رگولاتور نگاه کنترلی و ضد نوآوری دارد
گفت‌وگو با امیرحسین مردانی، مدیرعامل بیت‌پین که معتقد است بانک مرکزی ایران صنعت رمزارز را نمی‌شناسد و راه‌حلی برای ساماندهی و مقرره‌گذاری آن ندارد
عکس: حامد خورشیدی
عصر تراکنش ۸۶ / بیت‌پین یکی از صرافی‌های رمزارزی کشور است که فعالیت خود را از سال ۱۳۹۹ شروع کرده و طبق گفته مدیرعامل آن، براساس آمار و ارقام رتبه دوم را در بین صرافی‌های رمزارزی فعال در کشور دارد. بیت‌پین نزدیک به چهار میلیون کاربر دارد و درصدد است که تا پایان سال ۱۴۰۳ تعداد کاربرانش را دوبرابر کند. در گفت‌وگو با امیرحسین مردانی، مدیرعامل بیت‌پین، از اهداف و چشم‌انداز این صرافی رمزارزی و البته چالش‌هایی که در اکوسیستم رمزارز با آن مواجهند، پرسیدیم. مردانی بر این عقیده است که احتمالاً طی دو سال آینده، رده‌بندی و ترکیب متفاوتی از کسب‌وکارها را در بازار رمزارز کشور شاهد باشیم، زیرا هر کسب‌وکاری می‌خواهد به بازیگر اول تبدیل شود و بیت‌پین نیز این برنامه را در دستورکار خود دارد و می‌کوشد طی برنامه‌ای دوساله، به اهداف خود برسد.
او بر این باور است که ذهنیت رگولاتور در ایران کنترل‌گرا است و به کنترل تمام مسائل علاقه نشان می‌دهد؛ پس زمانی که با پدیده‌ای ناشناخته و نوآورانه مواجه شود، به دنبال کنترل آن می‌رود و ساده‌ترین ابزار کنترل، محدودسازی است. با این حال به نظر او، در انتهای سال ۱۴۰۳، مشخص خواهد شد که آیا حال اکوسیستم در سال آینده رو به بهبود می‌رود یا رو به افول. به عقیده مردانی اکوسیستم دارایی دیجیتال ایران در شرف رسیدن به بلوغ است و آمادگی ریل‌گذاری قانونی برای استمرار فعالیت‌هایش را دارد. در ادامه گزارشی از این گفت‌وگو را می‌خوانید.
زبان انگلیسی و کامپیوتر؛ بهانه‌های ورود به دنیای حرفه‌ای
امیرحسین مردانی متولد ۳۰ مردادماه ۱۳۷۲ است و در یک خانواده طبقه متوسط در کرج به دنیا آمده و بزرگ‌شده این شهر است: «من تا سال ۱۳۸۲ در کرج زندگی می‌کردم تا اینکه به واسطه مأموریتی (مدیر تولید در فومن‌شیمی) که به پدرم داده شد، به گیلان و شهر رشت مهاجرت کردیم. زمانی که به رشت رفتیم، به درس خواندن علاقه‌مندتر شدم، چون رشت شهر ادب و فرهنگ بود و فضای تحصیلات و درس خواندن در آنجا بیشتر غالب بود، اما مسئله این بود که من در آن سال‌ها فهمیدم که دنیای ۱۰ سال آینده، دنیای درس خواندن و کارمند شدن نیست، بلکه دنیای مهارت و خلاقیت است. از سال دوم راهنمایی متوجه شدم که در دنیای امروز زبان انگلیسی و کامپیوتر، به‌ویژه برنامه‌نویسی و نرم‌افزار، مهارت‌هایی است که باید هر فردی داشته باشد و تحصیلات هرچند عالی کافی نیست.»
مردانی با ورود به مقطع راهنمایی، یادگیری زبان انگلیسی را آغاز می‌کند و در کمتر از پنج سال به یکی از مدرس‌های مؤسسه زبان کیش و کانون زبان ایران تبدیل می‌شود که به گفته خودش جوان‌ترین آنها بوده است. همچنین در این سال‌ها، در کنار تدریس به‌صورت حرفه‌ای کار ترجمه را نیز انجام می‌دهد. او علاوه‌بر تدریس و ترجمه زبان انگلیسی، در کنار تحصیل در مقطع دبیرستان، به واسطه علاقه به دنیای کامپیوتر و به‌ویژه دنیای وب و برنامه‌نویسی، به طراحی سایت به‌صورت پروژه‌ای نیز مشغول می‌شود و در همان سن‌وسال، از دو مهارتی که در دوران مدرسه کسب کرده بود درآمدزایی می‌کند.
مردانی مهم‌ترین محرکش برای کار کردن و درس خواندن هم‌زمان را فرهنگ خانوادگی و نوع نگاه خانواده‌اش به زندگی می‌داند: «در خانواده ما کار کردن ارزش است. درواقع، ایجاد یک کسب‌وکار و مستقل شدن از نظر مالی، به همه کودکان خانواده از همان سنین پایین آموزش داده می‌شود. ما در خانواده کارمند بسیار کم داریم و عمده افراد از کودکی در بازار فعالیت می‌کنند. این نگاه به کسب‌وکار باعث می‌شود همه از کودکی به‌نوعی ذهن کارآفرینی داشته باشند.»
تحصیلات و دانشگاه؛ اهرم پیشرفت مسیر کاری
پدر مردانی مهندس است و او نیز به واسطه شغل و تحصیلات پدرش، به رشته‌های مرتبط با علم ریاضی علاقه پیدا کرد. او تصمیم گرفت در دبیرستان رشته ریاضی – فیزیک را انتخاب کند: «دوران دبیرستان خوبی داشتم و با اینکه فرد تیزهوشی نبودم، با تلاش و پشتکار توانستم تقریباً از هم‌سن‌وسال‌های خودم جلوتر باشم. من همیشه در کنار درس و مدرسه، کار می‌کردم، با این حال بعد از دبیرستان علاقه‌ای به درس خواندن به روش دبیرستان نداشتم و می‌خواستم مستقیم به بازار کار وارد شوم؛ به همین دلیل به دنبال رشته‌ای بودم که من را درگیر پیچیدگی‌های علمی و کلاسیک نکند. با کمی جست‌وجو و تحقیق متوجه شدم که رشته مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی برایم مناسب است و درنهایت تصمیم گرفتم که مدیر شوم، نه مهندس. با توجه به اینکه در گیلان کار و زندگی می‌کردم و صرفاً به دنبال یک دانشگاه دولتی بودم، دانشگاه گیلان را برای تحصیل در رشته مدیریت صنعتی انتخاب کردم.»
مردانی بعد از اتمام دوره کارشناسی، به فکر مهاجرت و ادامه تحصیل و فعالیت کاری در خارج از کشور بود. به همین دلیل، با کسب رتبه تک‌رقمی، دانشگاه تهران و رشته مدیریت فناوری را برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد انتخاب کرد تا بتواند در مقطع دکترا به خارج از کشور مهاجرت کند: «سال ۱۳۹۴ وارد دانشگاه تهران شدم و بلافاصله به دنبال کار گشتم و بعد از یک ماه، در شرکت همراه اول به‌عنوان کارشناس توسعه کسب‌وکار استخدام شدم. این دوره کاری نقطه‌عطفی در زندگی من بود و بسیار به من کمک کرد. هم‌زمان با کار، حضور در دانشگاه باعث شد بتوانم کارهای پژوهشی مختلفی در ارتباط با حوزه فناوری انجام دهم و رزومه تحصیلی نسبتاً خوبی برای خودم بسازم. سال دوم مقطع ارشد، کارهایم فشرده‌تر شد؛ تقریباً در سه جا کار می‌کردم. دو جا به‌عنوان مشاور پاره‌وقت و یک جا تمام‌وقت مشغول بودم. هم‌زمان برای کنکور دکترا می‌خواندم و پایان‌نامه ارشدم را نیز می‌نوشتم. با اینکه سال فشرده‌ای بود، همه کارهایم به بهترین نحو انجام شدند. من آنجا به این باور رسیدم که ظرفیت انسان کاملاً ذهنی است و هرچقدر که بخواهیم کش می‌آید!»
او که برای رسیدن به رؤیای مهاجرت به خارج از کشور، از گیلان به تهران آمده بود، در سال‌های پایانی دوره کارشناسی ارشد آن‌قدر درگیر کار و درس خواندن شد که از مهاجرت صرف نظر کرد: «سال ۱۳۹۶ به شرکت آریاهمراه سامانه وارد شدم که زیرمجموعه هلدینگ پتسا، از هلدینگ‌های بزرگ حوزه فناوری اطلاعات بود. همچنین رتبه یک مجموع دکترای تخصصی را کسب کردم و وارد دانشگاه تربیت مدرس شدم. دیگر آن‌قدر سرگرم زندگی و کار بودم که فکر مهاجرت از سرم بیرون رفت.»
ورود به دنیای رمزارزها با پتسا
پتسا یکی از هلدینگ‌های قدیمی فناوری اطلاعات ایران است که از دهه ۱۳۶۰ در حال فعالیت بوده و معروف‌ترین شرکت زیرمجموعه آن آریاهمراه است که تمام فعالیت‌های فناوری اطلاعات شرکت بزرگی مثل MTN ایرانسل را بر عهده دارد. این هلدینگ در حوزه سرمایه‌گذاری و توسعه کسب‌وکار در حوزه‌های جدید مانند بلاکچین، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و رایانش ابری مشغول به فعالیت است و تاکنون کسب‌وکارهای متعددی از دل آن بیرون آمده‌اند که «آچاره» و «اوبار» شاید از معروف‌ترین این کسب‌وکارها باشند. مردانی، درباره آشنایی‌اش با صنعت رمزارز می‌گوید: «به واسطه فعالیت‌هایی که در حوزه‌های جدید در این هلدینگ داشتیم، در سال ۱۳۹۷ متوجه شدیم که رمزارز و بلاکچین یکی از حوزه‌های مهم برای سرمایه‌گذاری است. همان سال در آریاهمراه مرکز داده‌ای داشتیم و پیشنهاد دادیم که یک مزرعه استخراج راه‌اندازی و روی بیت‌کوین سرمایه‌گذاری کنیم و از این طریق وارد این حوزه شویم. علاوه‌بر اینها، در پاییز همان سال فعالان رمزارز و بلاکچین کشور را دور هم جمع کردیم تا موجبات آشنایی آنها با یکدیگر و همچنین آشنایی این فعالان با دولت را فراهم کنیم و فعالیت‌های موجود در این حوزه را در کشور گسترش دهیم.»
طبق صحبت‌های مردانی، دکتر ثنایی، مدیرعامل مجموعه پتسا و دکتر مداح‌علی در دانشگاه صنعتی شریف از این کار حمایت کردند و درنهایت به کمک آنها و با همکاری آزمایشگاه بلاکچین دانشگاه شریف، مدرسه تابستانه بلاکچین را تأسیس کردند. او در این باره می‌گوید: «این مدرسه که شامل هفت روز حضور پیاپی و فراگیری مطالب لازم در دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف و دو روز همایش در سالن شهید قندی وزارت اطلاعات و ارتباطات بود، بستر مناسبی شد تا دانشجویان دانشگاه شریف که در این حوزه فعالیت می‌کردند، به‌عنوان مدرس شناخته شوند و آموخته‌های خود را به دیگران منتقل کنند. یادم می‌آید که آن زمان ما کامل‌ترین سرفصل‌های ممکن را در حوزه رمزارزها به افراد ارائه دادیم و یکی از افرادی که در دانشگاه «EPFL» سوئیس دوره مشابهی را گذرانده بود، به من گفت که مدرسه تابستانه ما به‌مراتب بهتر از آنچه او در سوئیس تجربه کرده، بوده و این باعث خرسندی ما بود.»
شکل‌گیری بیت‌پین
شروع به کار بیت‌پین ریشه در دو مکان دارد؛ یکی صنعت و دیگری دانشگاه. ریشه اول آن به هلدینگ «پتسا» برمی‌گردد و ریشه دوم به دانشگاه صنعتی. طبق گفته‌های مردانی، در سال ۱۳۹۷ و با شروع تب‌وتاب بلاکچین، پتسا بر حوزه رمزارز هم تمرکز کرد. در این سال، هسته اولیه گروه بلاکچین این هلدینگ شکل گرفت که در ابتدا بیشتر فعالیت‌هایش از جنس تحقیق‌وتوسعه درباره فناوری بلاکچین و رمزارزها بود. در سال ۱۳۹۸ این گروه به‌صورت رسمی به شرکتی با نام «گروه سنا» تبدیل شد و فعالیت‌های تخصصی خود در حوزه فناوری بلاکچین و رمزارزها را شروع کرد. دو فعالیت بسیار مهمی که گروه سنا در این سال شروع کرد، پروژه توکنایز کردن دارایی‌ها و مدرسه تابستانه بلاکچین ایران بود. این دو فعالیت با همکاری آزمایشگاه بلاکچین دانشگاه شریف صورت گرفت. پروژه توکنایز کردن دارایی‌ها نیز با هدف توکنایز کردن املاک و زمین‌های بلااستفاده کشور شروع شد و تا مرحله محصول پیش رفت، اما به دلیل مسائل رگولاتوری متوقف شد.
به گفته او، مدرسه تابستانه بلاکچین ایران، بزرگ‌ترین مدرسه آموزشی و همایش سالانه فناوری بلاکچین و رمزارز کشور بود که در سال ۱۳۹۸ اولین دوره آن برگزار شد. او می‌گوید: «این دوره با محتوایی هم‌سطح دوره‌های بین‌المللی در دانشگاه صنعتی شریف و با حضور حداکثری علاقه‌مندان این حوزه برگزار شد. در ادامه، فعالیت‌های این شرکت در حوزه سرمایه‌گذاری در رمزارزها و سبدگردانی به‌صورت B2B ادامه یافت. به هدف توسعه این فعالیت‌ها و ورود به یک بازار بزرگ‌تر، در پاییز ۱۳۹۹ با اضافه شدن یک گروه کامل برنامه‌نویس از دانشگاه صنعتی شریف، گروه سنا شروع به توسعه محصول بیت‌پین و ورود رسمی به بازار تبادل رمزارزها کرد.»
مردانی توضیح می‌دهد که در حد فاصل سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ به دلیل خاکستری بودن فضای رگولاتوری این حوزه، فعالیت خود را آغاز نکردند تا اینکه در پاییز ۱۳۹۹ بیت‌پین شروع به کار کرد: «هم‌زمان با شروع کار بیت‌پین، همه‌گیری کووید ۱۹ باعث شد دورکاری به عرف جامعه تبدیل شود؛ به همین دلیل بدون نگرانی درباره بعد مکانی، فعالیت‌های خود را به‌صورت دورکاری شروع کردیم.»
طبق صحبت‌های او، بیت‌پین در شش ماه اول فعالیت خود با رشدی انفجاری و استقبال یک میلیون کاربر مواجه شد که درنهایت آنها به یکی از سه صرافی بزرگ بازار رمزارز در کشور تبدیل شدند. بیت‌پین امروز ۲۱۰ کارمند و حدود چهار میلیون کاربر دارد و عمده‌ترین تمرکزش در شش ماه اول سال ۱۴۰۳ بر مقوله مقیاس‌پذیری بوده است. او در این باره می‌گوید: «وقتی تعداد زیادی کاربر و حجم بالایی از تراکنش دارید، مسائل جدیدی به میان می‌آیند. در نیمه اول امسال از مرز سه میلیون کاربر گذشتیم و همین حالا نزدیک به چهار میلیون کاربر داریم. همراه با این رشد، رشد تراکنش و رشد واریز و برداشت و معاملات را نیز داشتیم. ما در این سال‌ها توانستیم جایگاه خود را در بازار تثبیت کنیم.»
متمرکز بر مقیاس‌پذیری منابع انسانی
افزایش تعداد کاربر و تراکنش‌ها مستلزم پیش‌بینی مقیاس‌پذیری انبوه برای کسب‌وکار خواهد بود. اولین دغدغه مقیاس‌پذیری بیت‌پین نیز به منابع انسانی مربوط می‌شود؛ به‌ویژه در حوزه‌های محصول و مهندسی. مردانی در این باره می‌گوید: «شش‌ماهه اول امسال را روی مقیاس‌پذیری منابع انسانی متمرکز شدیم. اکنون یک شرکت بزرگ هستیم که نیروی انسانی بسیار باکیفیت دارد و با محوریت یک یا چند فرد اداره نمی‌شود. در عین حال، باید نیروی انسانی و ساختار را به‌قدری خوب بچینیم که راحت و سریع پاسخ‌گوی نیاز کاربران باشیم؛ درواقع باید بتوانیم نیازهای توسعه‌ای را پاسخ دهیم و البته در بازار رقابت کنیم.»
بیت‌پین در شش‌ماهه اول سال جاری نزدیک به ۳۰درصد افزایش تعداد نیروی انسانی را شاهد بوده و عمده نیروهای جدیدش در حوزه مهندسی و محصول بوده‌اند. مدیرعامل این شرکت می‌گوید: «تعداد کارکنان بیت‌پین اکنون ۲۱۰ نفر است که تا آخر سال ۱۴۰۳ می‌خواهیم به حدود سیصد نفر برسیم. به‌جز مقیاس‌پذیری در حوزه منابع انسانی‌مان به‌مرور به سمت مقیاس‌پذیری زیرساخت‌های فناوری خود نیز رفتیم، زیرا پیش‌بینی ما نشان می‌دهد تا پایان سال ۱۴۰۳، روزهای پرنوسانی را از لحاظ قیمت رمزارز و نیز از حیث استقبال مردم از بازار دارایی‌های دیجیتال داشته باشیم.»
بهبود زیرساخت‌های فنی و توسعه برند کارفرمایی
نوسان قیمت بیت‌کوین همراه با شکل‌گیری پدیده‌های جدید بلاکچینی، مثل بازی همستر باعث آشنایی عده زیادی از مردم با این صنعت شده است. مردانی پیش‌بینی می‌کند که تعداد کاربرهای رمزارزی ایران که دوازده یا سیزده میلیون نفر بود، امسال دوبرابر شود. او در این باره می‌گوید: «این دوبرابر شدن، فشار مضاعفی را بر بازیگران کلیدی بازار وارد می‌کند. ما باید زیرساخت‌های فنی و امنیتی خود را تقویت کنیم؛ پس به دنبال توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری و زیرساخت‌های امنیتی رفتیم که در شش‌ماهه اول سال جاری با سرعت نسبتاً خوبی رو به بهبود رفت و این موضوع همچنان ادامه دارد.»
سومین اقدام بیت‌پین در شش‌ماهه نخست سال جاری، به ایجاد یک برند کارفرمایی خوب برمی‌گردد تا بتواند بهترین استعدادهای حوزه بلاکچین و رمزارز را در کشور شناسایی و در محیط کار مطلوب جذب کند. مردانی با بیان این موضوع می‌گوید: «جذابیت محیط کار ما باید متخصصان را در این شرکت نگه دارد. در توسعه خدمات و سرویس‌های رمزارزی، موقعی که بازار به حد و اندازه مناسبی از بلوغ رسیده باشد، امکان ارائه خدمات جدیدی وجود ندارد که بتوان براساس آن مزیت رقابتی ایجاد کرد، زیرا هنگامی که خدمات جدیدی ارائه کنید، شرکت رقیب نیز در همان لحظه توانایی ارائه خدمات تازه را دارد؛ و بالعکس، خدمتی که رقیب می‌آورد ما نیز می‌توانیم ارائه دهیم. درنتیجه یکی از موضوعاتی که می‌تواند به مزیت رقابتی یک شرکت تبدیل شود، برند کارفرمایی است که ما امسال روی آن متمرکز شدیم.»
تغییر ترکیب اکوسیستم رمزارز کشور تا دو سال آینده
مردانی توضیح می‌دهد که تحلیل تعداد کاربران، ترافیک وب‌سایت بیت‌پین، حجم واریز و برداشت‌های شبکه بلاکچین و همچنین شبکه پرداخت رمزارز نشان می‌دهد که بیت‌پین رتبه دوم بازار را از حیث تعداد تراکنش دارد و تعداد کاربر و سهم بازار حدود ۲۳درصدی را به خود اختصاص داده است. او در این باره می‌گوید: «آمار دقیقی درباره بازیگران این بازار وجود ندارد، ولی تعداد کاربر هر وب‌سایت و حجم تراکنش آنها مشخص است. مراجع مختلفی این ارقام را اعلام کرده‌اند. اعداد و ارقام نشان می‌دهد که ما از این لحاظ رتبه دوم را داریم. درباره حجم تراکنش‌های ریالی، منابع مختلفی در کشور هستند که اعداد و ارقام را تخمین می‌زنند؛ مثلاً گزارش پرداخت‌یارهای کشور و خدمت آنها به صرافی‌های رمزارز را می‌توان ملاک قرار داد. البته من ادعای قطعی در این مورد ندارم، ولی آمار و شواهد نشانگر جایگاه دوم بیت‌پین است. البته که پیش‌بینی می‌کنم جایگاه‌هایی که اکنون در بازار شاهد آن هستیم، ثابت نمی‌ماند. ساختار بازار و رقابت سکوهای تبادل به شکلی است که هنوز به نقطه تعادل نرسیده‌اند و احتمالاً طی دو سال آینده، رده‌بندی و ترکیب متفاوتی را در بازار شاهد باشیم.»
مدیرعامل بیت‌پین بر این عقیده است که یکی از نکات مهم بازار رمزارز این است هیچ تک‌برنده‌ای ندارد. او می‌گوید: «سه، چهار بازیگر می‌توانند هرکدام در یک بخش بازار به‌خوبی رشد کنند و در بخش خود پیشتاز باشند. این یک ویژگی متمایز صنعت دارایی‌های دیجیتال به شمار می‌رود. طی دو سال آینده ترکیب بازار از لحاظ حجم تبادل، فعالیت کاربران و تعداد کاربران دستخوش تغییر خواهد شد. تغییرات بازار، هم ظهور و عدول کسب‌وکارها را به دنبال می‌آورد و هم جایگاه و سهم هر کسب‌وکار را عوض می‌کند. مطمئناً در دو سال آینده ترکیب فعلی را نخواهیم دید. هر کسب‌وکاری در برنامه خود می‌خواهد به بازیگر اول یا به‌صورت کلی یا در یک بخش خاص بازار تبدیل شود.»
به دنبال رسیدن به جایگاه اول بازار
در مرزهای جغرافیایی ایران، رقابت کسب‌وکارها در حوزه رمزارز بین چند بازیگر رتبه برتر، تنها رقابت بر سر حجم بازار است. مردانی با بیان این موضوع می‌گوید: «اما حجم بازار زمانی معنی‌دار می‌شود که پیشتاز باشید! وگرنه، از حیث دوام و مقیاس‌پذیری کسب‌وکار، تمام پنج بازیگر اول، مطمئن‌اند که ثبات نسبی را خواهند داشت. رقابت در این صنعت زمانی معنی‌دار می‌شود که بخواهید به جایگاه برتر برسید. ما در چند سال گذشته مشغول برنامه‌ریزی و زیرساخت‌سازی برای همین هدف بوده‌ایم. نگاه رقابتی ما نگاه «ماراتونی» است، نگاه «مسابقات دو سرعت» نیست! ما به دنبال رسیدن سریع به اهداف کوتاه و جذاب نیستیم. برند و سیستم خود را فدای بردهای مقطعی کوتاه‌مدت و دستاوردهای سریعی که کاربر و بار مالی فوری برایمان بیاورد، نمی‌کنیم. سعی داریم در برنامه دوساله، به اهداف خود نزدیک شویم.»
نگاه رگولاتور به رمزارز، سلبی و بدبینانه است
مدیرعامل بیت‌پین، مهم‌ترین چالش صنعت تبادل رمزارز کشور را مشخص نبودن نگاه قانون‌گذار به این فضا می‌داند. طبق صحبت‌های او، این صنعت به‌صورت ماهوی همراه با ریسک است و دارایی دیجیتال ذاتاً ریسک‌هایی را برای کاربران به دنبال می‌آورد. کاربرانی که به این سمت می‌آیند، در درجه اول، نوعی ریسک ذاتی را می‌پذیرند و بعد هم وارد فضایی جدید می‌شوند: «این فضا کاملاً جدید است و به همین دلیل ریسک بالاتری را نسبت به کسب‌وکارهای سنتی در پی می‌آورد. این یک ونچر است؛ پس ما باید انواع تلاش را برای کاهش ریسک انجام دهیم؛ از مدیریت مالی گرفته تا مدیریت ریسک‌های داخل و برون‌سازمانی. ایجاد تیم و زیرساخت مناسب فنی جزو تلاش‌های درون‌سازمانی برای مدیریت ریسک بازار به شمار می‌رود، اما بعضی ریسک‌ها و متغیرهای بیرونی نیز تهدیدهایی را برای صنعت به وجود می‌آورند. رگولاتوری و نگاه حاکمیت به حوزه رمزدارایی یکی از همین تهدیدها به شمار می‌رود.
در شرایطی که حاکمیت نگاه دوگانه‌ای دارد و در همه ابعاد، تصمیم‌گیری دوگانه می‌کند؛ فقط کسب‌وکار نیست که دچار ریسک می‌شود، بلکه کاربران نیز ریسک بالایی دارند. امروز تب‌وتاب بازی همستر و بازی‌های تلگرامی با عنوان Tap to Earn راه افتاده است. موج عظیمی از مردم دارند با مفاهیم رمزارزی آشنا می‌شوند. تخمین‌ها نشان می‌دهد که حدود چهل میلیون ایرانی درگیر بازی همستر بوده‌اند؛ یعنی نصف جمعیت کشور! اگر فرض کنیم بعضی افراد دارای چند اکانت مختلف باشند، حداقل ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر درگیر آن بازی هستند. در روز لیست شدن رمزارز همستر، تعداد کاربران بیت‌پین بیست برابر بیشترین روز خود بود که این در نوع خود رکوردی عجیب محسوب می‌شود. درواقع در مدت دوازده ساعت تعداد هفتاد هزار کاربر جدید در بیت‌پین ثبت‌نام کردند؛ یعنی هر ساعت پنج هزار نفر.»
او صحبت‌هایش را در این باره این‌طور ادامه می‌دهد: «افراد مختلف در سن و سال گوناگون به دنبال ساخت کیف پول تلگرام می‌روند و با مفهوم کیف پول و رمزارز آشنا می‌شوند و با خود می‌گویند که گویا می‌شود از یک کار دیجیتال به نام «انگشت زدن به موبایل» پول درآورد. پنج سال قبل اگر چنین حرفی به میان می‌آمد، همه می‌گفتند که تخیل است، ولی امروز این اتفاق افتاده و مردم از این راه پول دریافت کرده‌اند و فهمیده‌اند که شدنی است؛ یعنی از فعالیت‌هایی غیر از راه‌های متداول می‌توان پول درآورد. وقتی مردم وارد فضای تبادل می‌شوند و ارزشی به دست می‌آورند، می‌خواهند آن ارزش را به ریال یا ارز دیگر تبدیل کنند یا آن را در یک جا ذخیره کنند؛ پس به پلتفرم‌ها و سیستم‌های تخصصی نیاز دارند. وقتی قانون‌گذار اجازه نمی‌دهد چنین کسب‌وکارهایی از حد معین بزرگ‌تر شوند، موقعی که جلوی تبلیغات ما را می‌گیرد، هنگامی که ما را به‌عنوان یک مرجع رسمی نمی‌شناسند، حجم زیادی از معاملات به سمت مجاری غیررسمی و کانال‌های تلگرامی می‌رود که با کلاهبرداری‌های کلان همراه است. در این بازار اگر کلاهبرداری رخ دهد، دست مردم به هیچ جا بند نیست. سخنگوی قوه قضائیه می‌گوید که باید رمزارزهای پرریسک را بشناسند؛ در حالی که وظیفه قوه قضائیه و دولت نیست که چنین کاری انجام دهند. وقتی فضا و بستر مناسب قانونی برای فعالیت کسب‌وکارهای رمزارزی شکل گیرد، خود اکوسیستم، رمزارزهای پرخطر را معرفی می‌کند.»
او بر این عقیده است که آن نفع عمومی‌ای را که دولت و حاکمیت به دنبالش است، اکوسیستم می‌تواند تأمین کند و ریسک کسب‌وکارها را پایین بیاورد. مردانی می‌گوید: «وقتی فعالیتی انجام می‌دهید و می‌دانید که سایه قانون و حاکمیت بالای سرتان است؛ با خیال راحت سرمایه‌گذاری می‌کنید و آن را توسعه می‌دهید و کاربر نیز به آگاهی می‌رسد و فضا برایش شفاف می‌شود و ضرر کمتری را می‌پذیرد. فضای مقرره‌گذاری رمزدارایی در کشور ایران با نگاه سلبی و بدبینانه اداره می‌شود. اخیراً تصمیمات فوق‌العاده غلطی گرفته شده که از معنی و مفهوم رگولیشن دور است و حتی نهاد نادرستی را برای آن تعیین کرده‌اند. کسب‌وکارها، مردم و کاربرانی که تعدادشان اکنون زیاد است، دچار دوگانگی و چندگانگی شده‌اند و متضرر نهایی خواهند بود.»
نگاه ضد نوآوری بانک مرکزی
در حال حاضر، کشورهای همسایه، مثل قطر، امارات و ترکیه با کمتر از ظرفیت ایران توانسته‌اند زیرساخت‌های خوبی را برای تبادل رمزارز آماده کنند. مردانی با بیان این موضوع توضیح می‌دهد: «قطر اخیراً چهارچوب قوانین کسب‌وکارهای دارایی دیجیتال را تدوین کرده است. امارات این کار را آزاد گذاشته است. در سال ۲۰۲۳ حدود ۵درصد از GDP امارات مربوط به گردش کسب‌وکارهای رمزارزی بود. این عدد بسیار چشمگیر است. ترکیه به خاطر محدودیت‌هایی که در ایران وجود دارد، رتبه اول از حیث حجم تبادل رمزارز منطقه را دارد در حالی که رتبه ایران قبلاً بالاتر بود. به دلیل محدودیت‌های ایران، ۵۰درصد از حجم تبادل و خریدوفروش از طریق صرافی‌های خارجی انجام می‌شود. ۱۰۰درصد از معاملات فیوچرز و مشتقات که در ایران اجازه ارائه آن را نداریم، یعنی گردش مالی بین دو تا سه میلیارد دلار در روز، به‌صورت بی‌نام‌ونشان در صرافی‌های خارجی چینی و سنگاپوری اتفاق می‌افتد که در آنجا کاربران ایرانی هیچ پشتوانه‌ای ندارند. این موضوع، هم خروج ارز را به دنبال می‌آورد، هم فرصت‌سوزی و هم ریسک بزرگ کاهش امنیت کسب‌وکار را. بسیاری از کسب‌وکارهای ایرانی به خاطر محدودیت مجبور به مهاجرت می‌شوند تا فعالیت خود را در کشور دیگری ادامه دهند. تمامی این موارد می‌توانست با همراهی رگولاتور با کسب‌وکارهای رمزارز ایرانی، اتفاق نیفتد.»
مدیرعامل بیت‌پین بر این باور است که ذهنیت رگولاتور در ایران کنترل‌گرا است و به کنترل تمام مسائل علاقه نشان می‌دهد؛ پس موقعی که با پدیده‌ای ناشناخته و نوآورانه مواجه شود، به دنبال کنترل آن می‌رود و ساده‌ترین ابزار کنترل، محدودسازی است. او در این باره می‌گوید: «وقتی نگاه کنترلی و محدودکننده به مسئله داریم، ضد نوآوری می‌شویم. سال گذشته بانک مرکزی نقشه راه فین‌تک را در کشور منتشر کرد. این نقشه راه را با نقشه راه‌هایی مقایسه کنید که در کشورهایی مثل امارات، قطر و عمان تدوین شده است. فعلاً راجع به دوروبر خودمان حرف می‌زنیم؛ اسمی از اروپا و آمریکا نمی‌آوریم. امارات متحده عربی پیش‌بینی کرده که تا سال ۲۰۲۸ بتواند ۲۰درصد GDP کشور را از اقتصاد دیجیتال به دست آورد و برای این کار امکانات مناسبی را فراهم کرده است. ما در نقشه راهمان هیچ هدفی نمی‌گذاریم و کاری با توسعه نداریم؛ می‌گوییم: «تا فلان سال می‌خواهیم فلان بازارها در انحصار بانک مرکزی باشد و همه‌چیز محدود باشد.» نقشه راه ما نگاه توسعه‌ای ندارد. نبود نگاه توسعه، در ضدیت با نوآوری نمود می‌یابد. مقرره‌گذار ما می‌خواهد در همین چهارچوبی که هست ادامه دهد و حتی محدودیت‌ها را بیشتر کند. این را نمی‌توان نقشه راه دانست؛ بلکه باید آن را نقشه محدودسازی و کنترل نوآوری نامید.»
در پی توسعه فعالیت‌های بین‌المللی بیت‌پین
مهاجرت همیشه یک گزینه پیش رو برای تمام کسب‌وکارهای کشور است. مردانی می‌گوید وقتی ریسک سرمایه‌گذاری و توسعه در داخل کشور بالا برود، وقتی هر شب با این ترس بخوابیم که فردا قانون‌گذار کل سیستم را ببندد، باید پیش‌بینی‌هایی برای توسعه و تداوم فعالیت داشته باشیم: «چهار میلیون کاربر ما خواهان امنیت سرمایه‌گذاری و امنیت فعالیت هستند. ما باید مستقل از رگولاتور برای امنیت کاربرانمان برنامه‌ریزی کنیم. بیت‌پین برنامه‌ای برای مهاجرت از کشور ندارد، ولی به دنبال توسعه فعالیت‌های خود در خارج از کشور هستیم. اخیراً نیز یک شرکت بین‌المللی تأسیس کرده‌ایم که روی شرکت‌های نوپا در حوزه رمزارز و بلاکچین سرمایه‌گذاری می‌کند. با زیرساخت‌هایی که در خارج کشور وجود دارد و با کمک تیم‌ها و افراد کلیدی داخل کشور، به دنبال رشد و توسعه هستیم.»
چندوجهی بودن فعالیت در حوزه رمزارزها
بلاکچین و رمزارز، صرفاً یک فناوری، یک ابزار مالی یا یک کسب‌وکار نیست که یک نهاد خاص بخواهد برای آن ضابطه بگذارد. مردانی با بیان این موارد، درباره رگولاتوری حوزه رمزارز در کشور می‌گوید: «باقی کشورهای دنیا متوجه چندوجهی بودن فعالیت در حوزه رمزارز شده‌اند. روند قانون‌گذاری این حوزه به سمت چهارچوب‌هایی شبیه بهFATF می‌رود؛ یعنی سعی می‌کنند چهارچوب‌های بین‌نهادی و بین‌المللی را تصویب کنند تا تمام کشورها طبق آن جلو بروند. این‌طور نیست که فقط بانک مرکزی یا وزارت اقتصاد متولی امر باشد. اگر بخشی از فعالیت‌های این حوزه با قوانین کلان کشور در تضاد باشد، باید نیاز به قانون‌گذاری خاص را از طریق مجلس شورای اسلامی و فرایندهای رسمی موجود برطرف کنیم. به این ترتیب، قانون‌گذار تصمیم می‌گیرد که چه نهادی مجری کدام قانون باشد. این شیوه را همه‌جای دنیا انجام می‌دهند و در ایران نیز در چند حوزه اجرا شده است.»
اکنون وقت تصمیم است
مدیرعامل بیت‌پین، اکوسیستم دارایی دیجیتال ایران را پرقدرت می‌داند و درباره این اکوسیستم می‌گوید: «طی سال‌های گذشته، شرکت‌های خوبی در اکوسیستم دارایی دیجیتال کشور شکل گرفته‌اند و پایه‌های مناسبی را بنا نهاده‌اند. در سال ۱۴۰۳ برخی از این شرکت‌ها بالغ شده‌اند و در قیاس با بعضی از بازیگران بین‌المللی، چیزی کم ندارند. بازار دارایی دیجیتال ایران منتظر یک تصمیم و یک نقطه‌عطف جدید است. ترامپ در انتخابات ایالات متحده وعده می‌دهد که سهمی از بازار دارایی دیجیتال دنیا را به دست می‌آورد و اجازه نابود شدن دلار در برابر دارایی دیجیتال را نمی‌دهد. ما نیز در نقطه تصمیم‌گیری هستیم؛ کسب‌وکارها آماده‌اند، افرادی را داریم که فضا را می‌شناسند؛ کاربران زیادی به این حوزه ورود کرده‌اند. اکنون وقت تصمیم است: آیا می‌خواهیم که حالمان خیلی خوب باشد و سهم ویژه‌ای از بازار دنیا به دست آوریم یا می‌خواهیم با محدودیت‌های هرروزه عرصه را بر فعالیت کسب‌وکارها در کشور تنگ کنیم؟ به نظر من در انتهای ۱۴۰۳، مشخص خواهد شد که آیا حال اکوسیستم در سال آینده رو به بهبود می‌رود یا رو به افول. به عقیده من اکوسیستم دارایی دیجیتال ایران در آستانه رسیدن به بلوغ است و آمادگی ریل‌گذاری قانونی برای استمرار فعالیت‌هایش را دارد.»
جای خالی یک نهاد صنفی در حوزه رمزارزهای ایران
امیرحسین مردانی، نبود وفاق و دیدگاه‌های مشترک صنفی را مهم‌ترین مسئله امسال اکوسیستم دارایی دیجیتال کشور می‌داند، در حالی که ضروری است خواسته‌ها و نیازهای این صنف به‌خوبی تبیین و دیالوگ مناسب با رگولاتور برقرار شود. او در این باره می‌گوید: «حال خوب این صنعت باید همچنان خوب بماند. امروز تشکل‌هایی مانند انجمن فین‌تک، انجمن بلاکچین یا نصر تهران در این فضا فعالیت می‌کنند، ولی جای خالی یک نهاد صنفی یکدست رمزارزی احساس می‌شود. این صنعت دیگر به قدر کافی بزرگ است. دارایی دیجیتال، هم‌عرض با فین‌تک و فضای بانکداری و بیمه پیش می‌رود و به همان اندازه بزرگ است. ما به یک نهاد صنفی در این اکوسیستم نیاز داریم تا فعالیت اکوسیستم منظم‌تر و ساختارمندتر از قبل شود.»
ریال دیجیتال را پروژه‌ای مقیاس‌پذیر نمی‌بینم
ریال دیجیتال پروژه‌ای است که از سه ماه قبل در کشور اجرایی شد. مردانی درباره این پروژه نیز صحبت می‌کند و می‌گوید: «بانک‌های مرکزی، رمزارزهای ملی را برای تسهیل نقل‌وانتقال و پرداخت‌های برون‌مرزی به کار می‌برند. یک رمزارز با پشتوانه بانک مرکزی زمانی کاربرد دارد که ارز آن کشور در دنیا دارای وزن و تقاضا باشد. تقاضای ارز ریال در داخل کشور هم دیده نمی‌شود؛ کسی علاقه‌مند به نگه داشتن ریال نیست؛ کسب‌وکارها دوست ندارند ریال نگه دارند. پس ریال جایگاه خاصی در سبد ارزهای جهانی ندارد. حالا برای یک ارز که هیچ جایگاه رقابتی ندارد، پشتوانه دیجیتال تعریف می‌کنیم. دیجیتال شدن یک ارز باعث کاربردپذیری و افزایش تقاضای آن نخواهد شد. ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی صرفاً یک ابزار کنترلی بسیار خطرناک برای بانک‌های مرکزی، ازجمله بانک مرکزی ایران، به شمار می‌رود. ریال دیجیتال را یک پروژه مقیاس‌پذیر نمی‌بینم و به نظر من فراگیر نخواهد شد. به دلیل مشکلاتی که خود ریال دارد، ریال دیجیتال به کاربرد چندانی نمی‌رسد و مورد استقبال کلی نظام پولی کشور قرار نمی‌گیرد. ریال دیجیتال در حال حاضر محدود به بازار داخلی است، اما با هدف ارائه خدمت به بسترهای بیرونی شکل گرفته است. ریال دیجیتال یک ابزار پرداخت است که تفاوت چندانی با ریال کاغذی ندارد. پس صرفاً یک ابزار کنترلی برای بانک مرکزی به شمار می‌رود و نمی‌توان امیدوار بود که این پروژه به موفقیت برسد.»
بانک مرکزی در فضای ابهام به سر می‌برد
یکی از اخبار مهم چند هفته گذشته اکوسیستم رمزارز و دارایی دیجیتال کشور، به سند مواجهه بانک مرکزی با رمزارزها پشت درهای بسته مربوط می‌شود. مردانی می‌گوید عنوان سند «مواجهه با صنعت رمزارز» گویای مقصود آن است: «نقشه راه فین‌تک نیز با همین نگاه نوشته شد. وقتی می‌خواهید با یک موضوع مواجهه شوید، یعنی آن موضوع را نمی‌شناسید و هیچ اقدامی نمی‌خواهید برایش انجام دهید؛ فقط به دنبال مواجهه با آن می‌روید؛ در عین حال که نکاتی راجع به آن صنعت می‌گویید، از خودتان سلب مسئولیت می‌کنید. این کار تقریباً ناممکن است. اگر بخواهید راجع به موضوعی صحبت کنید، باید مسئولیت آن را بپذیرید یا در غیر این صورت، حرفی درباره‌اش نزنید. باید قبول کنیم که بانک مرکزی ایران با پدیده‌ای مواجه است که آن را زیاد نمی‌شناسد و راه‌حلی برای ساماندهی و مقرره‌گذاری آن ندارد. پس یک سند به نام «مواجهه با رمزارز» منتشر می‌کند که کمک چندانی به صنعت نخواهد کرد. این سند، برای کمک به هیچ بخشی از صنعت هدف‌گذاری نشده است: آیا به قانون‌گذاری فضا کمک می‌کند؟ آیا به قانون‌گذاری در سطح کلان کمک می‌کند؟ آیا به کسب‌وکارها کمک می‌کند؟ آیا به کاربر کمک می‌کند؟ شما از این پیش‌نویس هیچ‌چیز نمی‌توانید متوجه شوید. بانک مرکزی در فضای ابهام به سر می‌برد؛ صرفاً می‌خواسته حرفی راجع به رمزارزها بزند، ولی متأسفانه کمک چندانی از فعالان صنعت نگرفته و ارتباط سازنده و مؤثری با بازیگران صنعت که حداقل شش سال درگیر انواع چالش‌های آن فضا بوده‌اند برقرار نکرده و نتیجه‌اش سندی شده که نه هدفش مشخص است و نه روش اجرایش.»
مدیرعامل بیت‌پین توضیح می‌دهد که به همان اندازه که سند «مواجهه با رمزارز» دچار ابهام است، کسب‌وکارها نیز نسبت به آن تردید نشان می‌دهند: «انتظار می‌رود که بانک مرکزی شفافیت بیشتر و توضیح بیشتری راجع به آن بدهد. حق کسب‌وکارها است که روند تدوین و انتشار سند را بدانند. بعد می‌توان راجع به آن سند نظر داد. امروز در حوزه رمزارز، برخلاف پنج سال قبل، دیگر فضا خاکستری نیست. خواسته صریح ما این است که چرخ را از اول نسازیم و هر مسیری که کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه پیش می‌برند، محل الهام و ایده‌پردازی ما باشد تا همراه با موج جدید دنیا جلو برویم و از این صنعت و این بازار بین‌المللی سهم بگیریم.»
لزوم هم‌افزایی رمزارزها با صنایع مالی
سال ۱۴۰۲ شاهد هم‌افزایی بین بازار سرمایه و دارایی دیجیتال و همکاری بین لندتک‌ها و رمزارزها بودیم. موضوعی که مردانی درباره آن می‌گوید: «وب ۳.۰، بلاکچین و مسئله دارایی دیجیتال مفهومی است که می‌تواند تمام خدمات بانکداری را در نظام جدید مالی به نام دارایی دیجیتال ارائه دهد. وقتی این نظام با دنیای واقعی پیوند بخورد؛ مثلاً کالاهای اولیه‌ای چون نفت و طلا با آن معامله شود، یا در دنیای واقعی پولی مثل بانک و ارز فیات در کنار هم قرار گیرند، چند ابزار تکمیلی بسیار کارا برای زندگی روزمره مردم شکل می‌دهد؛ چه در حوزه پرداخت، چه حوزه وام و چه انواع حوزه‌های مالی و سرمایه‌گذاری. وارد شدن رمزارزها به بازارهای مالی و بانکی، روند رو به رشد جهانی است. از سوی دیگر، سیستم‌های سنتی دنیا، مثل بانک‌ها، برای اینکه خدمات نوین به کاربران ارائه دهند، مجبورند به سمت دارایی دیجیتال و ابزارهای مرتبط با آن بروند. در آینده، ابزار و نهادهای مالی سنتی مثل بانک و بورس با بازار دارایی دیجیتال پیوند می‌خورند و ابزار جدیدی را به کاربر ارائه می‌دهند که در زندگی مالی افراد ایفای نقش می‌کند. درنتیجه یکی از روندهای اصلی این صنعت در دنیا هم‌افزایی با صنایع مالی است که در ایران نیز باید به سمت آن حرکت کرد. نباید جلوی نوآوری‌هایی را که با این هم‌افزایی‌ها ممکن می‌شود، گرفت.»
می‌خواهیم به پیشتاز بازار تبدیل شویم
بیت پین در شش ماه اول سال جاری روی مقیاس‌پذیری زیرساخت‌های فنی و منابع انسانی خود تمرکز کرده بود و شش ماه دوم را زمان برداشت می‌داند. مردانی درباره مهم‌ترین برنامه‌هایی که تا پایان سال ۱۴۰۳ در دستورکار دارند، صحبت می‌کند و می‌گوید: «شش ماه آینده را دوره شلوغی برای بازار رمزارز پیش‌بینی می‌کنیم. به نظر خودمان در شش ماه آینده، از نظر سایز و حجم تبادلات و کسب‌وکارهای موجود، حداقل دو تا دوونیم برابر خواهیم شد و جایگاه ما در بازار محکم‌تر می‌شود. در حوزه‌های زیرساختی و امنیتی نیز ارتقای خوبی را به وجود می‌آوریم. درواقع پیش‌بینی می‌کنیم که تا پایان ۱۴۰۳ به حدود هشت میلیون کاربر برسیم. پیش‌بینی دو سال آینده‌مان نیز این است که ترکیب بازیگران بازار تغییر کند. برنامه ما نیز در راستای همین تغییرات خواهد بود و طی دو سال آینده سعی می‌کنیم سهم بیشتری از بازار بگیریم و به پیشتاز بازار تبدیل شویم. به این ترتیب، نقش پررنگی در ترکیب نهایی دو سال آینده ایفا می‌کنیم. درواقع، دو سال آینده بیت‌پین بر پایه همین اهداف برنامه‌ریزی شده است.»
مردانی توضیح می‌دهد که تعداد کاربران بیت‌پین در شش ماه گذشته دوبرابر شده و پیش‌بینی می‌کند که طی شش ماه آینده نیز این دوبرابر شدن، استمرار یابد. او بر این عقیده است که این رشد دور از انتظار نیست، زیرا رشد در فضای فناوری به‌صورت نمایی اتفاق می‌افتد. او در این باره می‌گوید: «دو یا سه برابر شدن، اتفاق پیچیده‌ای نیست، فقط باید اهرم اولیه را قوی بسازید. از بهمن ۱۴۰۲ تا به حال، تقریباً دوبرابر شده‌ایم و به نظرمان می‌رسد که تا آخر سال باز هم دوبرابر می‌شویم. رقبای ما نیز مشغول به کار هستند و بازار نیز بزرگ‌تر می‌شود پس فرصت زیادی نداریم.»
