عصر تراکنش ۹۷ / در حاشیه رویداد Iran AI 2025 شرکت‌کنندگان به سؤالات «چندین» پاسخ دادند. سؤالاتی که توسط پلتفرم «چندین» طراحی شده بود، حول محور کلیدی موضوعات ادراک، اعتماد، نگرانی و انتظار کاربران ایرانی از هوش مصنوعی بود. «چندین» راهکار توسن برای تجربه اشتراک دیدگاه‌هاست که با تأکید بر مزایای جمع‌سپاری (Crowdsourcing)، دیدگاه‌های متنوع را در کنار هم قرار می‌دهد و با مخاطبان به اشتراک می‌گذارد. رویکرد اصلی چندین، امکان مشاهده نظرات گوناگون در کنار یکدیگر است و به این ترتیب به کاربر برای پذیرش تنوع دیدگاه‌ها، گوناگونی سلایق و درک واقع‌بینانه‌تر مسائل یاری می‌رساند تا به راه‌حل‌های کاربردی‌تری دست پیدا کند. این نظرسنجی به‌صورت میدانی انجام شد و نتایج آن علاوه‌بر اینکه اطلاعات جالب توجهی درباره نگرش کاربران ایرانی به هوش مصنوعی را نشان می‌دهد، نکات قابل‌تأمل و بحث‌برانگیزی را هم مطرح می‌کند. نتایج دیگر نظرسنجی‌های «چندین» در وب‌سایت این پلتفرم به نشانی chandeen.ir قابل مشاهده است.
واکنش کاربران نسبت به نقد تصمیم‌هایشان توسط هوش مصنوعی
اگر هوش مصنوعی پیش‌بینی کند که تصمیم شما با احتمال ۷۰ درصد غلط است، چقدر احتمال دارد شما تصمیم خود را تغییر دهید؟ ۵۰ درصد از مشارکت‌کنندگان در این نظرسنجی پاسخ داده‌اند که در این صورت تصمیم‌شان را تغییر می‌دهند. ۱۹ درصد از شرکتکنندهها تغییری در تصمیم‌شان ایجاد نمی‌کنند و ۳۱ درصد نیز در‌این‌باره مطمئن نیستند.
اما و اگرهای واگذاری داده‌ها
شما با واگذاری داده‌هایتان برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی موافق هستید؟ این سؤال دیگر پلتفرم چندین در حاشیه رویداد Iran AI 2025 بود که ۴۷ درصد از شرکتکنندهها به شرط ناشناس ماندن و رمزگذاری داده‌هایشان، موافق استفاده از این داده‌ها برای آموزش هوش مصنوعی بودند. ۲۵ درصد از افراد فقط با واگذاری بخشی از داده‌هایشان موافق بودند و ۱۷ درصد نیز در مقابل واگذاری داده‌هایشان انتظار تشویق و پاداش مالی داشتند. طبق این نظرسنجی، ۱۱ درصد از شرکتکنندهها تحت هیچ شرایطی با واگذاری داده‌هایشان برای آموزش هوش مصنوعی موافق نیستند.
به نقل از مهدی محمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در همایش ملی هوش مصنوعی و هوشمندسازی صنعتی IranAI4: «ایران در بخش دانشی میان ۱۹۳ کشور، رتبه ۲۰ را به خود اختصاص داده، اما در بخش کاربردی، جایگاه کشور ما بین رتبه‌های ۹۰ تا ۱۰۰ قرار دارد.» مواجهه کاربران ایرانی با مسئله آموزش مدل‌های هوش مصنوعی آگاهانه بوده، اما سؤال کلیدی این است که آیا اساساً سیستم‌های فعلی امکان انتخاب و کنترل سطوح داده را فراهم می‌کنند؟
اولویت با هم‌فکری یا امنیت؟
استفاده از سرویس‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، در کدام بخش بیشترین ارزش را برای شما خلق می‌کنند؟ ۲۶ درصد از پاسخ‌دهنده‌ها در جواب به این سؤال گفته‌اند که مشورت برای بهینه‌سازی تصمیم‌‌ها بیشترین ارزش را برای آنها ایجاد می‌کند و تنها ۵ درصد از پاسخ‌دهنده‌ها موضوع امنیت و پیشگیری از تقلب ارزش کلیدی‌شان بوده است. باقی ارزش‌های اساسی برای شرکتکنندهها در این نظرسنجی به‌ترتیب، شخصی‌سازی خدمات (۱۶ درصد)، آموزش (۱۵ درصد)، کاهش هزینه‌ها (۱۱ درصد)، نوآوری‌های جدید (۱۰ درصد) و سرگرمی (۳ درصد) بوده است.
انتظار معجزه از هوش مصنوعی برای کاهش هزینه‌ها
سوال بعدی این نظرسنجی این بود: انتظار شما از تأثیر هوش مصنوعی در رابطه با کاهش هزینه‌ها چیست؟ ۴۸ درصد از پاسخ‌دهنده‌ها به این پرسش، انتظار دارند که هوش مصنوعی ۷۵ تا ۱۰۰ درصد هزینه‌ها را کاهش دهد. میانگین کلی انتظار صرفه‌جویی هم ۶۷ درصد است.
براساس گزارش Gartner 2021، صرفه‌جویی عملیاتی که هوش مصنوعی می‌تواند در کاهش هزینه‌ها ایجاد کند، بین ۲۰ تا ۲۵ درصد است. گزارش Iran AI Index 2024 نیز به ما نشان می‌دهد که ایران از حیث کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در کسب‌وکارها هفت سال از میانگین جهانی عقب‌تر است و درحال‌حاضر میزان به‌کارگیری هوش مصنوعی در فضای کسب‌وکارهای ایرانی ۱۷ درصد است. احتمالاً دلیل این میزان انتظار از هوش مصنوعی برای کاهش هزینه‌ها این است که هنوز استفاده از این فناوری به‌شکل گسترده در کسب‌وکارهای ایرانی رخ نداده و عملکرد آن هنوز در معرض محک عملیاتی قرار نگرفته است.
نگرانی ۴۰ درصد از کاربران در خصوص حریم خصوصی، تبعیض و خطا
بزرگ‌ترین نگرانی شما در استفاده از یک سرویس مبتنی بر هوش مصنوعی چیست؟ این سؤال به‌شکل ماتریس طراحی شده بود و هر جواب به‌شکل هم‌زمان میزان نگرانی کاربران در خصوص حریم خصوصی، تبعیض و خطا را می‌سنجد. پاسخ ۴۰ درصد از کاربران نشان‌دهنده نگرانی بالای آنها از جهت خطا، تبعیض و حریم خصوصی است. براساس تحلیل پاسخ‌ها، نگرانی اصلی ۲۴ درصد از افراد در حوزه نقض حریم خصوصی توسط هوش مصنوعی بوده و ۱۴ درصد شرکتکنندهها هم نسبت به هر سه این موضوعات در سطوح پایینی از نگرانی قرار دارند.
در پژوهشی که IBM در سال ۲۰۲۱ انجام داده نیز ۶۴ درصد از کاربران جهانی دغدغه تمام این موارد را داشته‌اند. آمار بالای چهل‌درصدی نگرانی بابت حفظ حریم خصوصی، خطا و تبعیض، نشان‌دهنده اهمیت زیاد همه این موارد است؛ این در حالی است که مسئله خطا و تبعیض توسط الگوریتم‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است و حتی وقتی محصولی در حوزه فین‌تک عرضه می‌شود که در طراحی آن از هوش مصنوعی استفاده شده، اغلب تأکید روی موضوع امنیت است.
نتایج تحلیل این داده‌ها نشان می‌دهد که شناخت کاربران ایرانی نسبت به هوش مصنوعی پایه‌ای است و پذیرش فعالانه این فناوری منوط به سه شرط اساسی است: امکان توضیح‌پذیری تصمیمات هوش مصنوعی و قابل درک بودن عملکرد الگوریتم‌ها، حق انتخاب و کنترل میزان دسترسی‌پذیری به داده‌های اشخاص و در نهایت خلق ارزش قابل لمس و قابل سنجش برای کاربران نهایی.
در نهایت، بی‌توجهی و در نظر نگرفتن این الگوهای رفتاری و شکاف‌های روانی در طراحی محصول یا تدوین سیاست‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در ایران، احتمال مواجهه با شکست را افزایش می‌دهد.
