مصطفی ثابتی، مدیرعامل هلدینگ فناوری اطلاعات بانک گردشگری / نمایشگاه جیتکس که بیش از ۴۴ سال قبل فقط با سه هزار بازدیدکننده شروع به فعالیت کرد، امسال رکوردهای خود را جابه‌جا کرد و میزبان بیش از ۶۵۰۰ غرفه‌دار، ۱۸۰۰ استارتاپ و ۱۲۰۰ سرمایه‌گذار از بیش از ۱۸۰ کشور بود. پیش از برگزاری جیتکس، پیش‌بینی می‌شد بیش از دویست هزار نفر از این رویداد بازدید کنند. جیتکس که تمرکز این دوره‌اش بر موضوع هوش مصنوعی بود، حالا تبدیل به یک نمایشگاه و رویداد جهانی و فرامنطقه‌ای شده و با استقبال خوب شرکت‌های فناوری از سراسر دنیا مواجه می‌شود.
در چند سال اخیر که به‌صورت منظم در این رویداد حضور داشته‌ام شاهد رشد و تغییرات چشمگیری در روند برگزاری این رویداد و شرکت‌کنندگانش بوده‌ام که از یک‌سو نشان‌دهنده رشد فناوری است و از سوی دیگر بلوغ برگزارکنندگان و شرکت‌کنندگان این رویداد را نشان می‌دهد. مسلماً هر بازدیدکننده‌ای با زاویه دید خود به این رویداد نگاه می‌کند که اتفاقاً این تفاوت در نوع نگاه و زاویه بررسی در گزارش‌های باکیفیتی که دوستانم در «راه‌کار» تولید کردند، ملموس بود. برای من هم بخش‌هایی از اصل و حاشیه رویداد ذهنم را به خود مشغول کرده بود که در بخش‌های زیر با شما به اشتراک می‌گذارم.
جیتکس؛ بازاری جهانی، اما نه برای ما
وقتی در سالن‌های جیتکس قدیم می‌زنید، برندهای مختلفی از سراسر جهان در حال ارائه خدمات و محصولات خود هستند؛ از تجهیزات سخت‌افزاری تا انواع پلتفرم‌های نرم‌افزاری و سرویس‌های ابری. وقتی مروری بر اندازه بازار ایران کرده و ظرفیت‌های انسانی موجود در کشور را بررسی می‌کنیم، کمرنگ بودن حضور ما در این رویداد منطقه‌ای و جهانی به‌شدت آزاردهنده می‌شود؛ هم در مقام عرضه‌کننده و هم در جایگاه مصرف‌کننده.
مشکلات اقتصادی و سیاسی و محدودیت‌های ایجادشده در حوزه فناوری در کشور موجب شده در هیچ‌یک از بخش‌های فناوری اطلاعات به‌عنوان عرضه‌کننده توانمند و مطرح قابل توجه حضور نداشته باشیم. البته که این موضوع درباره استارتاپ‌ها کمی متفاوت است. در این بخش هر تیمی که ایده قابل قبولی دارد تلاش می‌کند با عرضه خود در این رویداد بین‌المللی شانسی برای خروج از فضای بسته فناوری در کشور پیدا کند و البته به دلیل همان محدودیت‌ها، همکاری‌های بین‌المللی و یافتن سرمایه‌گذار مناسب در موقعیت مساوی برای تیم‌های ایرانی بسیار سخت‌تر از رقبای بین‌المللی آنهاست. در نقش مصرف‌کننده هم محدودیت‌های زیادی داریم. بی‌ثباتی و مشکلات اقتصادی، سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت و سخت‌افزار را تبدیل به چالشی اساسی کرده و از سوی دیگر تحریم‌های بین‌المللی موجب شده هیچ‌گاه نتوانیم به‌عنوان یک مشتری رسمی با شرکت‌های مطرح این حوزه وارد مذاکره و تعامل شویم. این موضوع در بخش نرم‌افزار و سرویس‌های ابری بسیار بدتر است.
اغلب سرویس‌های معتبر و باکیفیت جهانی مستقیم یا غیرمستقیم برای ما محدود شده‌اند. بسیاری از ارائه سرویس در ایران امتناع می‌کنند و شرکت‌های محدود و دست‌چندمی که با شروطی خاص حاضر به همکاری با ایران‌اند باید با استفاده از واسطه و غیرمستقیم سرویس‌های خود را به بازار ایران عرضه کنند که آن هم با در نظر گرفتن پیچیدگی‌های خاص مسئله پیش‌پاافتاده‌ای مثل پرداخت و انعقاد قرارداد و تبادلات مالی برای شرکت‌های ایرانی است. هرچند این مشکلات اگر برای کل صنعت و جامعه ایرانی موضوعی منفی بوده، موجب رونق کسب‌وکار برخی از فعالان و تجار بخش فناوری اطلاعات شده که تخصص اصلی آنها واسطه‌گری در اوضاع غیرمعمول بازار ایران است.
هر سال بهتر از سال قبل؛ دقیقاً شبیه ما
برای ایجاد تغییر در هر سازمان و کسب‌وکاری نیاز به بهبود مستمر داریم. همه ما این را به‌خوبی می‌دانیم و معمولاً در کسب‌وکارهای موفق به کار می‌گیریم، اما این موضوع در نمایشگاه‌ها و همایش‌های داخلی به‌ندرت دیده می‌شود؛ چیزی که به‌وضوح نقطه قوت نمایشگاه جیتکس است. برای هر موضوعی، حتی کوچک‌ترین جزئیاتی برنامه‌ریزی می‌کنند، برای حل مشکلات فکر می‌کنند، تجربیات قبلی را مستند می‌کنند و تبدیل به درس‌آموخته‌ای برای سال‌های بعد می‌شود و در هر تکرار تلاش می‌کنند کیفیت برگزاری را افزایش دهند.
توجه به جزئیات در طراحی مسیرها، جانمایی باجه‌های اطلاع‌رسانی، بهبود اپلیکیشن نمایشگاه، طراحی نشانه‌ها و علائم و حتی در تابلوهای معرفی استارتاپ‌ها در نورث‌استار جلب توجه می‌کرد. یکی از این جزئیات قابل توجه و جالب برای من درج مرحله عمر استارتاپ بود؛ چیزی که به‌سادگی به شما نشان می‌دهد این ایده چقدر به بازار واقعی نزدیک است و سرمایه‌گذار با یک نگاه می‌تواند بین گزینه‌ها، براساس سیاست‌های خود تصمیم‌گیری کند.
آسیایی‌های پرتلاش
در سال‌های نه‌چندان دور بازار فناوری در اختیار شرکت‌های قدرتمند آمریکایی و اروپایی بود، اما در سال‌های اخیر به‌وضوح رشد تعداد بازیگران تازه‌وارد آسیایی محسوس است. چینی‌ها از هوآوی بزرگ تا کارگاه‌ها و شرکت‌های کوچکی که از شنزن می‌آیند در بخش‌های مختلف حضور دارند. حالا آنها را نه‌تنها به‌عنوان تولیدکنندگان انبوه و ارزان‌قیمت تجهیزات جانبی و مصرفی کامپیوتر می‌شناسیم، بازیگران قدرتمندی هم هستند که در بخش‌های مختلف زیرساخت تا اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های ابری فعالیت دارند و به چشم می‌آیند.
شرکت‌هایی از همسایه کوچک‌تر چین، یعنی کره جنوبی توجه من را به خود جلب کردند؛ شرکت‌هایی که تلاش می‌کردند در لبه فناوری با خلق محصولاتی در حوزه هوش مصنوعی، بلاکچین، AR/VR و متاورس خود را به‌عنوان بازیگران جدید حوزه فناوری‌های دیجیتال مطرح کنند.
هند که سال‌هاست در حوزه فناوری اطلاعات و پرورش نیروی انسانی سرمایه‌گذاری کرده، امروز نتیجه‌اش را گرفته و به لطف نیروی انسانی ارزان‌قیمت و متخصص خود در حوزه فناوری اطلاعات محصولات زیادی را به‌ویژه در بخش نرم‌افزار روانه بازار کرده است. حضور هندی‌ها علاوه‌بر شرکت‌های هندی، به‌عنوان متخصص در شرکت‌های آمریکایی و اماراتی هم قابل توجه بود. این موضوع خارج از نمایشگاه و برای کسانی که قصد فعالیت در حوزه‌های نرم‌افزاری در بازارهای بین‌المللی را دارند به‌وضوح قابل درک است. بخش‌هایی از نمایشگاه و رقابت چند شرکت هندی مشابه در کنار هم برای جذب مشتریان و معرفی محصولات خود به آنها جالب توجه بود.
و اما پاکستان، همسایه‌ای که انتظار چنین حضور پررنگی را از آنها نداشتم. در میان شرکت‌کنندگان کوچک و متوسط تعداد زیاد شرکت‌های پاکستانی که معمولاً محصولات نرم‌افزاری ساده و ارزان‌قیمتی ارائه می‌کردند چشم‌گیر بود. پیش‌بینی من رشد این روند و حضور قدرتمندتر پاکستانی‌ها در بازار فناوری اطلاعات آسیا و منطقه براساس اتکا به نیروی انسانی ارزان‌قیمت است.
و اما میزبان جیتکس؛ کشوری که در سال‌های اخیر با بهبود اوضاع سرمایه‌گذاری و توسعه کسب‌وکار به مقصدی جذاب برای فعالان حوزه فناوری تبدیل شده است. شرکت‌های زیادی زیر پرچم امارات در نمایشگاه جیتکس حضور داشتند که ترکیب اصلی سهامداران و بدنه متخصص آنها را نیروهای متخصص خارجی تشکیل می‌دادند. البته که برخی از این شرکت‌ها ایرانیانی بودند که برای خروج از بن‌بست اقتصادی و سیاسی ایران تلاش می‌کنند تا در بازار آزاد امارات به دنبال فرصت‌های قابل توجه در بازارهای بین‌المللی باشند.
تجارت توجه
مسلماً نمی‌توانیم منکر ویژگی‌های شاخص فنی شویم که در جیتکس ارائه کردند. اما آنچه نمایش می‌یابد بسیار پررنگ‌تر و پرسروصداتر از واقعیت عملیاتی‌سازی‌شده است. اسلایدهای زیبا، ویدئوهای جذاب، طراحی‌های مفهومی، استندها و ابزارهای بازی، ربات‌هایی که لزوماً هوشمند نیستند، همه و همه ابزارهایی برای جلب توجه ذینفعان مختلف‌اند.
مسئول دولتی و مقام سیاسی که از نمایشگاه بازدید می‌کند و نتیجه آن حمایت از یک پروژه نوآورانه مبتنی بر فناوری یا تصویب یک قانون یا امضای یک توافقنامه بین‌المللی است. سرمایه‌گذاری که متقاعد می‌شود برای سرمایه‌گذاری و تجاری‌سازی یک فناوری نوظهور یا مصرف‌کننده‌ای که با دیدن جذابیت‌های ارائه‌شده، برای استفاده از آن در آینده‌ای نزدیک آماده می‌شود و به یک حامی و معرفی‌کننده برند و محصول خالق فناوری تبدیل خواهد شد. این موضوع خود نیازمند تخصصی سطح‌بالاست تا بتوان ایده‌های خلاقانه را در قالبی جذاب به مخاطبان عرضه کرد. توانمندی‌ای که ارزشش کمتر از خلق فناوری نیست و در کنار توسعه‌دهندگان فنی به تجاری‌سازی آن کمک فراوانی می‌کند.
شرکای تجاری و خلق اکوسیستم؛ فرمولی تضمینی که فراموش می‌کنیم
وقتی از تحول دیجیتال صحبت می‌کنیم، همکاری با شرکا برای خلق ارزش و ایجاد اکوسیستم الزامی انکارناپذیر است. اکثر بازدیدکنندگان جیتکس بی‌شک غرفه اتصالات را جذاب‌ترین بخش هرساله نمایشگاه به شما معرفی می‌کنند؛ بخشی که با عنوان &e برای همگان آشناست. ترکیبی از فناوری‌های حیرت‌آور و جدید در کنار ماشین‌های پرنده و تجمعی از سرویس‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، رباتیک، AR/VR، فین‌تک و غیره. اگر فارغ از جذابیت‌های بصری این بخش، کمی عمیق‌تر با مسئولان هریک از این بخش‌ها صحبت کنید متوجه خواهید شد که تقریباً هیچ‌یک از این سرویس‌ها هنوز توسط اتصالات عملیاتی نشده و در بسیاری از موارد حتی قرارداد رسمی دوجانبه‌ای هم وجود ندارد. در این بخش از ارائه‌دهندگان فناوری‌های نوظهور دعوت می‌شود به‌عنوان شریک و بخشی از اکوسیستم شرکای تجاری و تحت برند اتصالات به ارائه محصولات و خدمات خود بپردازند. چه‌بسا استقبال بازدیدکنندگان از هریک از این بخش‌ها خود معیاری برای همکاری‌های آتی و تجاری‌سازی فناوری مدنظر باشد.
این موضوع شاید نکته‌ای است که اتصالات از آن رندانه استفاده کرده و در مقابل بزرگ‌ترین اپراتور مخابراتی ما در این نمایشگاه فقط با تعدادی اسلاید و صفحه نمایش، غرفه‌ای بی‌روح و خلوت به نمایش گذاشته بود. آیا این امکان وجود نداشت که با مشارکت تعدادی از محصولات و استارتاپ‌های جذاب ایرانی تجربه‌ای مشابه با اتصالات خلق کنند تا شاید قدری از فاصله عرش تا فرش این دو بخش که برای ما ایرانیان آزاردهنده بود بکاهند؟ من همچنان معتقدم تحول پیش از نیاز به زیرساخت و محصولات جدید نیاز به تفکری متفاوت و تحول‌گرایانه و خارج از چهارچوب‌های کلاسیک و غیرخلاقانه گذشته دارد.
دولت دیجیتال؛ تسهیل‌کننده یا ترسناک
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های نمایشگاه جیتکس برای من طی دو سال اخیر، سالن‌های مربوط به شهر دیجیتال و دولت دیجیتال امارات بود که وزارتخانه‌های مختلف و حکومت‌های هر یک از امارت‌ها آخرین خدمات و محصولات و دستاوردهای خود را به نمایش می‌گذارند. زیرساخت‌های یکپارچه اطلاعاتی در کنار سرویس‌های کامل و بدون درز که بخش‌های مختلف زندگی هر شهروند را پوشش می‌دهد با استفاده از جدیدترین فناوری‌های روز برای من به‌عنوان یک بازدیدکننده تقریباً آشنا با مسائل حوزه فناوری اطلاعات شگفت‌انگیز و قابل توجه بود.
غرفه‌سازی مدرن و باکیفیت در کنار کارکنان دولتی مرتب با ظاهری آراسته نمایشی از یک دولت مدرن و مقتدر را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند. نکته جالب این‌که اغلب این سامانه‌ها یا اکنون در کشور امارات عملیاتی‌اند یا در آینده نزدیک در سطح واقعی اجرا خواهند شد. جنبه مثبت این بخش، ارائه خدمات آنلاین و سریع به مردم و ایجاد تجربه یکپارچه و باکیفیت از زندگی در شهری مدرن است که شاید بتوان گفت در دنیا بی‌نظیر است. اما روی دیگر سکه، تسلط کامل دولت بر تمامی بخش‌های زندگی مردم و توانمندی کنترل کامل جامعه و زندگی افراد تا شخصی‌ترین موضوعات و جزئیات است. این توانمندی در اختیار دولتی غیردموکراتیک و ناشفاف می‌تواند به ابزاری برای کنترل و سرکوب مردم تبدیل شود؛ موضوعی که در بسیاری از فیلم‌های تخیلی با عنوان «تسلط اقلیتی قدرتمند بر جهان» به نمایش درآمده است. آیا قدرت تحلیل داده، هوش مصنوعی، رباتیک و سایر فناوری‌ها در آینده بلندمدت در خدمت مردم خواهد بود یا به ابزاری برای کنترل مردم و برتری‌جویی عده‌ای خاص تبدیل خواهد شد؟
آنچه در این یادداشت گفته شد، فقط بخشی از دیده‌های من از جیتکس ۲۰۲۴ بود. مسلماً این نمایشگاه برای هر دسته از مخاطبانش آموخته‌هایی دارد که می‌تواند به‌عنوان نکته‌ای برای حرکت درست در مسیر اهداف مطلوب ما به کار آید. موضوع اصلی استفاده از این تجربیات برای تبدیل کردن ایران به کشوری بهتر و مطلوب‌تر در سال‌های پیش روست.