها این فناوری باعث افزایش کارایی و بهره‌وری می‌شود، بلکه از طریق افزایش نقدشوندگی و حجم معاملات نظم و شفافیت را به بازارهای سرمایه تزریق می‌کند. معاملات الگوریتمی به‌سرعت در حال تبدیل شدن به عاملی اساسی در تحول بازار سرمایه‌اند و به سرمایه‌گذاران امکانات بیشتری برای دستیابی به موفقیت می‌دهند. به‌طور کلی معاملات الگوریتمی موجب کاهش هزینه معاملات و ارتقای کارایی عملیاتی بازار سرمایه، افزایش نقدشوندگی بازار، رشد ابزارهای فناورانه و ایجاد نوآوری در بازار و در پی آن افزایش حجم معاملات و تحلیل‌پذیری بیشتر بازار خواهد شد.
درنهایت، معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه ایران، به دلیل امکانات فنی و هوش مصنوعی، تاکنون به‌عنوان یک ابزار پیشرفته در شرکت‌های تأمین سرمایه، کارگزاری‌ها، سبدگردان‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری استفاده شده‌اند و نتایج رضایت‌بخشی نیز به بار آورده‌اند. با توجه به پیشرفت‌ها در این زمینه و افزایش آگاهی از مزایای معاملات الگوریتمی، امیدواریم در آینده نقش این نوع معاملات در بازارهای مالی ایران به حد چشم‌گیری افزایش یابد و برای سرمایه‌گذاران خرد نیز تجربه جذابی فراهم شود.