ریسک تریلیون دلاری سیلیکون‌ولی
شرکت‌های فناوری طوری برای هوش مصنوعی خرج می‌کنند که انگار موفقیت کاربردهای تحول‌آفرین هوش مصنوعی قطعی است، اما این‌طور نیست
عصر تراکنش ۸۵ / شرکت‌های فناوری دو ادعای بزرگ را درباره آینده هوش مصنوعی تکرار می‌کنند. اول اینکه این فناوری، انقلابی مشابه ابداع آتش، سلاح‌های هسته‌ای و اینترنت را رقم خواهد زد. دوم اینکه هزینه گزافی خواهد داشت. سیلیکون‌ولی همین حالا هم ده‌ها یا حتی صدها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی را شروع کرده و شرکت‌ها می‌خواهند باز هم هزینه کنند. منطقشان ساده و سرراست است؛ به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین راه برای بهبود هوش مصنوعی ایجاد مدل‌های هوش مصنوعی بزرگ‌تر است. این راه بسیار پرهزینه است و تأمین مالی مراکز داده و زیرساخت‌های لازم برای هوش مصنوعی به منابعی در حد مأموریت‌های کاوش ماه و سیستم بزرگراه بین ایالتی نیاز دارد.
می‌گویند برای محصولی به اهمیت آتش هر هزینه‌ای بکنیم، می‌ارزد. سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI، شرکتش را «سرمایه‌برترین استارتاپ تاریخ سیلیکون‌ولی» توصیف کرده است. داریو آمودی، مدیرعامل استارتاپ رقیب، Anthropic، پیش‌بینی کرده که تا سال ۲۰۲۷ آموزش فقط یک مدل هوش مصنوعی (مثلاً GPT-6) ممکن است صد میلیارد دلار هزینه داشته باشد. گزارش ماه ژوئیه Moody’s Ratings نشان می‌دهد که ساخت مراکز داده جهان در طول چند سال آینده نیازمند تریلیون‌ها دلار سرمایه‌گذاری از سوی شرکت‌های فناوری، صنعت خدمات عمومی و سایر صنایع خواهد بود.
حال به‌مرور صداهایی از حوزه مالی شنیده می‌شود که می‌پرسند آیا این سرمایه‌گذاری‌ها ثمر می‌دهند. برای مثال براساس داده‌های The Information شرکت OpenAI ممکن است در سال جاری تا پنج میلیارد دلار زیان کند که تقریباً ۱۰ برابر رقمی است که این شرکت در سال ۲۰۲۲ از دست داد.
هوش مصنوعی؛ این فناوری پول‌ساز
در طول چند هفته گذشته، تحلیلگران و سرمایه‌گذاران شماری از پرنفوذترین نهادهای مالی جهان (ازجمله گلدمن‌ساکس، سکویا کپیتال، مودیز و بارکلیز) گزارش‌هایی را منتشر کرده‌اند که تردیدهایی را درباره سودآور بودن سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در هوش مصنوعی مولد مطرح ساخته‌اند. جیم کوولو، رئیس واحد تحقیقات سرمایه‌گذاری سهامی گلدمن‌ساکس، به من گفت: «برای اینکه سرمایه‌گذاری تریلیون دلاری توجیه داشته باشد، هوش مصنوعی باید مسائل پیچیده‌ای را حل کند و به ما امکان انجام دادن کارهایی را بدهد که پیش‌تر نمی‌توانستیم انجام دهیم.» او می‌گوید مدل‌های هوش مصنوعی مطرح امروز اغلب نمی‌توانند چنین کاری انجام دهند.
البته هوش مصنوعی مولد در مقایسه با تقریباً هر معیاری جز معیار انقلاب‌های ناشی از برق یا اینترنت، در مسائل مختلف ازجمله پیشرفت توسعه دارو، حل مسائل ریاضی چالش‌برانگیز و تولید کلیپ‌های ویدئویی چشم‌نواز اتفاق‌های شگفت‌انگیزی را رقم زده است، اما اینکه دقیقاً چه استفاده‌هایی از این فناوری می‌تواند پول‌ساز باشد، همچنان مشخص نیست. اکنون هوش مصنوعی بیشتر در انجام دادن سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر کارهای موجود (بلاگ‌نویسی، کدنویسی، ترجمه) توانمند است. با این حال بهبود بهره‌وری می‌تواند به بهبود اقتصاد موجود کمک کند، اما آن‌قدر ارزش فراهم نمی‌کند که اقتصاد جدیدی خلق شود. سیلیکون‌ولی شاید فقط از لحاظ کارکردی جایگزین برخی کارها مثل خدمات مشتریان و کارهای پردازش فرم با نرم‌افزارهای قدیمی گران شود، اما چنین چیزی نشانه تحول اقتصادی گسترده نیست.
موافقان می‌گویند حتی اگر هوش مصنوعی مولد هنوز تغییری جدی در زندگی بسیاری از افراد ایجاد نکرده باشد، وقتی بهبود یابد، مسائل علمی دیرپا را حل خواهد کرد، بهبودهای عظیمی را در بهره‌وری ممکن خواهد ساخت و بخش‌های کاملاً جدیدی در اقتصاد ایجاد خواهد کرد. مدل‌های هوش مصنوعی مولد گوناگون فقط در عرض چند سال از گیر کردن در نوشتن جملات ساده به نوشتن مقاله‌های کامل رسیده‌اند. سرمایه‌گذاران و تحلیلگران زیادی کاملاً با این روند همراه هستند. تونی کیم، رئیس واحد سرمایه‌گذاری فناوری بلک‌راک، بزرگ‌ترین شرکت مدیریت پول جهان، به من گفت معتقد است هوش مصنوعی یکی از بزرگ‌ترین تحولات فناورانه را رقم خواهد زد. او می‌گوید: «انقلاب‌های صنعتی قبلی هرگز به هوش مربوط نبودند. در این مورد می‌توانیم هوش تولید کنیم.» مکنزی برآورد کرده است که هوش مصنوعی مولد می‌تواند درنهایت هر سال حدود هشت تریلیون دلار به اقتصاد جهان اضافه کند. تحلیلگری از جی‌پی‌مورگان به‌تازگی گفته بود هوش مصنوعی «از اینترنت و آیفون» جریان‌سازتر است.
در میانه این سروصداها باید به یاد داشته باشیم که این آینده تضمین‌شده نیست. دیرون آجمغلو (Daron Acemoglu)، اقتصاددانی از MIT دریافته است که احتمالاً بسیاری از این بهبود بهره‌وری‌هایی که از هوش مصنوعی توقع داریم، هم اثرشان و هم زمان تحققشان، اغراق‌شده برآورد شده باشد. نقص‌های اصلی محصولات هوش مصنوعی مثل میل به تولید اطلاعات نادرست باعث می‌شوند نتوانیم از آنها استفاده کنیم یا در موقعیت‌های خاص (مثل دادگاه‌ها، بیمارستان‌ها، سازمان‌های دولتی و مدارس) فقط بتوانیم تحت نظارت سخت‌گیرانه انسانی از آنها بهره ببریم. بخش زیادی از کارهای انسان‌ها دستی هستند و نرم‌افزار فعلاً نمی‌تواند جایگزینشان شود.
این ایده که افزایش مقیاس مدل‌های هوش مصنوعی همچنان نتایج بسیار بهتری را رقم خواهد زد با مخالفت‌های زیادی روبه‌روست. تشبیه هوش مصنوعی به بمب اتم نیز هرچند تهییج‌کننده است، نقشه راهی برای مدل کسب‌وکار پایدار نیست. با وجود همه حرف‌ها درباره اینکه هوش مصنوعی فناوری واقعاً دوران‌سازی است، شاید بیشتر شبیه بلاکچین باشد؛ ابزاری بسیار گران که نمی‌تواند وعده‌هایش مبنی بر ایجاد تحول اساسی در جامعه و اقتصاد را عملی کند.
با این حال شرکت‌های فناوری طوری برای هوش مصنوعی خرج می‌کنند که انگار موفقیت کاربردهای تحول‌آفرین هوش مصنوعی قطعی است. پژوهشگران بارکلیز به‌تازگی محاسبه کردند که شرکت‌های فناوری برای زیرساخت‌های رایانش هوش مصنوعی هزینه گزافی صرف می‌کنند؛ آن‌قدری که روی هم‌رفته کفاف تأمین ۱۲۰۰۰ ChatGPT متفاوت را خواهد داد. این پژوهشگران نوشتند سیلیکون‌ولی قطعاً می‌تواند تعدادی محصول هوش مصنوعی مولد موفق مثل ChatGPT تولید کند، «اما احتمالاً ۱۲۰۰۰ تا نمی‌تواند» و حتی اگر بتواند، هرگز آن‌قدر تقاضا برای استفاده از همه این اپ‌ها وجود نخواهد داشت که درنهایت به سوددهی برسند. دیوید کان، شریکی در سکویا کپیتال، این شکاف مالی را در قالب دیگری مطرح می‌کند: برای اینکه برخی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فناوری در هزینه‌کرد کنونی‌شان برای مراکز داده هوش مصنوعی سربه‌سر شوند، باید تقریباً ششصد میلیارد دلار درآمد سالانه داشته باشند که اکنون حدود پانصد میلیارد دلار عقب‌تر از آن هستند.
هواداران فناوری به این انتقاد که این صنعت خیلی زیاد و خیلی سریع در این زمینه هزینه می‌کند، با حرف‌هایی مشابه تعصبات مذهبی پاسخ داده‌اند. آلتمن گفته است «اهمیتی نمی‌دهم» چقدر خرج می‌کنیم، «واقعاً اهمیت نمی‌دهم». به عبارت دیگر این صنعت از جهان می‌خواهد در این دور باطل با هزینه چند تریلیون دلاری مشارکت کند: اینکه ظرفیت تحول‌آفرین هوش مصنوعی هزینه کردن هر مقدار منابعی را توجیه می‌کند و از آن‌طرف هوادارانش هر مقدار که لازم باشد هزینه می‌کنند تا کاری کنند هوش مصنوعی جهان را متحول کند. تونی کیم، فرد خوش‌بین به هوش مصنوعی در بلک‌راک در یک جمله این نگرش را به‌زیبایی به زبان می‌آورد: «باید باور داشته باشید که این فناوری‌ها و توانمندی‌ها همچنان پیشرفت می‌کنند، چون پیشرفتشان نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار زیادی است.»
مرز خطرناک میان رؤیای بزرگ و توهم بزرگ
صنعت فناوری از دیرباز روی مرز خطرناکی میان رؤیای بزرگ و توهم بزرگ راه رفته است؛ بیشتر وقت‌ها تنها تفاوت این دو بازده مالی در بلندمدت بوده است، اما در عصر هوش مصنوعی، شاید حتی نبود شواهد روشن از بازده سرمایه‌گذاری مناسب نیز اهمیت نداشته باشد. برخلاف شرکت‌هایی که در اوایل دهه ۲۰۰۰ در حباب دات‌کام ورشکست شدند، اکنون شرکت‌های بزرگ فناوری می‌توانند پول‌های هنگفتی خرج کنند و تا حد زیادی بدون مشکل به کارشان ادامه دهند. اما اگر وضعیت اقتصاد بدتر شود، ممکن است حساب‌های بانکی پرپول مایکروسافت، آمازون و متا سرانجام خالی شوند. راج جاشی، معاون ارشد Moody’s Ratings که بخش فناوری را تحلیل می‌کند به من گفت شاید اگر ترازنامه این شرکت‌ها ضعیف شود، بالاخره سهام‌داران و سرمایه‌گذاران کمی از اشتیاقشان به این فناوری را از دست بدهند.
حتی اگر هوش مصنوعی مولد حباب باشد، باز هم این سرمایه‌گذاری‌ها بی‌ارزش نخواهند بود. بعید به نظر می‌رسد چت‌بات‌ها در چند سال آینده ششصد میلیارد دلار درآمد سالانه خلق کنند، اما به این معنی نیست که نوع دیگری از هوش مصنوعی جامعه را تا سال ۲۰۴۰ یا چند دهه بعد از آن متحول نخواهد کرد. این تب خرج کردن فقط شاید بیش از حد متمرکز و زیادی زود باشد. اینکه آمازون، گوگل، متا و مایکروسافت صدها میلیارد دلار برای ساخت مراکز داده هدر می‌دهند شاید باعث شود استارتاپ‌های فناوری بتوانند با هزینه کمتری از این منابع رایانش استفاده کنند. فعلاً نگرش مهم‌تر از هر نتیجه‌ای است؛ اینکه شرکت‌های فناوری حاضرند تا این حد پول خرج کنند مدرک آنها برای اثبات موفقیت هوش مصنوعی است. علاوه‌بر این شاید در سیلیکون‌ولی آنچه حتی از باوری مسیحایی به هوش مصنوعی بیشتر اهمیت دارد، ترس وحشتناک عقب ماندن از قافله است.
جاشی می‌گوید: «در صنعت فناوری، یکی از عوامل مؤثر بر این سرمایه‌گذاری‌ها این است که هیچ‌کس نمی‌خواهد جا بماند. هیچ‌کس نمی‌خواهد دیگران فکر کنند از قافله عقب مانده است». آمازون، گوگل، متا و مایکروسافت در حال دفاع از امپراتوری‌هایشان هستند. باور این است که هرچه در توان داری برای هوش مصنوعی خرج کن وگرنه دیگری این کار را می‌کند. کان می‌نویسد از کارهایشان «نوعی احساس درماندگی» نمایان است. «اگر الان اقدام نکنید، دیگر هیچ شانسی نخواهید داشت». ترکیبی از اطمینان خاطر خدشه‌ناپذیر و ترس جانکاه احتمالاً باعث خواهد شد همچنان تا آینده نزدیک پول‌های هنگفتی به سمت هوش مصنوعی سرازیر شود.