آیا سنحاب به نهادی مانند شاپرک تبدیل می‌شود؟
گفت‌وگو با فعالان اکوسیستم بیمه کشور درباره اقدام بیمه مرکزی که دسترسی اینشورتک‌ها به سرویس استعلام بیمه را قطع کرد
عصر تراکنش ۸۸ / بیمه مرکزی اواسط شهریورماه دسترسی اینشورتک‌ها را به سرویس استعلام بیمه مسدود کرد. شرکت‌های بیمه آنلاین این اقدام را انحصارگرایانه نامیدند، زیرا بیمه مرکزی به‌عنوان رگولاتور این صنعت وظیفه فراهم کردن دسترسی شرکت‌های فناور بیمه به سامانه‌های اطلاعاتی مربوطه را به عهده دارد. از سوی دیگر، بیمه مرکزی دلیل قطع این سرویس را عدم پذیرش هزینه استعلام از سوی شرکت‌های اینشورتکی بیان کرد. اینشورتک‌ها به افزایش ناگهانی و چندبرابری تعرفه این سرویس اعتراض کرده بودند و حاضر به پرداخت نرخ جدید نبودند. بنابراین دسترسی آنها به استعلام بیمه قطع شد.
سرویس استعلام بیمه را سنهاب ارائه میکند و بیمه مرکزی آن را رایگان در اختیار شرکت‌های بیمه‌ای قرار می‌دهد، اما برای ارائه این سرویس به اینشورتک‌ها هزینه‌ای را به ازای هر استعلام از آنها دریافت میکند. این در حالی است که شرکت‌های بیمه سنتی از این سرویس به‌صورت رایگان استفاده می‌کنند. حالا، این سؤالات ایجاد می‌شود که چرا بیمه مرکزی فقط از اینشورتک‌ها هزینه استعلام بیمه را دریافت میکند؟ آیا بیمه مرکزی به دنبال این است که سنهاب را تبدیل به نهادی مانند شاپرک کند؟ در این شماره از ماهنامه «عصر تراکنش» به سراغ برخی از فعالان اکوسیستم بیمه رفتیم تا در گفت‌وگو با آنها به این سؤالات پاسخ دهیم.
اکوسیستم باید به عدد منصفانه‌ای برای هزینه استعلام بیمه برسد
طبق ماده ۱۸ مصوبه شورای عالی بیمه آیین‌نامه تأسیس و فعالیت شرکت‌های فناور بیمه‌ای، بیمه مرکزی موظف است با رعایت قانون مدیریت داده‌ها و اطلاعات ملی و حفظ حریم خصوصی، امکان دسترسی شرکت‌های فناور بیمه‌ای را به سامانه‌های اطلاعاتی مرتبط با فعالیت آنها فراهم کند. بااین‌حال، بیمه مرکزی از اینشورتک‌ها هزینه استعلام بیمه را دریافت میکند. این در حالی است که در این آیین‌نامه هیچ تبعیضی میان شرکت‌های بیمه نوآور یا اینشورتک‌ها و دیگر شرکت‌های بیمه‌ای و کارگزاری آنها در اتصال به سامانه‌های بیمه‌ای مطرح نشده است. اینشورتک‌ها طی سال‌های اخیر فرایند خرید بیمه را برای کاربران تسهیل کرده و فضای رقابتی در اکوسیستم بیمه ایجاد کرده‌اند. اقدامات بیمه مرکزی نه‌فقط در کار اینشورتک‌ها اختلال ایجاد میکند، بلکه می‌تواند مانع رشد و نوآوری آنها نیز باشد.
حمیدرضا پروازی، رئیس کمیته توسعه کسب‌وکار دیجیتال سندیکای بیمه‌گران ایران، بر این باور است که این کار باید از دو بعد کلان و خرد بررسی شود و دراین‌باره می‌گوید: «در بعد کلان نهاد رگولاتور در صنعت بیمه طی سال‌های گذشته به مسئله کسب‌وکاری این حوزه وارد شده است. این در حالی است که وظیفه نهاد رگولاتور ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری برای توسعه است. یکی از مباحث داغ صنعت بیمه طی دو سال گذشته سوئیچ بیمه مرکزی بوده که تاکنون شکل نگرفته و شکل‌گیری آن به دلیل چالش‌ها و ملاحظات موجود بعید است. این مسئله باعث ایجاد حساسیت در صنعت بیمه شد و این سؤال به وجود آمد که چرا نهاد ناظر برای فروش‌هایی که از طریق API و به‌صورت وب‌سرویس انجام می‌شود، سوئیچ در نظر گرفته و چرا تمام شرکت‌ها باید به این سوئیچ متصل شوند. همچنین چرا کارگزاران آنلاین و فروشندگان بیمه برای فروش باید از API که از سوئیچ گرفته شده اقدام کنند؟ این ماجرا باعث حساسیت در صنعت بیمه شد.»
در بیمه مرکزی یک پایگاه اطلاعاتی به نام سنهاب شکل گرفت که تمام اطلاعات بیمه‌نامه‌ها در آن جمع‌آوری و کد یکتا صادر می‌شود. سپس فنحاب در بیمه مرکزی ایجاد شد که کارکنان بیمه مرکزی سهامدار آن هستند. او با اشاره به این موضوع بیان میکند: «این کار نشان داد که نهاد ناظر یا رگولاتور در لایه شرکت‌داری وارد صنعت بیمه شده است. حساسیت‌ها در حوزه بیمه شدت گرفت و چالش‌هایی به وجود آمد. بیمه مرکزی مدعی است که با استفاده از اطلاعاتی که در دست دارد، خدمت ویژه‌ای ارائه می‌دهد و باید هزینه آن را دریافت کند. این دیدگاه از یک‌سو درست است، زیرا ارائه سرویس بدون هزینه نمی‌شود؛ آن هم سرویسی که دارای ارزش‌افزوده است.»
به گفته پروازی، اینشورتک‌ها از نهاد رگولاتور انتظار دارند از هر ابزاری برای توسعه صنعت بیمه و سهولت خرید بیمه‌نامه استفاده کنند. این کار به فرهنگ‌سازی و افزایش ضریب نفوذ بیمه در جامعه نیز کمک میکند. رئیس کمیته توسعه کسب‌وکار دیجیتال سندیکای بیمه‌گران ایران با اشاره به بعد خرد این ماجرا، اظهار میکند: «با وجود این، ایجاد این سرویس‌ها هزینه‌ای برای رگولاتور دارد؛ بنابراین بیمه مرکزی حق دارد برای ارائه این نوع خدمات هزینه‌ای دریافت کند. اینشورتک‌ها معتقدند هزینه این سرویس بسیار زیاد است، اما بیمه مرکزی بر این باور است که این هزینه کم است. بیمه مرکزی با همکاری فعالان این حوزه باید به عدد منصفانه‌ای برسد تا هر دو طرف راضی باشند. نگاه موجود در اکوسیستم بیمه این است که رگولاتور در لایه بنگاه‌داری ورود کرده و این دخالت ادامه‌دار است؛ بنابراین حساسیت‌ها و نگرانی‌ها به‌شدت افزایش یافته است.»
هدف سنهاب؛ بهبود دسترسی به اطلاعات بیمه‌ای
بیمه مرکزی ممکن است در نظر داشته باشد که خدمات سنهاب (سرویس نامنظم اطلاعات بی‌نهایت) را به شکلی مشابه با شاپرک (شبکه پرداخت الکترونیکی) ساماندهی کند. این مسئله، موضوعی است که این روزها خیلی‌ها را به فکر فرو برده است. ایمان ارسطو، مدیرعامل پلنت، با تأکید روی این مهم، توضیح می‌دهد: «شاپرک به‌عنوان یک شبکه پردازش تراکنش‌های مالی در ایران، نقش مهمی در یکپارچه‌سازی و تسهیل پرداخت‌های الکترونیکی دارد. اگر سنهاب نیز به همین شیوه ساماندهی شود، می‌تواند به تسهیل فرایندهای مقایسه و انتخاب بیمه‌نامه‌ها و همچنین بهبود دسترسی به اطلاعات بیمه‌ای کمک کند. البته به‌طور کلی رویکرد تمرکزگرا که دولت دنبال میکند، مشکلات خاص خود را هم ایجاد میکند. این تغییرات نیازمند بررسی‌های دقیق و برنامه‌ریزی و نظرخواهی از ذی‌نفعان مختلف در صنعت بیمه است. اطلاعات دقیقی دراین‌باره منتشر نشده، اما می‌توان انتظار داشت که با توجه به روندهای جهانی و پیشرفت‌های فناوری در این حوزه، تغییراتی در آینده نزدیک در سنهاب اعمال شود.»
مدیرعامل پلنت، با اشاره به این نکته که سنهاب و شاپرک هر دو به نوعی به تسهیل فرایندهای مالی و اطلاعاتی کمک می‌کنند، اما ماهیت و هدف آنها متفاوت است، می‌گوید: «هدف شاپرک تسهیل پردازش پرداخت‌های الکترونیکی میان بانک‌ها، فروشگاه‌ها و نقاط فروش است و به‌عنوان یک زیرساخت همکاری مالی، نقش کلیدی در ایجاد شبکه‌ای امن و سریع برای تبادل اطلاعات و تراکنش‌ها دارد. سنهاب به‌عنوان یک سامانه اطلاعاتی و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها می‌تواند به مقایسه و انتخاب بیمه‌نامه‌ها کمک کند. هدف این سامانه بهبود دسترسی به اطلاعات بیمه‌ای و تسهیل فرایندهای بیمه است. اگر سنهاب بتواند زیرساخت‌های لازم را برای استانداردسازی، امنیت و یکپارچگی داده‌ها ایجاد کند، ممکن است به سویی حرکت کند که مشابه شاپرک عمل کند، اما این مستلزم صرف زمان، برنامه‌ریزی دقیق و همکاری ذی‌نفعان مختلف است.»
میثم عسگری، مدیرعامل سابق شرکت سامانه‌نگار حامی بیمه، نیز درباره شباهت‌های سنحاب در فضای بیمه با شاپرک اظهار میکند: «سنحاب اصلاً نمی‌تواند شاپرک حوزه بیمه باشد، زیرا جنس فعالیت‌های سنحاب بسیار متفاوت است و پیچیدگی‌های حوزه بیمه بیشتر است. بیمه مرکزی انعطاف بیشتری نسبت به بانک مرکزی دارد و مسیر را برای ورود کسب‌وکارهای آنلاین باز گذاشته است.»
سنهاب سرویسی برای عامه مردم نیست
در ابتدای شکل‌گیری سنهاب، برداشت بسیاری این بود که بیمه مرکزی به دنبال ایجاد نهادی متمرکز مانند شاپرک است که ذی‌نفعان مختلف اکوسیستم مانند شرکت‌های بیمه‌گر، کارگزاران آنلاین و غیره را با یک سوئیچ یا هاب به هم متصل کند. این روند با تغییراتی همراه بود؛ سنهابی که بیمه مرکزی در ابتدا ایجاد کرد تغییر نام داده و اکنون با نام فنحاب شناخته می‌شود. فعالان اکوسیستم از ایجاد پایگاه داده‌ای که تمام اطلاعات در آن ثبت می‌شود، امکان استعلام بیمه دارد، کد یکتا صادر میکند و غیره، خوشحال بودند. علی‌اکبر گلشنی، مدیر تحول دیجیتال بیمه دی، با بیان تاریخچه شکل‌گیری سنهاب، با طرح این پرسش که آیا سنهاب می‌تواند مثل شاپرک شود، می‌گوید: «به نظر من، این کار شدنی نیست. زمانی که شاپرک شکل گرفت، میزان تراکنش‌های روزانه بسیار بالا بود و وظیفه این شبکه ساماندهی این تراکنش‌ها بود. در ابتدای شکل‌گیری شاپرک که کارمزدهایی مصوب شد، مردم واکنش‌های منفی به این موضوع داشتند. بااین‌حال سنهاب سرویسی نیست که عامه مردم با آن سروکار داشته باشند و فقط به شرکت‌های بیمه‌گر، اینشورتک‌ها و کارگزاری‌های آنلاین سرویس می‌دهد؛ پس نمی‌تواند به اندازه شاپرک بزرگ شود.»
برخی بر این باورند که بیمه مرکزی به دنبال ایجاد بازار انحصاری است. گلشنی در این باره بیان میکند: «باید شواهد را در نظر گرفت تا دید اساساً بیمه مرکزی چنین هدفی دارد یا خیر. وقتی رگولاتور شرکتی ایجاد کرده، سرویس‌ها را داخل آن قرار می‌دهد و برای استفاده از هریک از سرویس‌ها نرخی را معین میکند. برداشت اکثر افراد این است که رگولاتور به دنبال ایجاد بازار انحصاری برای خود است.»
هر شرکتی که تأسیس می‌شود، هزینه‌های خاصی دارد. سوئیچی که در این شرکت ایجاد شده، سرویس‌هایی ارائه می‌دهد که بسیاری از افراد جامعه به آن نیاز دارند اما دریافت هزینه گزاف برای استفاده از این سرویس‌ها اوضاع را دشوار میکند. به گفته گلشنی، دو سال قبل یکی از دغدغه‌های کارگزاران آنلاین بیمه این بود که بیمه مرکزی اعلام کرد شرکت‌های بیمه‌گر و کارگزاران آنلاین فقط در بستر سوئیچ بیمه می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند. در این حالت شرکت‌های بیمه‌گر برای استفاده از وب‌سرویس‌های صدور آنلاین این سوئیچ یک قرارداد و هزینه جدا پرداخت می‌کردند. از سوی دیگر کارگزاران آنلاین نیز برای استفاده از سرویس شرکت‌های بیمه‌گر باید هزینه‌ای به سوئیچ بیمه پرداخت می‌کردند. پس از اعتراضات، رئیس بیمه مرکزی دستور داد که از شرکت‌های بیمه‌گر هزینه‌ای دراین‌باره اخذ نشود.
مدیر تحول دیجیتال بیمه دی با اشاره به این موضوع که اکنون اتفاق مشابهی در حال وقوع است، توضیح می‌دهد: «تعرفه وب‌سرویس‌های سوئیچ بیمه به‌شدت افزایش یافته و این به نفع شرکت‌های بیمه‌گر نخواهد بود. بیمه مرکزی باید تصمیم بگیرد که قصد ورود به فروش سرویس‌ها و محصولات را دارد یا بستری را برای اکوسیستم ایجاد کند تا صنعت رونق یابد. پیشنهاد من این است که رئیس جدید بیمه مرکزی تمرکز بیشتری دراین‌باره داشته باشد و شفاف‌سازی کند. می‌توان با استفاده از ایده‌های بهتر مسیر کسب درآمد از سوئیچ بیمه مرکزی را بهبود داد.»
در انتظار اقدامات رئیسکل جدید بیمه مرکزی
راه‌اندازی شرکت، افزایش تعرفه خدمات و ایجاد انحصار نمونه‌هایی از اقدامات بیمه مرکزی است؛ اقداماتی که به‌روشنی نشان می‌دهد این رگولاتور به دنبال کسب درآمد و ایجاد بازار برای شرکت‌های زیرمجموعه خود است. بارها گفته شده که ایجاد انحصار در هر صنعت و کسب‌وکاری مانع از رشد و پیشرفت می‌شود، بنابراین سؤال اینجاست که چرا بیمه مرکزی با علم به این موضوع باز هم به دنبال ایجاد انحصار است؛ انحصاری که می‌تواند بسیاری از استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای اینشورتک را از بین ببرد. شاید رئیسکل جدید بیمه مرکزی که به‌تازگی منصوب شده، بتواند تغییرات ساختاری در این نهاد تنظیم‌گر ایجاد کند. در نهایت باید منتظر ماند و دید که چه اتفاقی برای صنعت بیمه و رگولاتوری آن خواهد افتاد.