کیفیت داده؛ عاملی مهم در موفقیت سیستم‌های اطلاعاتی
ارزیابی توسعه داده‌ها در فین‌تک‌ها و ارائه الگویی برای بهبود تصمیم‌گیری و عملکرد مالی در بانکداری هوشمند
عصر تراکنش ۸۱؛ محمدکاظم کاظمی‌راد، مدیر تضمین خدمات شرکت شاپرک / سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک، مجموعه‌ای پیچیده از عوامل ناهمگن، غیرخطی و پویا هستند که با تعاملاتشان با یکدیگر، گستره وسیعی از محصولات و خدمات مالی را به مصرف‌کنندگان نهایی ارائه می‌دهند. با ظهور فناوری‌های تکمیلی، ورود بازیگران جدید و شکل‌گیری ارتباطات نو، پیچیدگی این سیستم‌ها به‌صورت مداوم افزایش می‌یابد. با وجود توجهی که اکوسیستم‌های فین‌تک از جامعه علمی و فعال‌ها به خود جلب کرده، درباره چگونگی ظهور چنین اکوسیستم‌هایی اطلاعات محدودی در دسترس است.
اخیراً، اهمیت توسعه پیشرفت‌های اکوسیستمی فین‌تک در بهبود کیفیت عملکرد مالی و تصمیم‌گیری به‌شدت زیاد شده است. به همین دلیل، تحقیقی با هدف ارزیابی تأثیر عوامل موفقیت سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک بر ارتقای عملکرد مالی و کیفیت تصمیم‌گیری در بانکداری هوشمند ایران انجام گرفته است. طی این تحقیق، بین ۱۸۷ نفر از تصمیم‌گیرندگان که با اکوسیستم فین‌تک در بانک‌های ایرانی آشنایند، پرسشنامه توزیع شد. همچنین، به منظور آزمودن مدل پیشنهادی تحقیق، یک رویکرد تحقیق کمّی بر مبنای روش مدل‌سازی معادلات ساختاری با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی به کار گرفته شد. نتایج پژوهش نشان داد که کیفیت داده‌ها و اطلاعات تأثیر معناداری بر کیفیت کلی عملکرد مالی و تصمیم‌گیری از طریق سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک دارد، در حالی که کیفیت سیستم تأثیر معناداری بر آن ندارد. نتایج تجربی همچنین نشان داد که کیفیت اطلاعات نقش میانجی را در ارتباط بین کیفیت داده‌ها و عملکرد مالی و کیفیت تصمیم‌گیری ایفا می‌کند. درنهایت، نتایج نشان می‌دهد که فرهنگ تصمیم‌گیری تحلیلی رابطه بین کیفیت اطلاعات و کیفیت تصمیم‌گیری را تعدیل می‌کند. در ادامه خلاصه‌ای از پژوهش مربوطه ارائه شده است:
در علم مدیریت، تفاوت میان اطلاعات و داده روشن است. داده‌ها به حقایقی اشاره دارند که خود به‌تنهایی معنای خاصی ندارند، اما اطلاعات داده‌هایی هستند که از طریق پردازش و جمع‌آوری به شکلی تبدیل شده‌اند که معنای منطقی دارند. کیفیت داده به معنای کیفیت ارائه حقایق مرتبط است. تمایز بین کیفیت اطلاعات و کیفیت داده در زمینه سیستم‌های اطلاعاتی به‌طور واضح قابل مشاهده است (دیلون و مک‌لیون ۱۹۹۲، ۲۰۰۳). تحقیقات نشان می‌دهد که کیفیت داده یک عامل بسیار مهم برای موفقیت سیستم‌های اطلاعاتی است (کولکارنی و همکاران، ۲۰۱۷؛ یواه و همکاران، ۲۰۰۸). سازمان‌ها در مدیریت موفق سیستم‌های اطلاعاتی خود، مشکلات مرتبط با داده را عاملی بسیار مهم و چالش‌برانگیز می‌دانند. ادعا می‌شود که درصد زیادی از پروژه‌های مرتبط با سیستم‌های اطلاعاتی تجاری به دلیل مسائل کیفیت داده با شکست مواجه می‌شوند. این مسائل شامل مواردی مانند حفظ و مدیریت نامناسب داده، نقص در فرایند انتقال از یک سیستم به سیستم دیگر و نیز عدم اعتماد به منابع برای ورود داده، به‌ویژه داده‌های خارجی، می‌شوند (فرنسک و کلاژیک بورش تنار، ۲۰۲۰؛ ایشیک و همکاران، ۲۰۱۳). بنابراین، ما فرضیه زیر را مطرح می‌کنیم:
- H1: کیفیت داده در اکوسیستم فین‌تک رابطه مثبتی با کیفیت تصمیم‌گیری در بانکداری هوشمند دارد.
همچنین، چون فراهم کردن اطلاعات باکیفیت برای تصمیم‌گیری، شامل پردازش داده به شیوه‌ای کارآمد برای کاربران است، بنابراین مشخص می‌شود که کیفیت داده مقدمه‌ای برای کیفیت اطلاعات فراهم می‌آورد. بنابراین، منطقی است که فرضیه زیر را نیز مطرح کنیم:
- H2: کیفیت داده رابطه مثبتی با کیفیت اطلاعات دارد.
کیفیت اطلاعات عنصری حیاتی شناخته می‌شود که سازمان‌ها را قادر می‌سازد تا تصمیم‌های منطقی‌تری در مواجهه با محیط تجاری پویا و متغیر امروزی اتخاذ کنند. پیش‌بینی می‌شود که کیفیت اطلاعات منجر به کاهش عدم اطمینان شود و به شناسایی جایگزین‌هایی برای انتخاب در فرایند تصمیم‌گیری کمک کند، همچنین پیامدهای انتخاب یک گزینه نسبت به گزینه دیگر را پیش‌بینی کند. بنابراین، ما فرضیه زیر را ارائه می‌دهیم:
- H3: کیفیت اطلاعات رابطه مثبتی با کیفیت تصمیم‌گیری در بانکداری هوشمند دارد.
براساس فرضیات قبلی می‌توانیم به‌صورت غیرمستقیم پیش‌بینی کنیم که کیفیت داده سبب بهبود تصمیم‌گیری می‌شود، چون کیفیت اطلاعات تسهیل رابطه بین کیفیت داده و کیفیت تصمیم‌گیری را در پی دارد. ویدر و آسیمیتز (۲۰۱۵) پی بردند که رابطه معناداری بین کیفیت تصمیم‌گیری و کیفیت اطلاعات وجود دارد و همچنین کیفیت داده و نیز کیفیت اطلاعات دارای تأثیرات واسطه‌ای هستند. به‌علاوه برخی از مطالعات از ایده تأثیر غیرمستقیم کیفیت سیستم (با وساطت کیفیت اطلاعات) بر موفقیت سازمانی پشتیبانی می‌کنند (فوئونگ و دای ترانگ، ۲۰۱۸؛ لین، ۲۰۱۰؛ گورلا و همکارانش، ۲۰۱۰). گورلا و همکارانش (۲۰۱۰) به اهمیت رابطه کیفیت سیستم-کیفیت اطلاعات برای مدل موفقیت اکوسیستم فین‌تک اشاره کرده‌اند. بنابراین ما فرضیات زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
- H4: کیفیت اطلاعات در رابطه بین کیفیت داده‌ها و کیفیت تصمیم‌گیری نقش میانجی را ایفا می‌کند.
- H5: کیفیت اطلاعات در رابطه بین کیفیت سیستم و کیفیت تصمیم‌گیری نقش میانجی را ایفا می‌کند.
تحقیق حاضر از یک چهارچوب نمونه تشکیل شده است که شامل شانزده بانک اسلامی و بازرگانی است که تقریباً به یک‌چهارم اقتصاد ملی کمک می‌کنند. به دلیل حفظ حریم خصوصی و مسائل امنیتی، فهرست کامل این بانک‌ها در دسترس نبود. بنابراین، برای انتخاب نمونه نهایی از کاربران سیستم مانند مدیران مالی، ناظران، مدیران حسابداری، حسابرسان و حسابداران از تکنیک نمونه‌برداری هدفمند بهره بردیم. برای محاسبه حداقل اندازه نمونه، از نرم‌افزار G*Power بهره بردیم. بنابراین، با اجرای یک تحلیل قدرت قیاسی با استفاده از اندازه اثر متوسط و با سطح معناداری ۰.۰۵ و قابلیت اطمینان ۰.۹۵، حداقل اندازه نمونه لازم برای ارزیابی مدل تحقیق توسعه‌یافته، برابر با ۱۱۹ مشخص شد. با این حال، برای کاهش خطا در اندازه نمونه و جلوگیری از عدم شرکت برخی از مشارکت‌کنندگان، اندازه نمونه تحقیق ما افزایش یافت. به‌طور کلی، ۳۵۰ پرسشنامه میان تصمیم‌گیرندگان در دفاتر مرکزی بانک‌ها توزیع و از آنها خواسته شد که ما را در جمع‌آوری و توزیع پرسشنامه‌ها در میان کاربران واقعی یاری کنند. این امر به این دلیل انجام شد که مدیران، مسئولان فرایندهای حسابداری در بانک‌های خود بودند و درباره کاربران واقعی اطلاعات کافی داشتند. به‌طور کلی، ۲۱۱ پرسشنامه را قبل از غربالگری داده‌ها جمع‌آوری کردیم. از بین کل پاسخ‌ها، ۱۸۷ پاسخ معتبر برای انجام تحلیل بیشتر به کار گرفته شد.
مطالعه حاضر با بررسی برخی از عوامل مرتبط با مدل موفقیت سیستم اطلاعاتی و با اظهار تأثیر کیفیت داده‌ها و اطلاعات به‌جز کیفیت سیستم بر بهبود کیفیت تصمیم‌گیری در سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک در بین بانک‌های هوشمند، به ادبیات ارتباطی کمک می‌کند.
به‌طور مطلوب، نتایج تجربی شواهدی قوی از تأثیر کیفیت داده‌ها بر کیفیت تصمیم‌گیری و عملکرد مالی و کیفیت اطلاعات از طریق سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک ارائه می‌دهد. بنابراین، فرضیات H1 و H2 پذیرفته شدند. این یافته‌ها با نتایج مطالعات پیشین نیز همخوانی دارند، همچون مطالعات کولکامی و همکاران (۲۰۱۷) و یئو و همکاران (۲۰۰۸) که اظهار کرده‌اند کیفیت داده‌ها یک عامل مهم در موفقیت سیستم‌های اطلاعاتی است. این نکته به نوبه خود منجر به ارائه اطلاعات با کیفیت بالا برای فرایندهای تصمیم‌گیری می‌شود و بهبود پردازش داده‌ها و عملکرد فردی و سازمانی را در پی دارد. درباره تأثیر واسطه کیفیت اطلاعات، یافته‌های ما تأییدی تجربی بر تأثیر مثبت و معنادار کیفیت اطلاعات به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر بهبود کیفیت تصمیم‌گیری در سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک در بانک‌های هوشمند ارائه می‌دهد. بنابراین، فرضیات H3 تا H5 نیز پذیرفته شدند. این نتایج با یافته‌های دیلون و مک‌لین (۲۰۱۶) همخوانی دارند که در مدل موفقیت سیستم‌های اطلاعاتی خود اظهار کرده‌اند که کیفیت اطلاعات نقش بسیار مهمی در بهبود عملکردهای سازمانی و فردی ایفا می‌کند. همچنین، مطالعه ما با یافته‌های ویدر و آسیمیتز (۲۰۱۵) همسو است که رابطه معناداری بین کیفیت تصمیم‌گیری و کیفیت اطلاعات را نشان داده‌اند و تأثیرات واسطه کیفیت داده و کیفیت اطلاعات را تأیید کرده‌اند. درنهایت، درباره تأثیر متقابل بین فرهنگ تصمیم‌گیری تحلیلی، کیفیت اطلاعات و کیفیت تصمیم‌گیری و عملکرد مالی، مقادیر t مثبت و معنادار بودند (مقادیر t = 3.147،p < 0.002 ) و بنابراین فرضیه H6 نیز پذیرفته شد. به این معنا که فرهنگ تصمیم‌گیری تحلیلی، تأثیر مثبت بین کیفیت اطلاعات و کیفیت تصمیم‌گیری را تقویت می‌کند.
زمانی که سطح فرهنگ تصمیم‌گیری تحلیلی بالا باشد، کیفیت اطلاعات بهتر می‌تواند کیفیت تصمیم‌گیری را پیش‌بینی کند.
می‌توان توضیح داد که فرهنگ تصمیم‌گیری تحلیلی می‌تواند مفاهیم و پیامدهای معناداری برای کیفیت تصمیم‌گیری داشته باشد. همچنین، یافته‌های ما با یافته‌های پوپوویچ و همکارانش (۲۰۱۲) همسو است که اظهار کرده‌اند فرهنگ سازمانی تصمیم‌گیری تحلیلی تأثیر مثبتی بر استفاده از اطلاعات در فرایندهای تجاری دارد.
درکل، نتایج ما مدلی نظری را ارائه می‌دهند که برای ارزیابی توانایی سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک در بهبود کیفیت تصمیم‌گیری در بین بانک‌های هوشمند ارزشمند است. این مدل نظری همچنین می‌تواند به‌عنوان راهنمایی برای تحقیقات آینده در زمینه مرتبط عمل کند. ما به‌ویژه می‌توانیم تأکید کنیم که تأثیر کیفیت‌های داده، اطلاعات و سیستم بر کیفیت تصمیم‌گیری در بانک‌های هوشمند را بررسی می‌کنیم. در انطباق با اهداف تحقیقاتی، مدل پیشنهادی تحقیق در این مطالعه طراحی شده است تا آزمایش کند که آیا کیفیت اطلاعات به‌عنوان واسطه‌ای در رابطه بین کیفیت داده و سیستم بر کیفیت تصمیم‌گیری تأثیر دارد یا خیر. با این حال، نتایج تجربی مطالعه حاضر نشان می‌دهد که کیفیت اطلاعات به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تأثیر دارد و نقش مهمی در بهبود کیفیت تصمیم‌گیری در بانک‌های هوشمند ایفا می‌کند. درباره تأثیر تعدیل‌کننده کیفیت اطلاعات، فرهنگ تصمیم‌گیری تحلیلی به‌عنوان واسطه‌ای در رابطه بین کیفیت اطلاعات و کیفیت تصمیم‌گیری عمل می‌کند. بنابراین، نتایج این مطالعه به افزایش درک ما از استفاده از سیستم‌های اکوسیستمی فین‌تک و عوامل اساسی افزایش کیفیت تصمیم‌گیری در بانک‌های هوشمند نیز کمک می‌کند.