تدوین چهارچوب ارائه API؛ توسعه یا تحدید؟
بررسی چالش ایجادشده میان بانک مرکزی و پرداخت‌یارها از دو دیدگاه متفاوت
عصر تراکنش ۷۹ و ۸۰ / مبارزه با پول‌شویی و فرار مالیاتی و امکان ردیابی پول از دغدغههای بانک‌های مرکزی سراسر دنیا به‌عنوان تنظیم‌گران پولی است. بهار سال ۱۴۰۲ بانک مرکزی ایران نیز در بخشنامه‌ای تحت عنوان «شفاف‌سازی تراکنش‌های بانکی اشخاص» در چهار فصل به مواردی ازجمله آستانه‌های مجاز برداشت از حساب‌های متعلق به اشخاص حقوقی به‌صورت غیرحضوری و الزامات ناظر بر اعطای مجوز دسترسی به حساب‌های متعلق به اشخاص حقوقی از طریق رابط برنامه‌نویسی کاربردی (API) پرداخت؛ دستورالعملی که به ایجاد برخی محدودیت‌ها نظیر عملیات تجمیع وجوه برای پرداخت‌یارها منجر شد و انتقادات شرکت‌های فعال در حوزه پرداخت‌یاری را به همراه داشت. این در حالی است که بانک مرکزی به‌عنوان تنظیم‌گر حوزه پرداخت معتقد است این بخشنامه با دید مبتنی بر توسعه ابلاغ شده و برای اولین‌بار چهارچوبی برای ارائه API تدوین کرده است. در بخش تنظیم‌گری شماره ۷۳ عصر تراکنش چالش ایجادشده میان بانک مرکزی و پرداخت‌یارها را از دو دیدگاه متفاوت بررسی کردیم.
از بین رفتن ماهیت پرداخت‌یاری
به عقیده مهدی عبادی، مدیرعامل وندار بانک مرکزی علاقه‌مند است که ماهیت پرداخت‌یاری از بین برود. او درباره انتظارات خود از رگولاتور بیان می‌کند: «بازار دارای نیازهایی است؛ بنابراین کسب‌وکارهایی برای رفع این نیاز ایجاد می‌شود. کاری که در دنیا در این باره انجام می‌شود، این است که رگولاتور با توجه به نیاز بازار و همچنین با توجه به نوآوری‌هایی که کسب‌وکارها برای رفع آن به بازار عرضه می‌کنند، قانون‌گذاری می‌کند. دغدغه اصلی بانک مرکزی مبارزه با پول‌شویی است؛ بنابراین باید استانداردهایی تدوین شود که به جای ممنوعیت کامل یک سرویس، چهارچوب مشخصی برای ارائه آن توسط کسب‌وکارها ایجاد شود.»
عملیات تجمیع وجوه؛ لازمه ارائه سرویس تسویه
محمدمهدی شریعتمدار، مدیرعامل جیبیت، درباره تأثیر ممنوعیت تجمیع وجوه برای شرکت‌های پرداخت‌یاری نیز می‌گوید که ممنوعیت‌هایی از این دست، به‌ویژه بخشنامه اخیر بانک مرکزی مبنی بر ممنوعیت عملیات تجمیع وجوه برای شرکت‌های پرداخت‌یاری، این حوزه را بسیار ضعیف می‌کند. او می‌گوید: «پیش‌تر پرداخت‌یارها دارای مزایایی رقابتی نظیر سهولت ارائه درگاه پرداخت اینترنتی بودند که این مزایا هم با اجبار دریافت اینماد و برخی مسائل مالیاتی از بین رفت، سپس PSPها هم وارد بازار شدند و به ارائه خدمات آنلاین پرداختند؛ درنتیجه پرداخت‌یارها این بازار را از دست دادند. عملیات تجمیع وجوه لازمه ارائه سرویس تسویه است و با اعمال ممنوعیت تجمیع وجوه و تغییراتی که سامانه جامع پذیرندگان شاپرک در حال انجام آنهاست، ارائه سرویس‌ها به‌مرور متوقف می‌شود. با ادامه این روند احتمالاً بخش‌هایی از حوزه پرداخت‌یاری در کشور عملاً از بین می‌رود.»
ممنوع کردن نوآوری
طبق صحبت‌های فرزاد مقدم، مدیرعامل تسکا یکی از نگرانی‌های رگولاتور درباره عملیات تجمیع وجوه توسط پرداخت‌یارها، به‌اصطلاح گم شدن رد پول و موضوع فرار مالیاتی است. به اعتقاد مقدم مهم‌ترین وظیفه تنظیم‌گران در دنیا این است که با تدوین چهارچوب‌های مشخص و ابلاغ آن به شرکت‌های فناور و در ادامه نظارت بر پایبندی شرکت‌ها به این چهارچوب‌ها از درستی روند انجام کار اطمینان حاصل کنند؛ نه اینکه عملیاتی را که تأثیر بسزایی بر حیات نوآوری در شرکت‌های فناور دارد، به‌طور کامل ممنوع کنند.
او بیان می‌کند: «احتمال دارد حتی بعد از این ممنوعیت‌ها هم شرکت‌هایی نظیر تسکا بتوانند به فعالیت خود ادامه دهند، اما دیگر در خدمات ارائه‌شده آنها به مشتریان خلاقیت و نوآوری چندانی وجود نخواهد داشت.» به گفته مدیرعامل تسکا، به نظر می‌رسد رگولاتور تمایل دارد به جای ارائه راهکارهای مناسب برای کنترل ریسک‌های حوزه نوآوری، خدمات گوناگون را ممنوع کند.
لزوم الگوبرداری از رگولاتورهای موفق جهان
احمدرضا منصوری، مدیرعامل پی‌پینگ، با بیان اینکه تقریباً تمام کسب‌وکارهای حوزه فین‌تک، رگولاتور را مهم‌ترین چالش و حتی مانع در مسیر رشد و توسعه کسب‌وکار خود می‌دانند، می‌گوید حیات و توسعه این کسب‌وکارها به نحوی به عملکرد نهاد قانون‌گذار گره خورده و ادامه روند کنونی، حیات این صنعت را تهدید می‌کند. او درباره انتظارات پی‌پینگ به‌عنوان یکی از پرداخت‌یارهای حاضر در بازار می‌گوید: «انتظارات ما از رگولاتور در الگوبرداری از رگولاتورهای موفق دنیا خلاصه می‌شود؛ کشورهایی که توانسته‌اند بستری حاصل‌خیز برای رشد فین‌تکی‌ها تدارک ببینند. بررسی چنین رگولاتورهایی به ما نشان می‌دهد که آنها نه‌تنها نوآوری را پذیرفته‌اند، بلکه در تلاش برای ترویج آن هستند. افق نگاه کشورهای توسعه‌یافته به داخل کشورهایشان محدود نمی‌شود، آنها وسعتی به اندازه اقتصاد آزاد جهانی را در نظر می‌گیرند. در چنین فضایی سبقت از سایر کشورهای پیشرو به ایجاد نوآوری بستگی دارد. این افق نگاه به ذهنیتی انجامیده که نوآوری را یک ارزش می‌داند و آن را تهدید به حساب نمی‌آورد و رگولاتورها به‌عنوان بخشی از اکوسیستم تلاش می‌کنند پابه‌پای نوآوری حرکت کنند، نه اینکه خود به عاملی برای گرفتن شتاب توسعه تبدیل شوند.»
جلوگیری از عمیق‌تر شدن اقیانوس قرمز پرداخت
امید آقاجانی، مدیر ارشد بازاریابی ارتباط فردا، معتقد است طبق آخرین آمار منتشر‌شده توسط شاپرک در خردادماه ۱۴۰۲، از ۴.۲ میلیارد تراکنش در شبکه پرداخت، فقط ۲۲۵ میلیون تراکنش، یعنی چیزی معادل ۵درصد از تراکنش‌ها اینترنتی هستند و از طرف دیگر علاوه‌بر فعالیت ۱۲ شرکت PSP، شصت و سه بازیگر دیگر با نام پرداخت‌یار در شبکه پرداخت الکترونیک کشور با یکدیگر رقابت می‌کنند. او در این باره توضیح می‌دهد: «با وجود چنین آماری انتظار می‌رود با توجه به اینکه شرایط رقابت و جذب مشتری برای این ۷۵ بازیگر و فعال در این صنعت به شیوه‌ای یکسان و برابر تعریف نشده، نهاد رگولاتور برای جلوگیری از عمیق‌تر شدن این اقیانوس قرمز و با در نظر گرفتن راهکارهای نوآورانه‌ای که پرداخت‌یارها در ارائه سرویس‌های خود به مشتریانشان به کار بسته‌اند، هر نوع فعالیت در حوزه تراکنش‌های اینترنتی را فقط و فقط به آنها بسپارد تا شاهد مرگ خاموش پرداخت‌یاری در صنعت پرداخت کشور نباشیم.»
بازیگر دیگر با نام پرداخت‌یار در شبکه پرداخت الکترونیک کشور با یکدیگر رقابت می‌کنند. او در این باره توضیح می‌دهد: «با وجود چنین آماری انتظار می‌رود با توجه به اینکه شرایط رقابت و جذب مشتری برای این ۷۵ بازیگر و فعال در این صنعت به شیوه‌ای یکسان و برابر تعریف نشده، نهاد رگولاتور برای جلوگیری از عمیق‌تر شدن این اقیانوس قرمز و با در نظر گرفتن راهکارهای نوآورانه‌ای که پرداخت‌یارها در ارائه سرویس‌های خود به مشتریانشان به کار بسته‌اند، هر نوع فعالیت در حوزه تراکنش‌های اینترنتی را فقط و فقط به آنها بسپارد تا شاهد مرگ خاموش پرداخت‌یاری در صنعت پرداخت کشور نباشیم.»
زیست پرداخت‌یارها؛ بی‌اهمیت‌ترین موضوع برای رگولاتور
به گفته حمیدرضا ترابیان، بنیان‌گذار و مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک رایبد ایرانیان، بزرگ‌ترین مشکل رگولاتور در ایران، فقدان رویکرد کسب‌وکاری به اتفاق‌ها و روندهای اکوسیستم است که باعث شده در تعریف مسئله و ارائه راه‌حل‌ها هیچ توجهی به دغدغه‌ها و منافع بازیگران اصلی این اکوسیستم، خصوصاً پرداخت‌یارها نداشته باشد. او در این باره می‌گوید: «رگولاتوری در مواجهه با مسائل و مشکلاتی که پرداخت‌یارها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، فقط به این می‌اندیشد که چگونه دغدغههای نهادهای بالادستی را در کمترین زمان و با کمترین هزینه برطرف کند و تا اندازه‌ای هم به منافع شرکت‌های PSP که از بازیگران اصلی و بزرگ این اکوسیستم هستند، توجه کند. در این میان بی‌اهمیت‌ترین موضوع برای او، زیست شرکت‌های پرداخت‌یار است؛ شرکت‌هایی که طی چند سال گذشته با نوآوری روزافزون، دانش به‌روز و سرعت بالایشان در اجرای ایده‌های خود، نقش مهمی را در خلق هوایی تازه در فضای راکد، سمی، محبوس و فرسوده صنعت پرداخت الکترونیک کشور ایفا کرده‌اند، اما به دلیل تصمیم‌های اشتباه و عجولانه رگولاتور در حال فروپاشی و حذف از اکوسیستم هستند.»
به دنبال محدود کردن پرداخت‌یارها نبوده‌ایم
محمدرضا مانی‌یکتا، مدیر اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، با بیان اینکه هدف بانک مرکزی از ضوابطی که برای تجمیع وجوه طرح کرده، محدود کردن پرداخت‌یارها نبوده و اتفاقاً با تعیین این ضوابط به‌نوعی فرصت ایجاد کرده، توضیح می‌دهد: «پیش از تدوین ضوابط مربوط به آستانه برداشت غیرحضوری اشخاص حقوقی هیچ الزامی برای ارائه APIهای مربوط به برداشت وجه نقد از حساب توسط شبکه بانکی وجود نداشت و ما با تدوین ضوابط مذکور این الزام را ایجاد کردیم که اشخاص حقوقی در مدل‌های مختلف کسب‌وکاری از این ظرفیت بهره ببرند و از بانک API دریافت کنند. حتی برای پرداخت‌یارها هم فرصت خوبی فراهم شده که بتوانند این خدمت را به بسیاری از مدل‌های متنوع کسب‌وکاری و اشخاص حقوقی، فراتر از حوزه رمزارز و بازارهای محدود، ارائه دهند.»