دومینوی بی‌پایان سیاست‌گذاری‌های غیراصولی
در گفت‌وگو با فعالان بانکداری باز درباره وضعیت، چالش‌ها و چشم‌انداز پیش روی این حوزه در کشور مطرح شد
عصر تراکنش ۷۹ و ۸۰ / بسیاری از فعالان حوزه بانکداری باز در کشور بر این باورند که تصمیمات رگولاتور و آماده نبودن بانک‌ها برای استفاده از پتانسیل‌های بانکداری باز از عمده دلایلی است که استفاده حداکثری از امکان‌های این حوزه را به تعویق انداخته است. درواقع، ذهنیت بانک‌ها با ورود پارادایم‌های جدید، تغییر چندانی نکرده و هنوز بر آن‌اند تا تمام سرویس‌های خود را در داخل دیوارهای امن بانک تولید کنند و برون‌سپاری برای آنها معنی ندارد. علاوه‌بر این رگولاتور نیز با تصمیمات واپس‌گرایانه خود در توسعه کسب‌وکارهای مربوط به این حوزه، مداخله می‌کند.
با وجود این، فعالان حوزه بانکداری باز بر این باورند که گرچه روند توسعه این مقوله با کُندی و پذیرش محدود بانک‌ها همراه است، اما آینده‌ای روشن در انتظارشان است. آنها همچنین توسعه این حوزه را در گرو آمادگی بانک‌ها و تنظیم‌گری این حوزه می‌دانند. در بخش «تنظیم‌گری» شماره ۷۲ ماهنامه عصر تراکنش، در گفت‌وگو با الینا ملکان، مدیر محصول و عملیات فینوتک؛ مصطفی طهماسبی، مدیرعامل سنباد؛ همایون محبوبی، مدیرعامل فرابوم؛ احمد میردامادی، عضو هیئت‌مدیره هلدینگ فناوری اطلاعات بانک شهر؛ حمید بنائیان، معاون بانکداری الکترونیک بانک آینده و نجمه نوذر، مؤلف و پژوهشگر فناوری‌های نوین بانکی به وضعیت بانکداری باز، چالش‌های این حوزه در کشور و آینده آن پرداختیم.
رگولاتوری؛ اصلی‌ترین عامل عقب‌ماندگی بانکداری باز در ایران
طبق صحبت‌های الینا ملکان، مدیر محصول و عملیات فینوتک، گرچه بانکداری باز در ایران شکل گرفته، اما رشد آن آهسته و ناکافی بوده است. او در این باره می‌گوید: «بانک‌ها دلیل کُند پیش رفتن پروژه بانکداری باز در ایران نیستند؛ چند سال پیش وقتی با بانک‌ها از بانکداری باز صحبت می‌کردیم، نسبت به چیستی و چرایی آن بی‌اطلاع بودند و برخی بانک‌ها حتی اسم آن را هم نشنیده بودند، اما در حال حاضر وضعیت طوری تغییر کرده که میزان آشنایی بانک‌ها با این مفهوم بیشتر و مقاومتشان در برابر پذیرش آن کمتر شده است.
درنتیجه برای پاسخ به این سؤال که چرا با کُندی روندهای بانکداری باز در ایران مواجهیم، باید به دنبال دلایل دیگری بود؛ رگولاتوری اصلی‌ترین عامل عقب‌ماندگی بانکداری باز در ایران است و با محدودیت‌هایی که اعمال می‌کند، مانع رشد و توسعه این حوزه می‌شود. روحیه انحصارگرایی موجود در کشور باعث شده خروجی‌های بانکداری باز در ایران، آن‌طور که باید اثرگذار نباشد. درمجموع وقتی از بانکداری باز صحبت می‌کنیم، منظورمان این است که دسترس‌پذیری به داده‌ها باید باز باشد، اما بانک مرکزی همواره بر آن است تا با تجمیع روندها و ابزارها زمام امور را به دست بگیرد.»
لزوم توجه به اقتصاد مشارکتی همکارمحور
مصطفی طهماسبی، مدیرعامل سنباد، بیان می‌کند که اقتصاد دیجیتال ایران اسیر دومینوی بی‌پایان سیاست‌گذاری‌های غیراصولی است. او توضیح می‌دهد برای گذر از وضعیت موجود باید به ایجاد اقتصاد مشارکتی همکارمحور اهمیت بیشتری داد و به دنبال ارائه قانون مرجعی بود که توانایی‌های لازم برای رشد و توسعه اکوسیستم را داشته باشد. او درواقع فهم این نکته را بدیهی می‌داند که رشد پایدار در گرو تحقق منافع جمعی است؛ هرچند که در ایران به آن توجه نمی‌شود. طهماسبی در این باره می‌گوید: «این در حالی است که کشورهای اروپایی چنین اهمیتی را درک کرده‌اند و در حوزه بانکداری باز با گذر از استاندارد PSD2 به سمت استفاده از PSD3 رفته‌اند و ما همچنان درگیر تدوین قوانین در این حوزه‌هاییم.»
او روند توسعه بانکداری باز در کشور را مثبت، اما کُند می‌داند و در این‌باره می‌گوید: «عملکرد بانک‌ها نسبت به روندی که داشته‌اند، مثبت بوده و این تصمیمات رگولاتوری بوده که سرعت توسعه بانکداری باز در کشور را کاهش داده است. با توجه به مؤلفه‌های فرهنگی موجود در جامعه، امکان‌های بسیاری برای توسعه بانکداری باز وجود دارد و می‌توان چشم‌انداز روشنی را برای آینده آن متصور شد.»
بانکداری باز، ذهنیت و رویکرد باز می‌خواهد
به گفته همایون محبوبی، مدیرعامل فرابوم، ما در ایران نزدیک به ۱۰ سال است که در حال تجربه بانکداری باز هستیم و اگرچه اتفاق‌های مثبت و روبه‌جلویی افتاده، اما این اتفاق‌ها آن‌طور که باید و شاید کافی نبوده تا ما بتوانیم از توسعه یافتن و مقیاس‌پذیر شدن بانکداری باز در ایران صحبت کنیم؛ درنتیجه می‌توان اظهار کرد که تاکنون آن‌طور که توقع داشتیم از ظرفیت‌های بانکداری باز در کشور استفاده نشده است.
او معتقد است آماده نبودن بانک‌ها یکی از علل بی‌اثر شدن خروجی‌های بانکداری باز در ایران است. او در این باره می‌گوید: «برای به ثمر رسیدن خروجی‌های بانکداری باز در کشور لازم است زیرساخت‌های فنی، کسب‌وکاری و فرایندی آن در بانک‌ها به وجود آید که در ایران اتفاق نیفتاده و بانک‌ها در مقابل پذیرش نوآوری مقاومت می‌کنند و باید به این باور برسند که بانکداری باز، ذهنیت و رویکرد باز هم می‌خواهد. از طرفی شرایط کسب‌وکاری، اکوسیستم و اقتصاد کلان کشور وضعیت نابسامانی دارد و این مسئله روی توسعه بخش‌های مختلف تأثیر می‌گذارد.»
هیچ‌کس مالک همه‌چیز نیست
احمد میردامادی، عضو هیئت‌مدیره هلدینگ فناوری اطلاعات بانک شهر، معتقد است که این روزها صحبت از فناوری‌های باز است، اما این باب یک پیش‌زمینه مهم دارد و آن «تعامل» است. ریشه این ماجرا اصلاً در بخش‌های فناورانه نیست، بلکه در سیاستی است که باید در اندیشه و گفتار و کردار و در پذیرش حق دیگران حاکم شود و التزام به این اصل که هیچ‌کس مالک همه‌چیز نیست، بلکه در جهان اطلاعات (مثل جهان واقعی) هرکس دارایی و حقی دارد و باید حقوق دیگران را به رسمیت شناخت و محترم دانست. اگر این اصل را نه در ظاهر که در بنیاد وجودی بپذیریم، آن‌گاه فناوری‌های باز ازجمله بانکداری باز معنا می‌یابد. او توضیح می‌دهد: «مبنای بانکداری باز ایجاد حلقه مبادله در فضای بانکداری باز کشور است و گرچه تلاش‌های خوبی برای ایجاد هم‌زیستی مسالمت‌آمیز بر پایه برد همگانی میان بانک‌ها شکل گرفته، اما همان عدم التزام سنتی که تعامل را دشوار کرده، مانع جریان یافتن این امر شده است.»
مانع اجرایی بازدارنده‌ای وجود ندارد
به گفته حمید بنائیان، معاون بانکداری الکترونیک بانک آینده، امروز نه‌تنها مانع اجرایی بازدارنده‌ای در حوزه بانکداری باز و توسعه نقش و جایگاه آن از منظر بازیگران ذی‌ربط وجود ندارد، بلکه با توجه به اهمیت اصلاح نظام درآمدی بانک‌ها و نیز درآمدهای کارمزدی، فرصتی طلایی برای فعالان این حوزه در تعامل با بانک‌ها فراهم است. ضمن آنکه نگاهی به فضای کسب‌وکاری حوزه مذکور نشان‌دهنده رشد سریع شرکت‌های فعال در این حوزه در تعامل با شبکه بانکی است. نام‌های آشنایی مانند فینوتک، سنباد، فرابوم و… که به‌ویژه طی دو سال اخیر موفق به دستیابی به اهداف کمّی و کیفی در حوزه بانکداری باز شده‌اند، می‌تواند امیدبخش دستیابی به جایگاه مناسب بانکداری باز در نظام بانکی کشور و چشم‌انداز اقتصاد دیجیتال باشد.
از فقدان استاندارد‌‌ها تا بسته بودن فضا
در این عصر قلعه‌ها باید دروازه‌های خود را باز کرده و پل‌های متحرک خود را پایین بیاورند و در عین حال راه‌های جدیدی برای دفاع در برابر مهمانان ناخواسته بیابند. بانکداری نیز یکی از قلعه‌های بزرگ است که با اولویت استراتژیک درهای خود را در کشورهای توسعه‌یافته مانند کشورهای اروپایی باز کرده و راهکارهایی را برای پارادوکس امنیتی برقرار کرده است. در ایران ولی درهای قلعه، نیمه‌باز و چالش‌های متعددی سد راه است. نجمه نوذر، مؤلف و پژوهشگر فناوری‌های نوین بانکی با اشاره به این موضوع می‌گوید: «فقدان استاندارد مشخص، کاربری مبهم سندباکس رگولاتوری بانک مرکزی، سیاست‌گذاری نامناسب برای مالکیت داده‌های مشتریان، فضای بسته برای ارائه ایده، عدم تسهیلگری برای اخذ مجوزها، مشخص نبودن مدل کسب‌و‌کار فین‌تک‌ها، عدم آمادگی بانک‌ها و فقدان فرهنگ‌سازی و آموزش کافی ازجمله مواردی هستند که توسعه بانکداری باز در ایران را با مشکل مواجه کرده‌اند.»