عصر تراکنش ۸۷؛ مینا والی، مدیر مسئول ماهنامه عصر تراکنش / امسال با عینک فین‌تک در جیتکس حضور داشتم و سعی کردم چه پیش از آغاز رویداد و حضور در آن و چه در زمان بازدید از نمایشگاه به جنبه‌های مهم فین‌تکی جیتکس بپردازم. می‌دانم آنچه اکنون درباره مشاهداتم با عینک فین‌تکی از جیتکس ارائه می‌دهم یک برداشت شخصی است و ممکن است با برداشت کارشناسی دیگر متفاوت باشد، با این حال اینجا چند موضوعی را که برایم پررنگ بودند می‌نویسم.
هوش مصنوعی در همه‌چیز و همه‌جا
جیتکس طی دو سال اخیر به‌طور خاص روی «هوش مصنوعی» تأکید جدی داشته است، اما امسال این تمرکز در بخش محتوایی و نمایشگاه هم به‌خوبی نمود یافته بود. در نگاه اول این نمود را می‌شد روی شعار امسال جیتکس دید: «همکاری جهانی برای ساختن اقتصاد آینده مبتنی بر هوش مصنوعی.» نگاهی به محتواهای ارائه‌شده در جیتکس و رویدادهای جانبی آن نیز اهمیت موضوع هوش مصنوعی را در این رویداد نشان می‌دادند.
یکی از رویدادهای جانبی جیتکس «AI-Everything» است که علاوه‌بر اینکه به‌صورت رویدادی مستقل در بهمن‌ماه برگزار می‌شود لوگوی آن در پوسترهای جیتکس گلوبال هم دیده می‌شد و نشان از همکاری میان این دو رویداد در حوزه هوش مصنوعی داشت. همچنین یکی از چهارده استیج جیتکس گلوبال، استیج هوش مصنوعی نام‌گذاری شده بود که در آن به‌صورت ویژه محتواهای مرتبط با هوش مصنوعی ارائه می‌شدند. در کنار این بخش‌های محتوایی، پنج کارگاه تخصصی هوش مصنوعی هم در اتاق‌های کارگاهی رویداد برگزار شدند. در این بخش‌های محتوایی موضوعاتی در زمینه استفاده از هوش مصنوعی در صنعت مالی هم دیده می‌شد.
رد پای هوش مصنوعی را امسال در فین‌تک سرج هم، چه در بخش محتوایی و چه کسب‌وکارهایی که در نمایشگاه حضور داشتند، می‌شد دید. فین‌تک سرج یکی از چهار بخش اصلی رویداد استارتاپی جیتکس است که از سال گذشته به‌صورت مستقل در ایام برگزاری جیتکس، اما در محلی متفاوت برگزار می‌شود. رویداد استارتاپی جیتکس «اکسپند نورث‌استار» نام دارد که از سال گذشته محل برگزاری‌اش به دبی هاربر منتقل شده و امسال شامل چهار بخش اصلی فین‌تک سرج، فیوچر بلاکچین سامیت، مارکتینگ مانیا و جیتکس ایمپکت بود.
در روز سوم برگزاری اکسپند نورث‌استار، چند ساعتی را در بخش نمایشگاهی فین‌تک سرج گذراندم و نگاهی به غرفه استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای این بخش انداختم و از میان ۱۱۶ غرفه حاضر در این بخش، چشمم به پانزده استارتاپ و کسب‌وکار فعال در زمینه هوش مصنوعی افتاد. می‌توانم کاربرد هوش مصنوعی در این کسب‌وکارهای فین‌تکی را این‌طور دسته‌بندی کنم: استفاده از هوش مصنوعی در هویت‌سنجی، تحلیل رفتار مالی کاربران و کمک به آنها در مدیریت مالی و ارائه بینش‌های مالی شخصی، بهبود ارتباط با مشتریان، تطبیق با مقررات، رصد و کنترل هزینه‌های شرکت‌ها، کاهش ریسک‌های مالی، تحلیل مالی استارتاپ‌ها و چت‌بات‌ها.
نگاهی به بخش محتوایی فین‌تک سرج نشان می‌دهد که موضوع هوش مصنوعی در این بخش نیز پررنگ بود. در هر چهار روز برگزاری میزگردها و سخنرانی‌های فین‌تک سرج، موضوعاتی مرتبط با هوش مصنوعی در این محتواها گنجانده شده بود. در این بخش نیز موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی را می‌توان این‌طور دسته‌بندی کرد: هوش مصنوعی و روبو ادوایزرها، تأثیر فناوری‌های جدید ازجمله هوش مصنوعی بر تحول فین‌تک، بهبود ارتباط با مشتری، ایجاد اعتماد و تطبیق با مقررات و تأثیر هوش مصنوعی بر بازار کار. این محتواها بخشی از آن ۱۲۰ ساعت محتوای اختصاصی هوش مصنوعی بودند که برگزارکنندگان جیتکس از پیش اعلام کرده بودند قرار است امسال در رویداد برگزار شود.
همان‌طور که در بالا هم گفتم دُز هوش مصنوعی در دو سال گذشته در جیتکس بسیار پررنگ و حتی می‌شود گفت اغراق‌شده بود. حتی در بخش زیرساخت‌های ارائه‌شده برای صنعت مالی هم می‌شد رد پای کاربرد هوش مصنوعی را دید. این موضوع قطعاً بی‌ارتباط با سرمایه‌گذاری امارات متحده عربی در هوش مصنوعی طی سال‌های اخیر نیست. این کشور سال ۲۰۲۴ را با هدف تبدیل شدن امارات به قطب هوش مصنوعی خاورمیانه آغاز کرده و می‌توان در ماه‌های اخیر نتیجه این تلاش‌ها را در سرمایه‌گذاری یک‌ونیم میلیارددلاری مایکروسافت در شرکت هوش مصنوعی G42 امارات و از طرف دیگر سرمایه‌گذاری شرکت اماراتی MGX در OpenAI دید.
بانک‌هایی که برند نشدند و برندهایی که بانک شدند
ورود فین‌تک به کسب‌وکارهای غیرمالی موضوع دیگری بود که امسال از نگاه من پررنگ‌تر شده بود. گرچه سال‌هاست این گزاره را می‌شنویم که «در آینده هر کسب‌وکار یک فین‌تک است»، اما این پیش‌بینی به‌مرور در حال به واقعیت پیوستن است. دوئنا بلامستروم جایی در کتاب «بانکداری احساسی» که چند سال پیش به فارسی ترجمه‌اش کردم گفته بود که در آینده اگر بانک‌ها در برند شدن و محبوب شدن در میان مشتریان شکست بخورند این برندها هستند که بانک خواهند شد. این اتفاقی است که این سال‌ها شاهدش بودیم؛ علاوه‌بر اینکه شرکت‌هایی مثل آمازون و اپل به ارائه خدمات مالی ذیل خدمات و محصولاتشان روی آورده‌اند می‌بینیم که شرکت‌های بزرگ و برندهای شناخته‌شده هم بخش فین‌تکی خود را راه‌اندازی کرده‌اند.
در جیتکس به‌طور خاص از نزدیک اپلیکیشن e&money شرکت اتصالات را دیدم که در این بخش از غرفه اتصالات می‌شد بدون نیاز به حساب بانکی و کاملاً رایگان در کمتر از یک دقیقه با وارد کردن شماره تماس و ایمیل مسترکارت دریافت کرد. یک چت‌بات به نام سارا نیز تمام سرویس‌های e&money را توضیح و به سؤالات بازدیدکنندگان پاسخ می‌داد. همچنین در این بخش شاهد همکاری اتصالات و بانک WIO بودیم؛ بانکی کاملاً دیجیتال که خدماتی از پرداخت تا سرمایه‌گذاری را به کاربران e&money ارائه می‌دهد.
در غرفه اپراتور «دو» هم لوگوی «دو پی» را می‌شد دید که بخش فین‌تکی این اپراتور رقیب اتصالات است و یک اپلیکیشن پرداختی به حساب می‌آید. در بین کسب‌وکارهای ایرانی حاضر در جیتکس ۲۰۲۴، «همراه اول» جدی‌ترین کسب‌وکار بود؛ این اپراتور در کنار معرفی راهکارهای ارتباطی خود راهکار فین‌تکی خود یعنی EBCOM را نیز معرفی کرد.
اگرچه این شرکت‌ها در دسته‌بندی‌های دیگری در این نمایشگاه حضور داشتند، در کنار فعالیت اصلی خود راهکارهای فین‌تکی‌شان را هم معرفی کرده بودند. در دنیا، پیشتاز ارائه خدمات مالی نوآورانه مبتنی بر فناوری در کسب‌وکارهای غیرمالی، غول‌های بزرگ دیگری هستند؛ ازجمله آمازون و اپل، اما یک بررسی نشان می‌دهد بقیه شرکت‌های بزرگ دنیا نیز یا بخش فین‌تکی خود را راه انداخته‌اند یا در حال راه‌اندازی آن هستند؛ بنابراین احتمالاً در جیتکس بعدی با نگاهی دقیق می‌توانیم تعداد کسب‌وکارهای بیشتری را ببینیم که در دسته‌بندی غیرمالی به معرفی محصولات و خدمات مالی‌شان می‌پردازند.
جاخوش کردن فین‌تک در دل سرویس‌ها
یکی از مهم‌ترین موضوعات مرتبط با فناوری‌های مالی که امسال در جیتکس ۲۰۲۴ شاهدش بودم تمرکز بر Embedded Finance یا «خدمات مالی تعبیه‌شده» یا «خدمات مالی نهفته» بود. در بخش قبلی درباره نفوذ فین‌تک در کسب‌وکارهای غیرمالی گفتم که به‌وضوح راه‌اندازی بخش فین‌تکی این کسب‌وکارهاست، اما با استفاده از خدمات مالی تعبیه‌شده، کسب‌وکارهای غیرمالی می‌توانند بدون اینکه اپلیکیشن مالی مجزا داشته باشند از محصول شرکت دیگری به‌صورت خدمات مالی تعبیه‌شده در اپلیکیشن یا وب‌سایت خود استفاده کنند.
در بخش نمایشگاهی فین‌تک سرج کسب‌وکارها و استارتاپ‌هایی حضور داشتند که خدمات مالی تعبیه‌شده ارائه می‌دادند. علاوه‌بر این در موضوعات محتوایی فین‌تک سرج هم خدمات مالی تعبیه‌شده حضور پررنگی داشت.
در نمایشگاه اصلی جیتکس «عرب‌بنک» پلتفرم «اومنی‌فای» را معرفی کرد که به‌نوعی راهکارهای بانک به‌عنوان سرویس را به کسب‌وکارهای غیرمالی عرضه می‌کند. کسب‌وکارها با استفاده از این پلتفرم می‌توانند خدماتی مانند پرداخت، کیف پول دیجیتال، کارت‌های فیزیکی و مجازی و برنامه‌های وفاداری را در محصولات خود ادغام کنند.
در سال‌های اخیر موج گسترده‌ای از کسب‌وکارها به دنبال استفاده از خدمات مالی تعبیه‌شده در محصولاتشان رفته‌اند که درواقع استفاده از راهکار یک شرکت مالی در محصول شرکتی غیرمالی است. در یک تعریف ساده خدمات مالی تعبیه‌شده به معنای ادغام خدماتی مانند پرداخت، دریافت وام و بیمه در محصولاتی غیرمالی است. با استفاده از این خدمات، کاربران یک محصول می‌توانند بدون اینکه از اپلیکیشن یا وب‌سایت اصلی خارج شوند و به وب‌سایت بانک یا یک شرکت فین‌تکی بروند از سرویس مالی استفاده کنند؛ یعنی پرداختی را انجام دهند، وامی بگیرند یا بیمه بخرند.
برای تشخیص اینکه سرویسی در دسته خدمات مالی تعبیه‌شده است یا نه، باید دو ویژگی اصلی را در کنار هم داشته باشد. اول اینکه محصول اصلی مالی نباشد. درواقع وقتی از عنوان «تعبیه‌شده» استفاده می‌کنیم به این معناست که ویژگی‌های فین‌تکی به اپلیکیشن یا وب‌سایتی که غیرمالی است اضافه شده است.
دومین ویژگی تداوم سفر مشتری است به این معنا که برای تکمیل فرایند خرید یا دریافت سرویس مشتری نیازی به ترک اپلیکیشن یا وب‌سایت اصلی نداشته باشد؛ مثلاً برای پرداخت هزینه نیازی نباشد وارد وب‌سایت دیگری شود.
خدمات مالی تعبیه‌شده چه برای کاربران و چه کسب‌وکارها مزایای فراوانی دارد، اما نباید فراموش کنیم که این روش به‌نوعی حرکت به سمت «بانکداری نامرئی» و نامرئی کردن پول است که فرایند پرداخت، دریافت وام و دریافت اعتبار را بیش از پیش آسان می‌کند. در یک کلام «درد پرداخت» را کم می‌کند و این خطر وجود دارد که کاربران بدون فکر کردن بیش از آنچه باید، خرج کنند. احتمالاً اینجا می‌توان روی قابلیت‌های هوش مصنوعی برای مدیریت مالی شخصی و ارائه بینش به کاربران حساب کرد!
بالاخره پول در آینده چه شکلی است؟
آینده پول کلیدواژه دیگری در جیتکس ۲۰۲۴ بود. امسال بخش محتوایی فین‌تک سرج با تم آینده پول برگزار شد و علاوه‌بر موضوعات مهمی که در بالا به آن اشاره شد و همه آنها به‌نوعی در شکل‌دهی چهره جدید پول مؤثرند، موضوع ارز دیجیتال بانک‌های مرکزی نیز در برخی میزگردها بررسی شد.