عصر تراکنش ۹۷؛ رامبد حیدریان، مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک سرمایه / تاب‌آوری، به معنای توانایی سیستم‌ها و سازمان‌ها در حفظ عملکردهای حیاتی و بازیابی مؤثر پس از بحران، یکی از موضوعات مهم و پرچالش این روزهاست. در این یادداشت تلاش شده است ضمن بررسی ابعاد مختلف تاب‌آوری، به چالش‌ها و راهکارهای کلیدی آن با توجه به توصیه‌های نهادهای معتبری چون بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول پرداخته شود.
صنعت مالی و پرداخت، شاهرگ اصلی اقتصاد ملی و بین‌المللی به شمار می‌آید. هرگونه اختلال در این سیستم‌ها، حتی اگر کوتاه‌مدت باشد، می‌تواند پیامدهایی همچون کاهش سرمایه اجتماعی، تأخیر در تراکنش‌ها و افت کارایی زنجیره تأمین را به دنبال داشته باشد.
فناوری‌های نوین، تهدیدات سایبری، بحران‌های اقتصادی و الزامات نظارتی پیچیده، ضرورت حفظ و تقویت تاب‌آوری را بیش از پیش آشکار می‌سازد؛ به‌ویژه در شرایطی که کشور با چالش‌های حیاتی همچون ناترازی انرژی، جنگ و بحران اقتصادی مواجه است.
اهمیت تاب‌آوری در صنعت مالی
دو دلیل کلیدی برای اهمیت این موضوع در صنعت مالی و پرداخت وجود دارد:
۱. محافظت از اعتماد عمومی: بدون شک هرگونه اختلال در نظام پرداخت یا خدمات بانکی می‌تواند به‌سرعت اعتماد عمومی را متزلزل کند.
۲. پایداری اقتصاد ملی: عدم دسترسی به نقدینگی یا وقفه در تراکنش‌ها اثر مستقیم بر ثبات بازارها و عملکرد دولت‌ها دارد.
ابعاد تاب‌آوری در صنعت مالی
اگرچه تاب‌آوری مفهومی چندبعدی است و نمی‌توان آن را صرفاً به پایداری زیرساخت‌های فناوری محدود ساخت، اما به‌طور کلی می‌توان به ابعاد اصلی زیر اشاره کرد:
- تاب‌آوری عملیاتی: توانایی تداوم خدمت‌رسانی در مواجهه با وقفه‌های سیستمی مانند قطع ارتباطات یا اختلال مراکز داده.
- تاب‌آوری مالی: ظرفیت مدیریت ریسک‌های نقدینگی، اعتباری و بازار در شرایط بحرانی.
- تاب‌آوری سازمانی: انعطاف‌پذیری ساختارهای مدیریتی و فرهنگ سازمانی برای واکنش سریع و اثربخش.
- تاب‌آوری قانونی و نظارتی: انطباق با استانداردها و الزامات نهادهای ناظر در حوزه امنیت و مدیریت ریسک.
- تاب‌آوری فناورانه: بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند بلاکچین، هوش مصنوعی و رایانش ابری برای ارتقای امنیت و کارایی.
چالش‌های پیش روی تاب‌آوری
با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه، تحقق تاب‌آوری پایدار در صنعت مالی همچنان با موانع متعددی روبه‌روست. وابستگی بیش از حد به فناوری، پیچیدگی حملات سایبری، ریسک‌های اقتصادی کلان، فشارهای نظارتی و انتظارات فزاینده مشتریان از جمله چالش‌های اصلی هستند. این چالش‌ها، به‌ویژه به دلیل تحمیل هزینه‌های سنگین، برای بسیاری از شرکت‌های کوچک‌تر و نوپا عملاً مانعی بزرگ و گاه غیرقابل عبور ایجاد می‌کنند.
راهکارهای ارتقای تاب‌آوری
با توجه به ضرورت و چالش‌های موجود، تقویت تاب‌آوری در صنعت مالی و پرداخت مستلزم مجموعه‌ای از اقدامات راهبردی است که باید به‌صورت هم‌افزا دنبال شوند. برخی از مهم‌ترین این اقدامات عبارت‌اند از:
- سرمایه‌گذاری هدفمند در امنیت سایبری با توسعه سامانه‌های مانیتورینگ هوشمند و آموزش منابع انسانی.
- تنوع‌بخشی به زیرساخت‌ها از طریق ایجاد مراکز داده پشتیبان و بهره‌گیری از فناوری‌های ابری برای تضمین تداوم خدمات.
- مدیریت ریسک پیش‌نگرانه با طراحی مدل‌های داده‌محور به‌منظور شناسایی زودهنگام تهدیدات.
- توسعه فرهنگ سازمانی تاب‌آور با تقویت چابکی و مسئولیت‌پذیری کارکنان در شرایط بحرانی.
- همکاری نظام‌مند با نهادهای نظارتی از طریق ایجاد پروتکل‌های مشترک برای مدیریت بحران‌های احتمالی.
- بهره‌گیری از فناوری‌های نوین همچون بلاکچین برای ارتقای شفافیت و هوش مصنوعی برای تشخیص تقلب.
با گسترش فین‌تک‌ها، دیجیتالی‌شدن بانک‌ها و رشد خدمات مبتنی بر داده، تاب‌آوری به عاملی کلیدی در مزیت رقابتی شرکت‌های مالی تبدیل شده است. آینده این صنعت نه‌تنها به توانایی واکنش به بحران‌ها، بلکه به ظرفیت سازمان‌ها در یادگیری، ارتقا و بهره‌گیری از بحران‌ها به‌عنوان فرصتی برای نوآوری وابسته است.
تاب‌آوری در صنعت مالی و پرداخت، مؤلفه‌ای بنیادین برای تضمین پایداری اقتصاد مدرن است. این تاب‌آوری صرفاً بازگشت به وضعیت پیشین پس از بحران نیست، بلکه به معنای ارتقا و بهبود مستمر در مواجهه با تهدیدات و تغییرات است. در جهانی که تغییرات فناورانه و اقتصادی با سرعتی بی‌سابقه رخ می‌دهد، تنها سازمان‌هایی می‌توانند اعتماد عمومی را حفظ کرده و تداوم فعالیت خود را تضمین کنند که تاب‌آوری را به‌عنوان محور اصلی راهبردهای خود در نظر بگیرند.
