عصر تراکنش ۹۵؛ محمدحسین کاشی، عضو هیئت‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت / اقتصاد دیجیتال، مبتنی بر فناوری‌هایی مانند اینترنت، رایانش ابری، هوش مصنوعی و بلاکچین، به نیروی محرکه اقتصاد جهانی تبدیل شده است. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد WEF، تا سال ۱۴۰۹، بیش از ۷۰درصد اقتصاد جهانی تحت‌تاثیر فناوری‌های دیجیتال خواهد بود. زیرساخت‌های دیجیتال، شامل شبکه‌های 5G، فیبر نوری، مراکز داده و سیستم‌های امنیت سایبری، ستون فقرات این اقتصاد هستند. در کشور ما، اقتصاد دیجیتال می‌تواند وابستگی به نفت را کاهش دهد، اشتغال‌زایی کند و نابرابری‌های دیجیتال را کم کند. با‌این‌حال، تحریم‌ها، فرسودگی تجهیزات و ناهماهنگی نهادی و نبود رگولاتوری واحد موانع جدی ایجاد کرده‌اند. در این یادداشت به وضعیت زیرساخت‌های دیجیتال ایران، چالش‌ها و فرصت‌ها و راهکارهایی برای تقویت اقتصاد دیجیتال می‌پردازم.
اقتصاد دیجیتال
برآوردها نشان می‌دهد که اقتصاد دیجیتال خاورمیانه از ۱۸۰میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به ۷۸۰میلیارد دلار در سال ۲۰۳۰ افزایش خواهد یافت که نشان‌دهنده رشدی تقریبا ۲۰درصدی در هر سال است. این روند خاورمیانه را به یکی از سریع‌ترین اقتصادهای دیجیتال در‌حال‌رشد در سطح جهان تبدیل می‌کند. این تخمین‌ها ممکن است محافظه‌کارانه باشند، زیرا پیش‌بینی می‌شود سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی منطقه از ۴.۱درصد در سال ۲۰۲۲ به ۱۳.۴درصد در سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. این در حالی است که هنوز کمتر از سطح نفوذ ۱۵درصدی اقتصادهای پیشرفته مانند ایالات متحده است.
خاورمیانه، همانند دیگر مناطق، تحولی سریع در عرصه دیجیتال را تجربه می‌کند که ناشی از عواملی چون ابتکارات دولتی، جمعیت جوان و رو به رشد در بیشتر کشورهای منطقه و آگاهی از فناوری و تمایل به تنوع اقتصادی است. این منطقه دارای جمعیت جوان و باهوش از نظر فناوری است. تقریباً ۷۵ درصد از جمعیت خاورمیانه زیر ۴۰ سال دارند و میانگین سنی منطقه ۲۲ سال است که یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان محسوب می‌شود. این جمعیت به‌تدریج از نوآوری‌های پیشرفته استقبال کرده و تقاضای بیشتری برای کالاها و خدمات دیجیتال ایجاد می‌کند. ترکیب این جمعیت جوان با پیشرفت‌های زیرساختی در مقیاس بزرگ، خاورمیانه را به یکی از سریع‌ترین پذیرندگان جهانی فناوری‌های دیجیتال تبدیل کرده است.
اگر اقتصاد منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) به طور کامل دیجیتال شود، پیش‌بینی می‌شود تولید ناخالص داخلی سرانه آن در طول ۳۰ سال تا ۴۶درصد افزایش یابد. این تحول دیجیتال می‌تواند در نهایت به سود بلندمدت معادل حداقل ۱.۶تریلیون دلار منجر شود.
نقش زیرساخت دیجیتال در توسعه اقتصاد دیجیتال
زیرساخت دیجیتال پایه و اساس ایجاد ارزش بالاتر در تمام سطوح زنجیره ارزش است؛ واقعیتی که توسط بسیاری از بخش‌ها با تحول دیجیتالی در حال درگرگونی است. بدون زیرساخت‌های ارتباطی پرسرعت و فراگیر، هیچ دیجیتالی شدنی وجود نخواهد داشت. برای کشورهایی با هر اندازه‌ای برای دستیابی به این نوع رشد، اتصال قوی و پایدار اهمیت دارد.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که چالش‌های زیادی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در منطقه وجود دارد که یکی از کلیدی‌ترین این چالش‌ها، زیرساخت دیجیتال است.
- زیرساخت: یکی از چالش‌های اصلی در مسیر تحول دیجیتال خاورمیانه، نیاز به زیرساخت‌های قوی و نوین است. بسیاری از کشورها همچنان با کمبود اتصالات اینترنت پرسرعت مواجه‌اند، موضوعی که گسترش خدمات دیجیتال و دسترسی عمومی به این خدمات را محدود می‌کند.
- سواد دیجیتال: درحالیکه جمعیت جوان‌تر از نظر فناوری مهارت دارند، بخش قابل‌توجهی از مردم هنوز سواد دیجیتالی ندارند. این موضوع منجر به یک نابرابری دیجیتالی می‌شود که نیاز به پرداختن از طریق تلاش‌های آموزشی و برنامه‌های توسعه مهارت دارد.
- امنیت سایبری: رشد سریع فناوری‌های دیجیتال منطقه را در معرض تهدیدات سایبری بالقوه قرار می‌دهد. اطمینان از ایمنی و امنیت سیستم‌های دیجیتال برای حفظ اعتماد عمومی و تشویق به پذیرش بیشتر ضروری است.
- چهارچوب قانونی و نظارتی: خاورمیانه نیاز به توسعه چهارچوب‌های قانونی و نظارتی جامع برای رسیدگی به مسائلی مانند حفاظت از داده‌ها، حریم خصوصی و حقوق مالکیت معنوی دارد. نبود شفافیت در این زمینه‌ها می‌تواند موجب ایجاد عدم اطمینان شود و مانعی برای رشد صنایع دیجیتال باشد.
وضعیت زیرساخت‌های دیجیتال در ایران
چالش‌ها
- تحریم‌ها: محدودیت‌های بین‌المللی دسترسی به فناوری و قطعات یدکی را دشوار کرده و فرسودگی تجهیزات را تشدید کرده است.
- فرسودگی تجهیزات: برخی تجهیزات شبکه‌ای بیش از ۱۵سال عمر دارند، درحالیکه استاندارد جهانی ۵ تا ۷ سال است.
- مهاجرت نیروی انسانی: خروج متخصصان فناوری ظرفیت نوآوری و توان توسعه در بخش‌های نرم‌افزاری را کاهش داده است.
تحلیل ضرورت سرمایه‌گذاری
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال برای ایران به دلایل زیر حیاتی است:
- رشد اقتصادی: زیرساخت‌های دیجیتال امکان ایجاد بستری برای توسعه و تحلیل داده‌ها را فراهم می‌کنند. این توسعه باعث افزایش بهره‌وری و تقویت قدرت اقتصادی در این حوزه می‌شود.
- اشتغال‌زایی: توسعه و پایداری شبکه، اشتغال‌زایی را افزایش می‌دهد.
- کاهش شکاف دیجیتال: توسعه زیرساخت‌ها در مناطق محروم، دسترسی عادلانه را تضمین می‌کند.
- پشتیبانی از فناوری‌های نوین: هوش مصنوعی و اینترنت اشیا به زیرساخت‌های پیشرفته نیاز دارند.
راهکارهای اجرایی پیشنهادی برای جذب سرمایه‌گذاری
برای تقویت زیرساخت‌های دیجیتال، افزایش نرخ سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند تأثیر چشمگیری در شکوفایی اقتصادی این حوزه داشته باشد؛ امری که با مدیریت صحیح ارتباط ذی‌نفعان و بازیگران کلیدی اکوسیستم اقتصاد دیجیتال کشور و رگولاتوری و قانون‌گذاری در جهت شکوفایی اقتصادی محقق می‌شود. برخی پیشنهادها در راستای جذب سرمایه‌گذاری:
۱. ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و برنامه‌ریزی برای توسعه سرمایه‌گذاری در این بخش
۲. توسعه زیرساخت‌ها و مدیریت استهلاک تجهیزات در راستای افزایش بهره‌وری، کاهش نرخ خرابی و بهبود مدیریت نگهداری
۳. اصلاح رگولاتوری و ایجاد مشوق‌های قانونی برای افزایش نرخ سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی
۴. تدوین برنامه جدی برای آموزش نیروی انسانی در بخش‌های مرتبط
۵. توسعه و توجه به دیپلماسی فناوری و دیپلماسی کابلی برای همکاری‌های منطقه‌ای
۶. تقویت اکوسیستم نوآوری و توجه به راهکارهای بومی در توسعه تجهیزات و زیرساخت‌ها
نتیجه‌گیری
سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال، با تأکید بر مدیریت فرسودگی تجهیزات، برای تحقق پتانسیل اقتصاد دیجیتال ایران ضروری است. جهان در سال ۱۴۰۴ با تمرکز بر هوش مصنوعی و زیرساخت‌های پایدار به سمت اقتصاد دیجیتال پیش می‌رود. ایران با نیروی انسانی جوان و پیشرفت‌های فیبر نوری می‌تواند جایگاه خود را ارتقا دهد. شرکت ارتباطات زیرساخت متعهد است با اجرای راهکارهای پیشنهادی، رشد اقتصادی و توسعه پایدار را تضمین کند.
