عصر تراکنش ۹۹؛ حامد سنجری، معاون فناوری اطلاعات بازار سرمایه / در سالهای اخیر، تحولات فناورانه همواره صنایع و بازارهای مالی را دستخوش تغییر کرده است؛ از گسترش بانکداری دیجیتال و پرداختهای موبایلی گرفته تا روشهای هوشمند معاملات بورسی. همچنین فراگیر شدن فینتکها و لزوم حرکت به سمت رگتک. هر موج نوآوری پرسشهای تازهای پیش پای فعالان این صنعتها گذاشته است. اکنون، هوش مصنوعی مولد (Generative AI) بهعنوان یکی از مهمترین روندهای جهانی، در حال ورود به لایههای مختلف اقتصاد و خدمات مالی است؛ روندی که در ایران نیز نمیتوان نسبت به آن بیتفاوت ماند.
این فناوری توانایی تولید متن، تصویر، صدا، تحلیل، نظارت و حتی کد نرمافزاری را دارد و از همین رو میتواند در بخشهای مختلف صنعت مالی کاربردهای تحولآفرینی ایجاد کند؛ از مدیریت ریسک و شناسایی تقلب گرفته تا بهبود تجربه مشتری، توسعه خدمات نوین و حتی کمک به تصمیمسازیهای پیچیده. اما در کنار فرصتهای گسترده، چالشها و ریسکهای جدی نیز مطرح است؛ چالشهایی که بدون آمادهسازی بسترهای حقوقی، رگولاتوری و زیرساختی، ممکن است بیش از آنکه منجر به پیشرفت شوند، هزینههای سنگین به همراه بیاورند.
فرصتهای پیش رو در کشورمان ایران
۱. شخصیسازی خدمات مالی
یکی از بزرگترین مزایای هوش مصنوعی مولد، توانایی تحلیل دادههای متنوع و ارائه پیشنهادهای شخصیسازیشده است. بانکها و شرکتهای پرداخت میتوانند با کمک این فناوری، محصولات مالی متناسب با نیاز هر مشتری را پیشنهاد دهند؛ از ارائه راهکارهای پسانداز گرفته تا پیشنهاد وام یا سرمایهگذاری مناسب. در بازار سرمایه با نظارت بر رفتار مالی سرمایهگذاران میتوان تصمیمگیری رو به رشد را در دستور کار قرار داد.
۲. بهبود تجربه کاربری
چتباتهای مجهز به هوش مصنوعی مولد قادرند مکالماتی بسیار طبیعیتر از رباتهای فعلی با مشتریان برقرار کنند. این موضوع نهتنها باعث کاهش هزینههای مراکز تماس میشود، بلکه میتواند کیفیت ارتباط با مشتری را نیز ارتقا دهد.
۳. مبارزه با تقلب و پولشویی
با افزایش حجم تراکنشهای دیجیتال، روشهای متقلبانه نیز پیچیدهتر شدهاند. هوش مصنوعی مولد میتواند الگوهای غیرعادی را در دادههای عظیم شناسایی و هشدارهای بموقع به بخشهای نظارتی ارسال کند.
۴. تحلیل هوشمند ریسک
مدلهای مولد میتوانند سناریوهای متنوعی از آینده بازار را شبیهسازی کنند و به مدیران مالی در تصمیمگیریهای استراتژیک کمک کنند. این موضوع بهویژه در شرایط بیثبات اقتصادی ایران، ارزش ویژهای دارد.
چالشها و ریسکها
با وجود مزایا، واقعیت این است که ورود شتابزده و بیبرنامه به عرصه هوش مصنوعی مولد میتواند تهدیدهای بزرگی به همراه داشته باشد. ازجمله این مسائل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. مسائل حقوقی و رگولاتوری
چه کسی مسئول خروجیهای یک مدل مولد است؟ اگر یک چتبات بانکی اطلاعات غلط به مشتری ارائه دهد یا توصیه مالی اشتباه در بازار سرمایه کند، مسئولیت بر عهده چه نهادی خواهد بود؟ این پرسشها هنوز پاسخ شفافی در نظام حقوقی ایران ندارند.
۲. حفظ حریم خصوصی و امنیت دادهها
برای آموزش مدلهای هوش مصنوعی، نیاز به دادههای وسیع و متنوع است. در صورت نبود چهارچوبهای محکم برای حفاظت از دادهها، خطر سوءاستفاده یا نشت اطلاعات مالی مشتریان بسیار جدی خواهد بود.
۳. وابستگی فناورانه
درحالحاضر، بیشتر زیرساختهای هوش مصنوعی مولد توسط شرکتهای بزرگ جهانی توسعه یافته است. با توجه به شرایط تحریمی، استفاده از این فناوری در ایران با محدودیتهای عملیاتی و ریسکهای امنیتی همراه خواهد بود.
۴. سوگیری و خطای الگوریتمی
مدلهای هوش مصنوعی مولد میتوانند دچار سوگیری شوند و نتایجی نادرست یا غیرعادلانه ارائه دهند. در حوزه حساس مالی، چنین خطاهایی ممکن است به زیانهای سنگین برای مشتریان و مؤسسات مالی بینجامد.
لزوم رگولاتوری هوشمند
اگرچه ورود فناوریهای نو همیشه جلوتر از مقررات بوده، اما تجربه نشان داده است که نبود چهارچوب نظارتی شفاف میتواند هزینههای بلندمدت زیادی ایجاد کند. در زمینه هوش مصنوعی مولد، سه محور اصلی باید در دستور کار رگولاتورهای مالی کشور قرار گیرد:
- تدوین دستورالعملهای شفاف برای استفاده از دادهها: باید مرز مشخصی میان دادههای قابلاستفاده و غیرقابل استفاده تعریف شود و حریم خصوصی مشتریان خط قرمز اصلی باشد.
- ایجاد چهارچوب مسئولیتپذیری: بانکها و شرکتهای پرداخت باید بدانند در قبال تصمیمات یا خروجیهای سامانههای هوش مصنوعی چه مسئولیتهایی دارند.
- تشویق به بومیسازی فناوری: هرچند وابستگی کامل به راهکارهای داخلی در کوتاهمدت ممکن نیست، اما حمایت از استارتاپها و مراکز تحقیقاتی داخلی برای توسعه مدلهای بومی میتواند ریسک وابستگی به خارج را کاهش دهد.
جمعبندی
صنعت مالی ایران در سالهای گذشته با موجهای متعددی از تحول فناورانه مواجه بوده است؛ از بانکداری دیجیتال تا گسترش فینتکها. اکنون، هوش مصنوعی مولد در حال تبدیل شدن به یکی از کلیدیترین پیشرانهای تحول جهانی است. نادیده گرفتن این روند به معنای عقبماندن از بازارهای منطقهای و جهانی خواهد بود.
مهمترین موضوع در مرحله اول این است که مدیران و مقامات عالی صنعتهای مالی کشور به جوانان و تحصیلکردههای این حوزه اعتماد داشته باشند و تغییر را بپذیرند؛ زیرا که هر زمان از تغییرات پایهای و ریشهای هراس داشته باشیم متعاقباً از پیشرفت و رقابت جهانی عقب خواهیم افتاد.
