عصر تراکنش ۹۹؛ یاسر مرادی، مدیر اندیشکده حقوق بانکی و عضو هیئتمدیره بانک صادرات ایران / تأمین مالی زنجیره تأمین (SCF) ابزاری نوآورانه و کارآمد است که به کسبوکارها، بهویژه تأمینکنندگان، این امکان را میدهد تا برای بهبود نقدینگی، کاهش هزینهها و ارتقای روابط تجاری، بدون تغییر یا تأخیر در زمان پرداخت از سوی خریداران، زودتر به منابع مالی خود دست یابند. این روش بهویژه در شرایط اقتصادی چالشبرانگیز و در کشورهایی که با مشکلات مالی و ناترازی منابع روبهرو هستند، از اهمیت ویژهای برخوردار است.
در ایران، با وجود پتانسیلهای بالای SCF، این روش به دلیل عواملی نظیر کمبود شفافیت مالی و نبود تمایل برای تحقق آن، ضعف در زیرساختهای فناوری اطلاعات، آگاهی محدود در میان کسبوکارهای کوچک و همچنین نامتقارن بودن ساختار زنجیره تأمین خرد و کلان، نتوانسته بهطور کامل توسعه یابد.
افزایش فراگیری مالی در سطح اقتصاد خرد و بنگاههای کوچک و فراگیر شدن این روش تأمین مالی، نقش تعیینکنندهای در رشد اقتصادی و افزایش قدرت خرید جامعه دارد. در ادامه به هفت نکته مهم در خصوص این شیوه نوین تأمین مالی اشاره میکنیم.
۱. کسبوکارهای خرد، سیستم بانکی و فینتکها: در ایران، بسیاری از کسبوکارهای کوچک به دلیل نداشتن وثیقه، سابقه اعتباری و سایر الزامات، از مزایای سیستم بانکی محروم ماندهاند و معمولاً به سیستمهای مالی سنتی متکیاند و تنها از خدمات پایه استفاده میکنند؛ در نتیجه، دسترسی محدودی به منابع مالی دارند. در چنین شرایطی، تأمین مالی از طریق زنجیره تأمین میتواند بهعنوان راهکاری مؤثر مطرح شود. در عین حال، فینتکها که در ارائه خدمات بانکی به کاربران نسل جوان جایگاه ویژهای دارند، در میان کسبوکارهای خرد سهم کمتری دارند و معمولاً فروش تولیدکنندگان عمده را پوشش میدهند. فینتکها میتوانند با ایجاد پلتفرمهای دیجیتال، ارتباط میان تأمینکنندگان بزرگ و کسبوکارهای خرد را تسهیل کرده و دسترسی آسانتری به منابع مالی فراهم کنند.
۲. مشکلات زیرساختی و صدور فاکتورها: از جمله موانع توسعه SCF در ایران میتوان به دادههای نادرست، نبود شفافیت در فاکتورها و فقدان زیرساختهای یکپارچه اشاره کرد. رفع این چالشها برای بهرهبرداری مؤثر از پتانسیلهای SCF ضروری است. پلتفرمهای فعال در این صنعت میتوانند با استفاده از دادههای واقعی، اعتبارسنجی هوشمند انجام داده و به تأمینکنندگان کمک کنند تا بدون نیاز به سیستمهای بانکی سنتی از امکانات مالی بهرهمند شوند. تجربه کشورهای مختلف مانند چین، اندونزی و مکزیک نشان میدهد نقشآفرینی فینتکها در افزایش فراگیری مالی زمانی موفق بوده که سه عامل کلیدی فراهم بوده است: زیرساخت دیجیتال باز و اتصال API، دسترسی آزاد به دادههای مالی برای اعتبارسنجی هوشمند و حمایت قانونی از فینتکها همراه با رقابت سالم با بانکها.
۳. نقش دولت و بانک مرکزی: بسیاری از پلتفرمهای موجود در کشور در اکوسیستمهای محدود فعالیت میکنند و کاربران برای استفاده از خدمات مختلف مجبور به استفاده از چندین پلتفرم موازی هستند. دولت و بانک مرکزی میتوانند با همکاری سایر پلتفرمها، یک پلتفرم ملی و یکپارچه برای پوشش تمام فرایندهای مرتبط با SCF، مالیات، اعتبارسنجی و رتبهبندی اعتباری طراحی کنند. از آنجا که این ابزار نوین تأمین مالی از خلق متعدد نقدینگی و فشار مضاعف بر منابع شبکه بانکی جلوگیری کرده و مصرف منابع را در مسیر درست هدایت میکند، میتواند بهعنوان راهکاری مؤثر برای کنترل تورم مورد حمایت دولت و بانک مرکزی قرار گیرد.
پیشنهادها و راهکارهای عملی برای توسعه SCF در ایران
۱. ایجاد پلتفرم ملی برای کسبوکارهای خرد: ایجاد یک پلتفرم ملی فراگیر که خدمات مرتبط با SCF، مالیات، اعتبارسنجی و رتبهبندی را بهصورت یکپارچه ارائه دهد، میتواند به کسبوکارهای خرد در بهبود دسترسی به منابع مالی کمک کند. این پلتفرم باید فضای همکاری میان تمامی بازیگران اقتصادی را فراهم کند و تجربه کاربری مطلوبی ارائه دهد. از سوی دیگر، بسیاری از صاحبان کسبوکارهای خرد در ایران از ظرفیتهای تأمین مالی نوین مانند SCF بیاطلاعاند؛ بنابراین برگزاری برنامههای آموزشی برای افزایش آگاهی عمومی و توانمندسازی مالی در این حوزه ضروری است تا کسبوکارهای خرد بتوانند از پتانسیلهای موجود بهرهبرداری کنند.
۲. اعتبارسنجی هوشمند بر مبنای دادههای واقعی: درحالیکه بانکها معمولاً از مدلهای سنتی اعتبارسنجی استفاده میکنند، فینتکها میتوانند علاوه بر دادههای سنتی با تحلیل دادههای واقعی کسبوکارها (مانند میزان خرید و فروش، سابقه بازپرداخت بدهیها و ارزش برند) اعتبار این کسبوکارها را بهصورت دقیقتر و هوشمندانه ارزیابی کنند و در نتیجه، احتمال نکول تسهیلات و تعهدات را بهطور ملموسی کاهش دهند.
۳. اصلاحات قانونی و حمایت از فینتکها: برای رشد و توسعه پایدار فینتکها و افزایش اثربخشی آنها در فرایند تأمین مالی زنجیره تأمین، ضروری است که چهارچوبهای قانونی شفاف و منسجم ایجاد شود تا نظارت هوشمند و منظم جایگزین محدودیتهای غیرضروری شود. همچنین، بانکها نباید فینتکها را تهدیدی برای خود بدانند؛ بلکه میتوانند با همکاری با این پلتفرمها، از ظرفیتهای نوآورانه آنها در تحلیل داده و پاسخگویی سریع به نیازهای اقتصادی بهرهمند شوند. این همکاری میتواند بهطور موثری به پاسخگویی به نیازهای کسبوکارها و بهبود سیستم مالی کشور کمک کند.
