عصرتراکنش ۹۴؛ مینا حاجی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش / سال ۱۴۰۳ برای اکوسیستم مالی ایران، سال تجربه‌های تازه بود. در میانه رکود بازار سرمایه، سخت‌گیری‌های بانک مرکزی بر فعالیت‌های رمزارزی و بلاتکلیفی بسیاری از فین‌تک‌ها، یک حوزه برخلاف جریان آب، راه خود را پیدا کرد: پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین طلا. این پلتفرم‌ها در سال گذشته نه‌تنها قواعد بازی فروش طلا را تغییر دادند، بلکه به رشد اکوسیستم استارتاپی ایران نیز شتاب بخشیدند. به همین دلیل بود که در رویداد پنجمین جایزه عصر تراکنش که اسفندماه ۱۴۰۳ برگزار شد، پلتفرم‌های خریدوفروش آنلاین طلا را به‌عنوان یکی از پدیده‌های سال معرفی کردیم. اما این تحول از کجا آغاز شد؟ چه شد که بازار سنتی طلا حالا با نگاهی پر از تردید و نگرانی به این پلتفرم‌ها می‌نگرد؟ و چگونه این کسب‌وکارهای دیجیتال توانستند جای خود را در دل صنعتی باز کنند که قدمتی چند صدساله دارد؟
طلا، اما دیجیتال
ترکیب نوسان‌های مداوم انس جهانی، تورم داخلی و میل فزاینده مردم به حفظ ارزش دارایی‌هایشان، موجب شد مدل تازه خرید و فروش طلا به‌سرعت در کشور فراگیر شود. امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ خرد، شفافیت در قیمت‌گذاری، نقدشوندگی بالا و امنیت بیشتر، مزیت‌هایی بودند که پلتفرم‌های آنلاین طلا ارائه کردند؛ مزیت‌هایی که باید قبول کنیم بازار سنتی نمی‌توانست در این سطح عرضه کند.
بازار طلا دست‌کم تا چند سال پیش، از جمله غیرشفاف‌ترین بازارهای مالی کشور بود. قیمتی در کانال‌های تلگرامی منتشر می‌شد، مغازه‌داری با سلیقه‌ی خود روی آن اجرت می‌کشید، و مشتری‌ای که نمی‌دانست دقیقاً چه می‌خرد و به چه قیمتی. پلتفرم‌های آنلاین اما این معادله را تغییر دادند. امروز کاربران قیمت‌ها را به‌صورت لحظه‌ای و شفاف می‌بینند، طلا را با وزن مشخص می‌خرند، امکان بیمه کردن دارند و هر زمان که بخواهند، می‌توانند آن را بفروشند.
این شفافیت، هرچند به نفع مصرف‌کننده است، اما برای همه خوشایند نیست. به‌ویژه آن بخشی از بازار سنتی که با دسترسی آزاد به اطلاعات راحت نیست. این پلتفرم‌ها در عمل یک انقلاب اطلاعاتی به راه انداخته‌اند؛ از قیمت و تقاضا گرفته تا موجودی و اندازه بازار. همین شفاف‌سازی، دلیل اصلی مقاومت بازار سنتی در برابر این تحول است.
از نوآوری تا هم‌افزایی
در گفت‌وگوهایی که طی ماه‌های گذشته با مدیران پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین طلا داشتم، بارها به یک نکته کلیدی اشاره شد: آنها به دنبال ساخت یک اکوسیستم کامل‌اند. اکوسیستمی که در آن تولیدکننده، توزیع‌کننده، تحلیلگر، شرکت بیمه، بانک و حتی استارتاپ‌های آموزشی در کنار هم قرار بگیرند. با این نگاه، بازار طلا دیگر صرفاً بازاری سنتی نیست، بلکه به زنجیره‌ای دیجیتال از ارزش تبدیل می‌شود. آینده این بازار ترکیبی خواهد بود از فناوری، تحلیل داده و خدمات شخصی‌سازی‌شده.
بااین‌حال، مسیر رشد این پلتفرم‌ها بدون چالش نیست. یکی از دغدغه‌های اصلی، پاسخ‌گویی به نهادهای ناظر است. مسائلی همچون مبارزه با پول‌شویی، تضمین موجودی واقعی طلا و جلوگیری از خالی‌فروشی، در صدر نگرانی‌های رگولاتور قرار دارد. همین مسائل باعث شده هنوز چهارچوب مشخص و جامعی برای فعالیت این پلتفرم‌ها وجود نداشته باشد.
البته همه موانع از سمت نهادهای نظارتی نیست. همان‌طور که اشاره کردم، بخشی از فشارها از درون بازار سنتی می‌آید؛ بازاری که بخشی از فعالان آن نمی‌خواهند ساختار جدیدی شکل بگیرد. این مقاومت، چیز تازه‌ای نیست. در بسیاری از صنایع که به سمت دیجیتالی شدن حرکت کردند، با چنین مواجهه‌ای روبه‌رو بودیم. حتی در صنعت بانکداری و پرداخت که بیش از ۱۵ سال از ورود فناوری به آن می‌گذرد، همچنان کسانی هستند که فناوری را پدیده‌ای غریبه و ترسناک می‌دانند.
دغدغه سنتی‌ها؛ نه امروز، بلکه فردای بازار است
پاسخ به این پرسش که چرا بازار سنتی طلا نگران است، در ظاهر ساده به نظر می‌رسد. طبق آمار و ارقامی که کسب‌وکارها عنوان کرده‌اند، بازار سنتی طلا روزانه نزدیک به ۲۰ تن طلا را جابه‌جا می‌کند، درحالی‌که سهم پلتفرم‌های آنلاین کمتر از نیم درصد از این عدد است. اما آنچه بازار سنتی را نگران کرده، نه رقم معاملات امروز، بلکه مدل رشد این پلتفرم‌هاست. این کسب‌وکارها مشتریانی را وارد بازار کرده‌اند که پیش از این، اصلاً مشتری طلا نبودند. کارگری در یک شهر دورافتاده حالا می‌تواند با صد هزار تومان طلا بخرد و از ارزش دارایی‌اش در برابر تورم محافظت کند. این اتفاق، تغییری کوچک نیست! پلتفرم‌های طلا در حال بازتعریف مفهوم دارایی برای طبقات متوسط و پایین جامعه هستند و این، بزرگ‌ترین تهدید برای ساختار سنتی است؛ نه میزان فعلی معاملات آنها.
این فقط آغاز راه است
تحول همیشه با مقاومت همراه است. همان‌طور که تاکسی‌های اینترنتی با مخالفت آژانس‌ها روبه‌رو شدند و رمزارزها ساختارهای بانکی را به چالش کشیدند، پلتفرم‌های آنلاین طلا نیز دیر یا زود جای خود را در صنعت پیدا خواهند کرد.
مسئله این است که در کدام سوی این تحول می‌ایستیم؛ در برابر آن یا همراه با آن. چراکه در اغلب تجربه‌ها، قدرت فناوری و نوآوری بر ساختارهای سنتی غلبه کرده است. ماجرا تازه شروع شده است.
