عصر تراکنش ۹۶؛ محمدمهدی فاطمیان، مدیرعامل زیبال / در سال‌های اخیر، صنعت پرداخت ایران شاهد تحولاتی بوده است که این تحولات نشان‌دهنده بلوغ، نظم و ساختار بیشتر این صنعت است. با‌این‌حال، در پس این تغییرات، چالش‌هایی نهفته است که می‌تواند آینده‌ی این صنعت را با مشکلات جدی مواجه کند.
تغییر تدریجی اولویت‌ها در فضای پرداخت
تا چند سال پیش، فضای پرداخت ایران فضایی پویا و منعطف بود. در این فضا، استارتاپ‌ها و شرکت‌های پرداخت‌یار می‌توانستند با تکیه بر نیازهای واقعی بازار، نوآوری‌هایی در حوزه پرداخت ایجاد کنند. مدل، مدل بازارمحور بود: ابتدا مسئله‌ای از دل کسب‌وکارها و کاربران بیرون کشیده می‌شد، سپس راه‌حل‌ها طراحی و ارائه می‌شدند، و در نهایت، اگر نیاز بود، رگولاتور وارد عمل می‌شد تا چهارچوب‌های نظارتی را برای خدمات جدید ترسیم کند.
اما در یکی دو سال اخیر، این معادله وارونه شده است. اکنون، اولین دغدغه‌ی هر توسعه‌دهنده‌ای تطبیق با مقررات است. وضعیت فعلی، فضایی کاملاً تنظیم‌گری‌شده و با چهارچوب‌های سختگیرانه است که قبل از هر نوع نوآوری، باید تطابق با آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها مورد بررسی قرار گیرد.
ضرورت حفظ تعادل میان مقررات و نوآوری
این تغییر رویکرد، بدون شک در برخی از حوزه‌ها ضروری بوده است. ایجاد شفافیت بیشتر در نظام پرداخت و ساماندهی فعالیت‌های مالی خواسته بجای حاکمیت و کاربران است. اما مسئله اصلی، تعادل است. تعادلی که امروز به نفع ساختارهای انضباطی به هم خورده و نوآوری در حاشیه قرار گرفته است.
موانع موجود بر سر راه توسعه فناوری‌های نوین
برای درک بهتر این وضعیت، کافی است به تجربه توسعه کیف پول‌های دیجیتال نگاه کنیم. در سال‌های گذشته، مدل‌های متنوعی از کیف پول دیجیتال شکل گرفته بود، اما به‌واسطه نبود فضای تعاملی و برخورد سلبی با بسیاری از راهکارها، این مسیر تقریباً متوقف شد. در‌حالی‌که در بسیاری از کشورهای جهان، کیف پول دیجیتال بخشی از سبک زندگی مالی شده است، در ایران این ابزار هنوز جایگاهی پیدا نکرده است.
چالش‌های نظارتی و تأثیر آن بر فضای کسب‌وکار
در ماه‌های اخیر، شرکت‌های پرداخت‌یار با اقدامات انضباطی متعدد روبه‌رو شده‌اند که این فشارها باعث کاهش ریسک‌پذیری و احتیاط بیش از اندازه در تصمیمات شده است. کسب‌وکارها به‌جای ورود به فضای نوآوری، ترجیح می‌دهند در چهارچوب‌هایی که نهادهای نظارتی تعیین کرده‌اند، باقی بمانند. حتی اگر این چهارچوب‌ها مانعی برای پاسخ‌گویی مؤثر به نیازهای بازار باشند.
پیشنهادهایی برای بهبود شرایط نوآوری در صنعت پرداخت
در بسیاری از کشورهای دنیا، برای تسهیل نوآوری، از محیط‌های آزمون نظارتی (Regulatory Sandboxes) استفاده می‌شود. در این مدل، رگولاتور به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا در یک محیط محدود و تحت نظارت، سرویس یا فناوری جدید را آزمایش کنند. این روش هم نوآوری را حفظ و هم دغدغه‌های امنیتی و قانونی را در حین مسیر بررسی و اصلاح می‌کند. متأسفانه، در ایران، رویکرد رگولاتور بیشتر برخورد سلبی و ممنوعیت‌های متعدد بوده است، نه تعامل و تسهیل.
چشم‌انداز آینده
برای رشد پایدار و توسعه محصولات نوآورانه در صنعت پرداخت، باید میان حفظ انضباط و حمایت از خلاقیت تعادل برقرار کنیم. نهادهای حاکمیتی باید به‌جای برخورد سلبی، نقش شریک توسعه را ایفا کنند و به نوآوری در چهارچوب‌های کنترل‌شده فرصت دهند. در غیر این صورت، صنعت پرداخت ایران ممکن است با از دست دادن فرصت‌های جدید در مدل‌های پرداخت و خدمات بانکی روبه‌رو شود.
اگر خواهان توسعه پایدار و رقابت‌پذیری در صنعت پرداخت ایران هستیم، باید اولویت را به نوآوری بدهیم و فضا را برای رشد آن فراهم کنیم.
