نقشه اکوسیستم لندتک ایران؛ نقشه‌ای برای رشد و بالندگی
لندتک جزو معدود بخش‌هایی از فین‌تک در ایران است که اکوسیستم نسبتاً کاملی دارد
عصر تراکنش ۸۵؛ مینا حاجی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش / رونمایی از نقشه اکوسیستم لندتک ایران را می‌توان یکی از مهم‌ترین اتفاق‌هایی دانست که در اولین رویداد بزرگ لندتک ایران افتاد؛ نقشه‌ای که با دقت تمام، بازیگران کوچک و بزرگ لندتک در ایران را نشان می‌دهد. اهمیت تهیه این نقشه از این منظر است که داشتن یک نقشه جامع از اکوسیستمی که به شکل تساعدی در حال رشد است می‌تواند به شناسایی دقیق نقاط ضعف و قوت آن و پیدا کردن جاهای خالی یا کم‌رونق اکوسیستم برای تعریف خدمات و سرویس‌های جدید جهت رشد و توسعه فراگیر این صنعت کمک شایانی کند؛ کمکی که جلوی تجمع تمام بازیگران در یک بخش و غفلت از سایر بخش‌ها را می‌گیرد تا شاهد رشد سرطانی در یک بخش و خلأ در یک بخش دیگر نباشیم.
احتمالاً تا قبل از رونمایی از این نقشه، تصویر جامع و درستی از اکوسیستم لندتک ایران نداشتیم یا حداقل با تصاویری ناقص مواجه بودیم که برخی بازیگران ترسیم می‌کردند؛ و آن بازیگران سعی می‌کردند آن تصاویر ناقص را به مخاطب القا کنند تا این صنعت از دریچه آنها دیده شود. احتمالاً تا پیش از این بسیاری از ما، نمی‌دانستیم که این اکوسیستم چقدر بزرگ است و چقدر بخش‌های گوناگون در آن دخیل‌اند! این نقشه نشان می‌دهد که لندتک در ایران، تشکیل‌شده از حداقل چهارده بخش است؛ چهارده بخشی که هرکدام نقش بسزایی در توسعه‌ای که امروز شاهد آن هستیم، دارند و برای ایجاد ارزش به یکدیگر وابسته‌اند.
اکنون دیگر می‌دانیم که لندتک ایران صرفاً خلاصه در کسبوکارهای تسهیلات‌یار و BNPL نیست و بانک، اعتبارسنجی، نقطه فروش، نئوبانک، تأمین مالی خرد، صنف، پرداخت، سرمایه‌گذاری و… نیز مهم‌ترین بخش‌های آن هستند که اگر هریک از این اجزا نباشند، لندتک ایران لنگ خواهد زد.
اکوسیستم زمانی ایجاد می‌شود که تعامل و خلق ارزش مشترک را بین بازیگران مختلف شاهد باشیم و اکنون در اکوسیستم لندتک ایران این تعامل و خلق ارزش مشترک در مسیر شکل‌گیری و بلوغ است. اکنون می‌توانیم بگوییم که لندتک جزو معدود بخش‌هایی از فین‌تک در ایران است که اکوسیستم نسبتاً کاملی دارد؛ آن هم اکوسیستم بزرگی که اعضای آن در سال‌های اخیر دست‌به‌دست هم داده‌اند تا وام‌دهی فناورانه در کشور را فراگیر کنند؛ آن هم در این وضعیت سخت اقتصادی که مردم کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
خالی از لطف نیست اگر به مناسبت رونمایی کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار از نقشه اکوسیستم لندتک ایران، نگاه کوتاهی به هریک از این بخش‌های چهارده‌گانه و نقششان در توسعه لندتک ایران داشته باشیم:
۱. تسهیلات‌یار: نقطه تماس مردم با لندتک‌ها کسبوکارهای تسهیلات‌یار هستند؛ با اینکه تاکنون مجوزی برای تسهیلات‌یار صادر نشده، چند سال قبل پیش‌نویسی برای به رسمیت شناختن کسبوکارهای تسهیلات‌یار در بانک مرکزی آماده شد. البته تاکنون به هیچ کسب‌وکار تسهیلات‌یاری مجوز داده نشده است. کاربر نهایی کسبوکارهای تسهیلات‌یار را می‌بیند و بخش مهمی از بار اکوسیستم لندتک ایران بر دوش آنهاست.
BNPL .۲: «الان بخر، بعداً پرداخت کن» ترجمه «Buy Now, Pay Later» است؛ هدف کسبوکارهای BNPL ارائه اعتبار در نقطه فروش با کمترین اصطکاک است. کاربرد BNPLها در نقطه فروش، اعتباردهی با سرعت و سهولت بالا است. تاکنون برای کسبوکارهای BNPL نیز مجوز و چهارچوبی تعریف نشده است.
۳. بانک: پذیرفته‌شده‌ترین نهاد مالی در اکوسیستم لندتک نزد تنظیم‌گر، بانک‌ها هستند. بار اصلی مسئولیت اکوسیستم لندتک از منظر حقوقی برعهده بانک‌ها است و برخی بانک‌های پیشرو با رفع ریسک، زمینه رشد مؤثر لندتک در ایران را فراهم کردند. نقش بانک‌ها در اکوسیستم لندتک، تأمین مالی است.
۴. اعتبارسنجی: بازیگران اعتبارسنجی در ایران به همراه یک بازیگر انحصاری فعالیت اعتبارسنجی را انجام می‌دهند. اعتبار، رتبه اعتباری و اعتبارسنجی پایه و اساس لندتک است؛ الزام مدل‌های متنوع اعتبارسنجی در کشور درک شده، اما این حوزه دچار انحصارگرایی است. اگر مدل‌های اعتبارسنجی در ایران بهبود نیابد و فضای انحصاری نشکند، رشد لندتک در ایران الکن خواهد بود.
۵. زیرساخت: ضروری‌ترین پیش‌نیاز رشد لندتک مانند دیگر بخش‌های اکوسیستم نوآوری، زیرساخت است. زیرساخت شامل کسبوکارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است که زمینه انجام فعالیت‌های روزمره را فراهم می‌کنند. مواردی مانند رسمیت یافتن احراز هویت غیرحضوری، امضای دیجیتال و سفته الکترونیکی در سال‌های گذشته که همگی در اعطای تسهیلات به روش‌های نوآورانه، نقشی پررنگ و جدی داشته‌اند، زمینه رشد و مقیاس‌پذیری کسبوکارهای لندتک را فراهم کرده‌اند.
۶. نقطه فروش: لندتک صرفاً گرفتن خط اعتباری از بانک و تحویل آن به مشتری نهایی نیست؛ کار لندتک تحول در نقطه فروش است. مأموریت بزرگ لندتک‌ها رساندن تسهیلات به نقطه فروش است. کاربر نهایی برخلاف سیستم سنتی وام و تسهیلات از طریق لندتک و BNPL تسهیلات و اعتبار را در نقطه فروش دریافت می‌کند. این تغییر تحولی بزرگ در نقطه فروش ایجاد می‌کند.
۷. نئوبانک: نئوبانک‌ها بانک‌هایی هستند که شعبه ندارند و مبتنی بر API به کاربران خدمات ارائه می‌کنند. یکی از خدمات جذاب نئوبانک‌ها ارائه تسهیلات است و امروز نئوبانک‌ها به بازیگران عرصه تسهیلات‌یاری تبدیل شده‌اند.
۸. صنف: لندتک کشور برای قرار گرفتن در مسیر درست تنظیم‌گری، رشد، توسعه و بلوغ نیاز به یک صنف قدرتمند دارد؛ لندتک ایران صنف ندارد، ولی برخی نهادهای صنفی فعالیت‌هایی در این زمینه انجام می‌دهند.
۹. پرداخت: در بخش پرداخت شاهد حضور کسب‌وکارهایی هستیم که فرایند پرداخت را تسهیل و تراکنش‌ها را پردازش می‌کنند. کسبوکارهای حوزه پرداخت به دو دسته PSPها و پرداخت‌یارها تقسیم می‌شوند. PSPها دارای مجوز از بانک مرکزی و شاپرک هستند و پرداخت‌یارها نیز زیر نظر شاپرک فعالیت می‌کنند.
۱۰. بورس: یکی از کارکردهای بورس، تأمین مالی است. با اینکه حدود ۱۰ درصد تأمین مالی در ایران از طریق بورس انجام می‌شود و اساس تأمین مالی در ایران بانکی است، بورس می‌تواند نقش مهمی در اکوسیستم لندتک ایران بازی کند؛ چه از طریق کسبوکارهای تأمین مالی جمعی، چه از طریق تأمین مالی لندتک و چه از طریق راه‌حل‌های نوآورانه.
۱۱. دارایی دیجیتال: دارایی دیجیتال به هر نوع دارایی که به شکل توکن قابل مبادله است، گفته می‌شود و جدیدترین نوع کلاس دارایی است. رمزارزهایی مانند بیت‌کوین و اتریوم، رمزارزهای با پشتوانه مانند تتر و نیز، ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی (مثل رمزریال) دارایی دیجیتال هستند. کسبوکارهای حوزه دارایی دیجیتال در اکوسیستم رمزارز فعالیت‌هایی مانند وثیقه‌پذیری را انجام می‌دهند.
۱۲. سرمایه‌گذاری: هر اکوسیستمی برای رشد به سرمایه‌گذاری نیاز دارد. کسبوکارهای سرمایه‌گذاری مانند VCها و CVCها نقش رشد و توسعه کسبوکارهای لندتک را بازی می‌کنند.
۱۳. پرداخت‌یار: یکی دیگر از بازیگران تسهیلگر در زمینه پرداخت کسبوکارهای پرداخت‌یار هستند. کسبوکارهای پرداخت‌یار در امتداد PSPها تعریف می‌شوند و چهارچوب فعالیت آنها را بانک مرکزی مشخص کرده و شاپرک بر آنها نظارت می‌کند.
۱۴. تأمین مالی خرد (کرادفاندینگ): به کسب‌وکارهایی گفته می‌شود که در زمینه تأمین مالی جمعی فعالیت می‌کنند و در سال‌های اخیر با اقبال قابل توجهی چه از سوی سرمایه‌پذیران و چه از سوی سرمایه‌گذاران روبه‌رو شده‌اند. مجوز و آیین‌نامه‌های تأمین مالی خرد را فرابورس مدیریت می‌کند.
