منصفانه‌تر شدن نظام قیمت‌گذاری در شبکه پرداخت
اصلاح نظام کارمزد یک سال پس از وقوع چه نتایجی داشت؟
عصر تراکنش ۸۲؛ حمزه آقابابایی، مدیرعامل پرداخت الکترونیک سپهر / نظریه بازی‌ها و آزمون معمای زندانی، نظریه‌ای علمی است که با اقیانوسی از داده‌های مربوط به سنجش تجربی پشتیبانی می‌شود. پارادوکس زندانی، این واقعیت را آشکار می‌کند که اشخاص در تعاملات اجتماعی یک‌باره به‌صورت برنده – بازنده (منفعت‌طلبی یکسویه و بی‌توجهی به منافع طرف مقابل) بازی می‌کنند، ولی در تعاملات اجتماعی تکرارشونده (بلندمدت) به‌صورت برنده – برنده با آمادگی برای تلافی تعاملات را آغاز می‌کنند. اشخاص در صورت مشاهده رفتار ناشی از رویکرد برنده – بازنده از طرف مقابل، بلافاصله تغییر رویکرد می‌دهند.
در بازارهای انتظام‌یافته (Regulated Market) همچون بازار بانکی، رابطه بین عرضه‌کنندگان محدود (بانک‌ها) با یکدیگر و با مقام ناظر (بانک مرکزی) در چهارچوب رقابت هم‌زمان با تعاون است. ساختار بازار بر کردار (Conduct) بازیگران مؤثر است و درنهایت کردار بازیگران است که عملکرد [عملکرد انجام دادن و کیفیت انجام دادن، هر دو را مدنظر قرار می‌دهد] بازار در کل و هریک از بازیگران را تعیین می‌کند.
تفاوت کردار با رفتار در آن است که کردار آن کنشی است که براساس مشاهده کنش دیگر بازیگران و چشم‌داشتی که از کنش دیگر بازیگران وجود دارد، رخ می‌دهد.
ایراد در ساختار بازار و تعداد اندکی بازیگر با کردار بد، به‌سرعت بازار را به تعادل نامطلوب سوق می‌دهد و چنانچه با کردار خطای یک بازیگر از سوی مقام ناظر برخورد نشود، در اندک زمانی، کردار بد و زیان‌رسان تثبیت می‌شود.
طی چند سال اخیر در قوانین بودجه سالانه، بخش احکام تنظیمی شاهد قانون‌گذاری قوه مقننه درباره کردارهای شبکه بانکی هستیم. برخی از این الزامات بسیار بدیهی هستند که متأسفانه نشان می‌دهد در شبکه بانکی الزامات بدیهی برای سال‌ها رعایت نمی‌شده و مقام ناظر نیز به دلیل سراسری بودن آن گمان می‌برده که از شکستن نظم غلط ناتوان است.
مقایسه شکست‌ها و موفقیت‌های مقام ناظر آشکارا نشان می‌دهد که هر وقت چالش و بحرانی به‌صورت مستقیم هدف قرار گرفته، تلاش برای حل آن چندان موفق نبوده است، اما آن زمان که دستیابی به اهداف را به واسطه ابزارهای ویژه همان موضوع دنبال کرده، نتیجه موفقیت‌آمیز بوده است.
ابزار گزارشگری و نظام جدید کارمزد
آنچه در ادامه می‌آید با استناد به اطلاعات دردسترس از پنج شرکت PSP حاضر در بازار بورس کشور است و البته می‌توان با قبول احتمال وجود استثنا آن را به کل شرکت‌ها تعمیم داد.
باید تأکید کرد که براساس الگوی «زنجیره نتایج» موضوع چگونگی مدیریت کارمزدها در شرکت‌های PSP جزو لایه نتایج است و نتایج مختلف در لایه‌های بالاتر آثار متفاوت و متعددی از خود بر جای خواهد گذاشت. به هر روی نمی‌توان آنها را مستقیماً نشانه گرفت و تغییر آنها را به‌صورت مستقیم دنبال کرد، بلکه بایستی با اجرای برخی پروژه‌ها باعث به بار آمدن نتایج متفاوت شد.
در سایر کشورها، در شبکه پرداخت الکترونیکی، هریک از ذی‌نفعان در هنگام پردازش تراکنش، کارمزد توافق‌شده مربوط به خود را کسر می‌کند و سپس در بازاری ثانویه، بین بازیگران Interchange Fee تبادل می‌شود؛ مثلاً PSP باید درصدی از کارمزد کسرشده را به بانک صادرکننده بدهد. برای جلوگیری از کژرفتاری و محافظت از حقوق اعضا، هریک از بازیگران بایستی به‌صورت کاملاً شفاف مقادیر کسرشده از تراکنش‌ها و مقادیر پرداختی به بانک‌ها را افشا کند که این خود اتفاق سلامت کسب‌وکار را تضمین می‌کند.
تصمیم اخیر بانک مرکزی و شرکت شاپرک به‌نوعی به منصفانه‌تر شدن نظام قیمت‌گذاری در شبکه پرداخت کمک کرد و علاوه‌بر آن با خودترمیمی الگو براساس نرخ تورم، پیش‌بینی‌پذیری درآمدها را تا حد زیادی ممکن ساخت.
با بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های پرداخت بورسی (چنانچه به‌عنوان یک رخداد با اهمیت، تأثیر آن بر هزینه و درآمد شرکت‌ها شفاف شود) می‌توان با تکیه بر آثار مالی اصلاح نظام کارمزد طی یک سال اخیر نتایجی ارائه کرد؛ هرچند که روند تغییرات قیمت سهام این شرکت‌ها نشان می‌دهد این اصلاح، نیاز به بررسی بیشتر و شفاف‌تری دارد.