در حوزه هوش مصنوعی حرف برای گفتن داریم
گفت‌وگو با محمد صبری، مدیرعامل شرکت دیبارایان که چند سالی است در تلاش‌اند تا در فضای بین‌المللی نیز فعالیت کنند
عصر تراکنش ۸۶ / دیبارایان شرکتی دانش‌بنیان است که در زمینه ارائه راهکارهای نرم‌افزاری و تولید تجهیزات سخت‌افزاری احراز هویت، بیومتریک و هوش مصنوعی فعالیت می‌کند؛ شرکتی از زیرمجموعه‌های هلدینگ طرح و پردازش غدیر و با بیش از دو دهه سابقه در حوزه فناوری اطلاعات. دیبارایان حالا با توجه به اهمیت ویژه هوش مصنوعی در جهان امروز، تصمیم گرفته به‌طور ویژه بر این حوزه تمرکز کند. این شرکت با بهره‌برداری از فناوری‌های پیشرفته بیومتریک مانند تشخیص چهره، اثر انگشت و عنبیه، راهکارهای هوشمند برای احراز هویت افراد ارائه می‌کند. دیبارایان در زمینه توسعه الگوریتم‌های هوش مصنوعی و مشخصاً بینایی ماشین فعالیت دارد که در ارائه غیرحضوری خدمات، تحلیل داده، پیش‌بینی و بهبود فرایندهای کسب‌وکار به کار گرفته می‌شود. در گفت‌وگو با محمد صبری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه و مدیرعامل شرکت دیبارایان، به مهم‌ترین معضلات این شرکت و چالش‌هایی که با آن دست‌به‌گریبان است و همچنین برنامه‌های آن برای توسعه در آینده دور و نزدیک پرداخته‌ایم که در ادامه گزارشی از آن را می‌خوانید.
فعالیت در سه حوزه تولیدی، بازرگانی و فنی – مهندسی
تمام کسب‌وکارهای فعال در صنایع فناوری‌های مالی و بانکی، برای اینکه خدماتشان را به‌صورت غیرحضوری ارائه دهند، باید فرایند احراز هویت مشتریانشان را در سطوح اطمینان مختلف انجام دهند و در وهله بعدی برایشان گواهی دیجیتال از مرکز ریشه کشور صادر کنند تا امکان امضای دیجیتال قراردادها در کانال‌های غیرحضوری فراهم شود؛ به این ترتیب امکان دریافت توثیق‌های دیجیتال نظیر سفته و برات دیجیتال از مشتریان مهیا می‌شود. محمد صبری، مدیرعامل شرکت دیبارایان، روی این مسئله صحه می‌گذارد که این شرکت ارکان تحقق تمام این فرایندها را ذیل یک سامانه یکپارچه فراهم کرده است. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «عمده فعالیت‌های دیبارایان بر ایجاد یک هاب جامع مدیریت هویت متمرکز است که روندها را از احراز هویت تا صدور گواهی، امضای دیجیتال و صدور سفته، برات و چک الکترونیک ارائه می دهد. ما تلاش کردیم این سبد محصول را کامل کنیم و آن را در قالب وب‌سرویس یکپارچه به کسب‌وکارها ارائه دهیم. اغلب مشتریان ما که در صنایع بانکی، فین‌تک، لندتک، کریپتو و غیره فعالیت می‌کنند، تمایل دارند به تمام این خدمات با مدل‌های کسب‌وکاری مالی متنوع دسترسی داشته باشند.»
صبری بیان می‌کند: «ما امکان طراحی سامانه‌های نرم‌افزاری سفارش مشتری را در کوتاه‌ترین زمان و کمترین هزینه و با بالاترین استاندارد توسعه نرم‌افزار در سطح ملی فراهم کرده‌ایم و سازمان‌های دولتی هم برای انجام دادن برخی از پروژه‌های ملی به ما مراجعه می‌کنند؛ مثلاً ما تاکنون سامانه ثبت‌نام کارت هوشمند ملی که سازمان ثبت احوال کارفرمای آن است، سامانه و تجهیزات بیومتریک سازمان ملی مهاجرت (اتباع)، سامانه تشخیص هویت کودکان کار سازمان بهزیستی و سامانه آسیب‌دیدگان اجتماعی وزارت کشور را ارائه داده‌ایم که هرکدام از این پروژه‌ها را تیم‌های کاری متفاوت دیبارایان پیگیری می‌کنند و برخی نیز در محل کارفرما مستقرند. هدف توسعه این سامانه بهره‌برداری از فناوری هوش مصنوعی برای شهروندان و ارائه عادلانه خدمات دولتی است.»
البته اقدامات و فعالیت‌های شرکت دیبارایان به این حوزه خلاصه نمی‌شود. صبری می‌گوید آنها علاوه‌بر حضور پررنگی که در فضای توسعه نرم‌افزار داشته‌اند، در زمینه تولید تجهیزات سخت‌افزاری نیز فعالیت دارند. آنها تعدادی از تجهیزات سخت‌افزاری لازم نظیر دستگاه‌های پرتابل و کیوسک‌های احراز هویت و پدهای امضا را در کارخانه مستقر در منطقه ویژه اقتصادی پیام تولید و بومی‌سازی کرده‌اند و آماده تولید و بومی‌سازی سخت‌افزارهای سفارش مشتری نیز هستند. محصولات سخت‌افزاری این شرکت در تمامی دفترخانه‌های اسناد رسمی، دفاتر پیشخوان و شعب ۹ بانک کشور در حال استفاده است.
اهتمام به تولید داخلی تا آخرین جای ممکن
در حوزه احراز هویت بیومتریک و توسعه سامانه‌های نرم‌افزاری مرتبط با آن، جمع‌آوری داده باکیفیت بسیار مهم است. در این راستا دستگاه اخذ اطلاعات باید استانداردهای لازم را داشته باشد. ساخت چنین تجهیزاتی با توجه به محدودیت‌های زیرساختی و وجود تحریم‌ها کار دشواری به نظر می‌رسد. صبری با توجه به حوزه تخصصی فعالیت شرکت دیبارایان و اشرافی که به موضوع دارند، درباره تمهیدات این شرکت برای تقابل با این معضل می‌گوید: «ما در دیبارایان تلاش کرده‌ایم تاحدودی مقوله تولید و واردات سخت‌افزارها را با هم پیش ببریم؛ به دلیل مشکلات موجود، ساخت تجهیزات سخت‌افزاری و رقابت با شرکت‌های مطرح خارجی، کار سختی است. مثلاً ما به‌سختی می‌توانیم دستگاهی تولید کنیم که آی‌پی ۶۴ داشته باشد یا منشور اسکنرها باید در اتاق خلأ تولید شوند که امکانات زیرساختی چنین کاری در کشور وجود ندارد و اگر هم چنین شرایطی برایمان فراهم شود، این اقدام مقرون‌به‌صرفه نیست، زیرا تیراژ محصولات بسیار پایین است. به همین دلیل کوشیدیم تا حد امکان عمق تولید را بالا ببریم و بدون تعصب صرفاً آن قسمت‌هایی را تولید کنیم که در داخل قابل اجرا هستند. این کار بسیار ارزشمند است، زیرا بهای تمام‌شده کالا را کاهش می‌دهد. ما به‌عنوان خدمات ارزش‌افزوده سفارشی‌سازی‌های زیادی مطابق نیاز کارفرمایان انجام دادیم. این مسئله ضمن اشتغال‌زایی در کشور، باعث شده زنجیره تأمین کالا و ارائه خدمات شرکای تجاری ما هم ارتقا یابد.»
علاوه‌بر تولید، این شرکت تعاملات تجاری مخصوص خود را هم پیگیری کرده و ذیل فعالیت‌های بازرگانی‌اش توانسته نمایندگی چند برند معتبر دنیا را در ایران به عهده بگیرد و در حوزه واردات، تعمیرات و گارانتی آنها فعالیت کند. صبری در این‌باره توضیح می‌دهد: «دیبارایان در ایران نماینده رسمی شرکت سوپریمای کره جنوبی است که بیشتر در حوزه تولید تجهیزات کنترل دسترسی و امنیت فعال است و جزو ۱۰ شرکت برتر دنیا در این حوزه به حساب می‌آید. هلدینگ غدیر، هلدینگ مادر دیبارایان، امتیاز و نمایندگی واردات این محصولات را به‌طور اختصاصی دریافت کرده است. از طرفی سوپریما یک شرکت زیرمجموعه نیز به نام سوپریما آیدی دارد که تجهیزات احراز هویت را به شکل تخصصی تولید می‌کند؛ مثل دستگاه‌های پاسپورت‌خوان، اثر انگشت‌خوان و کارت‌خوان‌های هوشمند که نمایندگی آن به‌طور اختصاصی به دیبارایان تعلق دارد و هلدینگ این فعالیت را به ما سپرده است تا نیاز کشور را در این حوزه تأمین کنیم. ما در سال‌های گذشته همواره تعهد به ارائه سخت‌افزارهای باکیفیت را سرلوحه قرار دادیم و در بیست سال گذشته با انتقال دانش فنی لازم، ارائه‌دهنده گارانتی و خدمات پس از فروش بوده‌ایم.»
تحریم و نبودن امکان رقابت بین‌المللی
فعالیت در حوزه سخت‌افزار، علاوه‌بر تولید تجهیزات، به دانش لایه میان‌افزاری نیز نیازمند است و صبری معتقد است این نقطه دقیقاً همان‌جایی است که می‌توان در آن خلق ارزش کرد و مزیت رقابتی را رقم زد. مدیرعامل دیبارایان در این باره بیان می‌کند: «ما به حوزه سفارشی‌سازی میان‌افزار نیز وارد شده‌ایم و به‌طور مثال امکان پشتیبانی از حالت چندزبانی را فعال کرده‌ایم و حالا امکان پشتیبانی از زبان‌های فارسی و عربی در سخت‌افزارهای دیبارایان فراهم شده است. نیاز کاربران به استفاده از سخت‌افزارها در پلتفرم‌های متفاوت نظیر ویندوز، اندروید و XFS برای کیوسک، کش‌لس و غیره مرتفع شده است. ما توانستیم در این نقطه خلق ارزش کنیم و کارهای جذابی انجام دهیم. در زمینه بهای تمام‌شده به‌طور مصداقی توانستیم دستگاه‌های ساین‌پدمان را با بهای تمام‌شده حداقل ۴۰درصد کمتر از نمونه مشابه آلمانی به فروش برسانیم؛ ضمن اینکه تمام راه‌اندازها و میان‌افزارهای مربوط به آن را خود ما توسعه دادیم و رابط کاربری دستگاه هم به زبان فارسی ارائه می‌شود.»
صبری معتقد است در زمینه نرم‌افزار، شرکت دیبارایان با مشکل زیادی روبه‌رو نیست و تنها دغدغه آنها رقابت در بازارهای بین‌المللی است. او در این باره می‌گوید: «معضل دسترسی به سرمایه انسانی متخصص چالشی است که عملکرد تمام شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات را تحت‌تأثیر قرار داده و ما هم از این قاعده مستثنا نیستیم، اما بزرگ‌ترین دغدغه ما این است که برای ورود به بازارهای خارجی، با چالش‌های متعددی روبه‌روییم و نمی‌توانیم تحت برندهای ایرانی در بازار بین‌المللی رقابت کنیم. ما اکنون تا حد زیادی از فعالیت در بازارهای داخلی اقناع شده‌ایم و بازاری قابل قبول و راضی‌کننده در داخل کشور داریم. پس در تلاشیم تا زیرساخت‌های رقابت بین‌المللی را فراهم کنیم، اما رگولیشن خارجی و نیاز به داشتن گواهینامه‌های مختلف که امکان اخذ آنها برای کسب‌وکارهای ایرانی به دلیل تحریم‌ها وجود ندارد، کار را برای ما سخت کرده است. اینکه شرکتی با نیروی انسانی داخلی فعالیت‌هایش را در ورای مرزهای ایران پیگیری کند، خیلی جذاب است، اما تحقق آن بسیار دشوار است و در مسیر نیل به این هدف چالش‌های متعددی وجود دارد.»
توسعه صادرات؛ مهم‌ترین برنامه دیبارایان در سال جاری
طبق صحبت‌های صبری، این شرکت در سال جاری به‌طور جدی صادرات محصولات نرم‌افزاری مبتنی بر هوش مصنوعی خود را پیگیری خواهد کرد. او در این باره می‌گوید: «با تحقیقات بازاری که انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که در حوزه سخت‌افزار رقابت با کشورهای شرق آسیا خیلی سخت است، اما در حوزه نرم‌افزار، به‌ویژه حوزه هوش مصنوعی، ظرفیت خوبی وجود دارد؛ دقیقاً جایی که ما حرف‌هایی برای گفتن داریم و مزیت‌هایی قابل لمس وجود دارد که به ما امکان رقابت می‌دهد. ما پرورش نیروی کار متخصص و تیم‌سازی خوبی انجام دادیم و اگر زیرساخت‌های لازم را فراهم کنیم، می‌توانیم اتفاقات خیلی خوبی را رقم بزنیم. قصد داریم محصولاتمان را با استانداردهای بین‌المللی تعریف کنیم؛ در حوزه ما ویژگی‌های غیرکارکردی بسیار مهم است و حضور ما در کشوری با این جمعیت و نرخ تراکنشی که داریم برای طرف‌های خارجی بسیار جذاب و متقاعدکننده می‌نماید. البته باید تحقیق و توسعه مستمر داشته باشیم و در لایه توسعه محصول هم‌راستا با نیازمندی‌های بازار جهانی پیش برویم.»
از محصولات تولیدی بهتر می‌توانیم پشتیبانی کنیم
چالشی در حوزه توسعه سخت‌افزارها در داخل ایران وجود دارد که صبری از آن با عنوان معضل ذائقه در لایه کارفرمایی یاد می‌کند. او درباره این موضوع می‌گوید: «ذائقه در این لایه مهم است؛ در ایران هنوز به شرکت‌های سخت‌افزاری داخلی اعتماد تمام‌وکمال وجود ندارد. ما هم کار بازرگانی انجام می‌دهیم و هم کار تولیدی و در عین حال، آگاهیم که از دستگاه‌های تولیدی بهتر می‌توانیم پشتیبانی کنیم و روی آن تسلط بیشتری داریم، اما کارفرماها این مسئله را نمی‌پذیرند؛ آنها ترجیح می‌دهند محصول خارجی خریداری کنند، حتی اگر ما مسئولیت پشتیبانی از محصولات خارجی را بر عهده نگیریم. کاش این تعصب در نظام کارفرمایی وجود داشت که محصولی را که بهای تمام‌شده آن کمتر است از یک شرکت داخلی بخرند و به آن اعتماد کنند. ما می‌دانیم مثلاً قالب محصولی که در ایران تولید می‌شود نسبت به نمونه مشابه خارجی کیفیت پایین‌تری دارد؛ زیرا پلاستیکی که ما استفاده می‌کنیم به دلیل تحریم و بهای تمام‌شده کالا، کیفیتی در حد مواد خارجی ندارد، ولی کارکرد مشابهی را در اختیار مشتریان قرار می‌دهد. در این میان، حتی مشتریان دولتی نیز ذیل مناقصه‌هایی که برگزار می‌شود این اعتماد را به ما نمی‌کنند.»
مدیرعامل دیبارایان معتقد است که فعالیت تحقیق و توسعه باید به شکل جریانی پیوسته باشد و وقفه افتادن در این جریان نتیجه مثبتی در پی ندارد. او می‌گوید: «فرض کنید یک بانک، شرکت نرم‌افزاری بزرگی ایجاد می‌کند. دلیلشان برای ایجاد این شرکت چه بوده؟ آنها با خود فکر کردند که وقتی سازمانی با حدود هزار نیروی کار دارند، باید همه کارها را خودشان انجام دهند؛ ازجمله کارهای نرم‌افزاری را. پس، چنین ساختاری ایجاد می‌کنند تا اگر نیاز شد از نرم‌افزار حسابداری گرفته تا سیستم‌های انبارداری و مسائل مربوط به هسته‌های کسب‌وکاری‌شان را در داخل شرکت تأمین کنند. در صورتی‌که اگر آن هزار نفر را به پانصد نفر تقلیل دهند و هزینه دستمزد آن پانصد نفر را به ۱۰ شرکت متخصص اختصاص دهند و نظام کارفرمایی این مسئله را به‌خوبی مدیریت کند، وضعیت بهتری را تجربه می‌کنند، زیرا اول اینکه هزینه را بعد از دریافت محصولی که آن را سفارش داده‌اند پرداخت می‌کنند و دوم اینکه وثیقه‌هایی دریافت کرده‌اند تا خیالشان راحت باشد که محصولات را با کیفیت مطلوبی تحویل می‌گیرند و نرم‌افزارها در شرایط بالغانه‌تری به دستشان می‌رسد. با این رویکرد هم شاهد گردش مالی در شرکت‌های ثانویه هستیم و هم این شرکت‌ها می‌توانند محصولاتی را که توسعه داده‌اند به مشتریان دیگرشان بفروشند که هم به نفع کشور است و هم به نفع کارفرما.»
مهم‌ترین معضل؛ بزرگ شدن جامعه شرکت‌های خصولتی
صبری معتقد است اگرچه کسب‌وکارهای بخش خصوصی تعداد پرسنل کمتری نسبت به شرکت‌های خصولتی دارند، بهره‌وری آنها بسیار بالاتر است و همین مسئله آنها را برای تولید یک محصول بالغ، توانمند ساخته است. او می‌گوید: «شرکت‌های بخش خصوصی مدیریت بهتری دارند، زیرا منابعشان محدودتر است. شرکت‌های خصولتی معمولاً به ازای هر موقعیت شغلی در یک شرکت خصوصی سه نفر بیشتر استخدام می‌کنند و دستمزد کارمندهایشان از حد معمول پرداخت در بازار کشور بالاتر است و همین رویکرد دسترسی شرکت‌های خصوصی به سرمایه انسانی متخصص را محدودتر می‌کند. ما باید تلاش کنیم تا افراد متقاعد شوند محصول ما با وجود محدود بودن تعداد کارکنانمان کیفیت بهتری دارد، این در حالی است که در تمام دنیا شاهد پدیده برون‌سپاری و تقویت بخش خصوصی هستیم؛ آن هم در وضعیتی که تعداد کارکنان یک بخش دولتی یا خصولتی در وضعیتی حداقلی نگه داشته می‌شود و همان تعداد اندک، با چنان کیفیتی کارفرمایی و مدیریت می‌شوند که بهره‌وری بیشتری نسبت به حالت قبلی دارند. از طرفی آزمایشگاه‌های مرجعی کنارشان وجود دارد که کیفیت محصول خروجی را می‌سنجد و نظام کارفرمایی را ارتقا می‌دهند.»
او معتقد است که در کشور، عمدتاً شرکت‌های خصولتی با پیمانکارها در رقابت‌اند و همین مسئله به توسعه شرکت‌های فناوری و نوآوری لطمه زده است. مدیرعامل دیبارایان می‌گوید: «در برخی از بانک‌ها، معاون‌های بانک، اعضای هیئت‌مدیره یک شرکت خصوصی‌اند و سهام آن شرکت به همان بانک تعلق دارد و وقتی که بانک مناقصه‌ای برگزار می‌کند، این شرکت هم در آن حضور دارد و تصمیم‌گیری میان همان اعضا رخ می‌دهد. یعنی تصور کنید که شرکت‌های بخش خصوصی باید برای متقاعد کردن یک بانک برای دریافت یک پروژه، به رقابت با شرکتی بپردازند که متعلق به همان بانک است. به نظرتان در این وضعیت این شرکت‌ها چقدر شانس برنده شدن دارند؟ البته سازما‌ن‌هایی هم هستند که این مناقصه‌ها را منصفانه برگزار می‌کنند، اما چنین رفتار و رویکردی در کشور شایع است و من بزرگ‌ترین معضل را بزرگ شدن قارچ‌وار جامعه شرکت‌های خصولتی می‌دانم که اگر بساط آنها در کشور برچیده شود، آن‌وقت شرکت‌های خصوصی در فضای رقابتی سالمی نفس خواهند کشید، زیرا همیشه این‌طور بوده که شرکت‌های خصوصی با همدیگر به‌خوبی تعامل و در عین حال رقابت کرده‌اند، اما یک شرکت خصولتی با صرف منابع عمومی کشور قواعد این حوزه را بر هم می‌زند.»