اقتصاد کیوآرکدها

عصر تراکنش 54؛ حامد اکبری، پژوهشگر اقتصاد اطلاعات / شتاب تکنولوژی چنان بالا گرفته که اهل‌ فن را هم جاگذاشته است. در این ‌بین، مفاهیم بسیار فربهی زاده می‌شوند و به‌سرعت توسعه می‌یابند. این مفاهیم به‌سرعت توسط استارتاپ‌ها تجاری‌سازی می‌شوند، بازار پیدا می‌کنند و به قسمت مهمی از زندگی مردم تبدیل می‌شوند. بلاکچین، رمزارزها و توکن‌های دیجیتال غیر قابل ‌معاوضه (NFT)، از آخرین توفان‌هایی است که دنیای فناوری ظرف چند سال اخیر دیده است. این رمزارزها مشکل رگولاتوری بسیاری از تعاملات فناورانه را رفع کردند یا در واقع بی‌سروصدا آنها از آن عبور کرده‌اند.

آخرین خبر هیجان‌انگیز و البته مهیب، موضوع متاورس است که اخیراً توسط زاکربرگ بُعد جدی‌تری به خود گرفت. پذیرندگان اولیه (Early Adapters) در سطح شرکت‌های ثروتمند دنیا با خرید زمین، فعالیت داخل فضای متاورس، برگزاری کنسرت و… به آن خوشامد گفتند و تجربه نشان داده که فناوری زودتر از آن چیزی که فکر می‌کنیم، همه‌گیر می‌شود. شاید اگر متاورس واقعی با ظرفیت‌های بالقوه آن وجود داشت، پاندمی کرونا این‌قدر پیچیده نمی‌شد و قرنطینه شهرها با مشکلات کمتری انجام می‌شد.

ایده‌ اولیه متاورس پیچیده نیست. به بیان ساده متاورس هر تجربه دیجیتالی‌ای است که سه‌بعدی، ماندگار و مجازی باشد. البته تکنولوژی‌های واقعیت‌افزوده (AR) و واقعیت مجازی (VR) خیلی پیش‌ترها ما را با تجربه‌ای سطحی از متاورس آشنا کرده بود.

اکنون متاورس ادعا دارد که تعاملات را توسط آواتارهای افراد چنان قابل ‌لمس می‌کند که گویی در دنیایی فراتر با قدرت بسیار بیشتر، بدون محدودیت فضا، مسافت، هزینه و سرعت هر کاری را بتوان انجام داد و در اینجا منظور از هر کاری عبارت است از موضوعاتی که قابلیت مجازی‌شدن را داشته باشند.

به لطف اینترنت نسل پنجم و واقعیت مجازی، یک روز عادی در متاورس همانند تجربه روزمره ما در همین جهان خواهد بود، ما به مغازه‌های مختلف سر خواهیم زد و در کافه‌ها با دوستان‌مان ملاقات خواهیم کرد و تجربه و تعامل ما به طرز شگفت‌انگیزی شبیه دنیای واقعی خواهد بود.

هر جامعه‌ای (فیزیکی یا مجازی) نیازمند اقتصاد کارآمد است. در متاورس نیز، اقتصاد به احراز هویت دارایی‌های دیجیتال همانند خانه، ماشین، کتاب و اثاثیه هر فرد متاورسی بستگی دارد. ان‌اف‌تی‌ها با فعال‌کردن احراز هویت دارایی‌ها و حتی هویت خود فرد، پایه اصلی اقتصاد متاورسی خواهند بود و از آنجایی ‌که هر ان‌اف‌تی‌ توسط یک کلید رمزنگاری (کریپتوگرافیک) محافظت می‌شود که نمی‌توان آن را حذف، کپی یا از بین برد، هویت‌های مجازی به همراه دارایی‌های دیجیتالی هر فرد برای تعامل در جوامع متاورس لازم و ضروری است.

اما متاورس بر مبنای شبکه بلاکچین، با توکن‌های مثلثی (Fungible Tokens) نیز سروکار دارد و به‌طور کلی، ترکیبی از VR و AR به همراه ان‌اف‌تی‌ و ارزهای دیجیتال است. حال با توجه به آنچه تاکنون گفته شد، از دیگر موضوعاتی که مفهوم و کاربرد متاورس را در خود مستتر دارد، سرویس‌هایی است که در تعامل با «کیوآرکدهایی دینامیک» در فضای عمومی و تعاملی جامعه اتفاق می‌افتد. تاکنون کیوآرکدها جای خود را روی اجناس جهت دریافت اطلاعات کالاها یا به ‌جای منوی رستوران‌ها و کدهای پیگیری ادارات عمومی باز کرده‌اند.

بحث محوری نگارنده شباهت «اقتصاد کیوآرکدها» با اقتصاد متاورس است. کیوآرکدهای دینامیک مقداری از تجربه متاورس را توسط گوشی‌های هوشمند افراد به کاربران ارائه می‌دهند. به‌طور مثال ماشین‌های عرضه غذای گرم خودکار شهری (وندینگ ماشین‌ها) با استفاده از کیوآرکد دینامیک (پویا و تغییریابنده) می‌تواند تجربه‌ای متاورسی از قبیل AR، VR و همچنین امکان پرداخت پول از کیف پول مبتنی بر چهره (Face Wallet) یا به عبارت بهتر پرداخت مبتنی بر چهره (Face Payment) را فراهم کنند یا کیوآرکدهای پرداخت یا مسیریاب که با استفاده از ظرفیت پویا بودن خود تجربه‌ای متاورسی را هدیه می‌دهند.

البته نکته مهم این است که کیوآرکدها تنها شامل موارد فوق نبوده و تمامی عناصر شهری را دربر گرفته و برای تمام کاربری‌ها می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. هر فردی با توجه به شغل، موقعیت و تجارت خود کیوآرکد مورد نظر را ایجاد کرده و در نهایت مجموعه خدماتی به‌هم‌پیوسته تولید می‌شود که توسط تلفن‌های هوشمند سایر شهروندان برای دستیابی به آن خدمات و اطلاعات، اسکن می‌شود.

در اینجا و با رویکرد متاورسی، بحث دفترکل توزیع‌شده اهمیت پیدا می‌کند. این مفهوم به معنای پایگاه داده‌ای است که اطلاعات ثبت‌شده در آن، توسط هر شرکت‌کننده به‌روز و نگهداری می‌شود. این ساختار، تغییر یا حذف اطلاعات توسط یک فرد خاص را تقریباً غیرممکن می‌کند و امنیت اطلاعات را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.

کیوآرکد ایمن را می‌توان دقیقاً همانند یک دفترکل توزیع‌شده در بلاکچین در نظر گرفت و مزیت آن این است که کاربر می‌تواند بدون آنکه عضوی از شبکه باشد، داده خود را اعتبارسنجی کند؛ بنابراین کیوآرکدها هر دو جهان را به هم متصل می‌کنند.

در این ‌بین، اگرچه ان‌اف‌تی‌ها از امنیت بسیار بالایی برخوردار هستند، اما بحث جدیدی نیز به نام کیوآرکدِ ان‌اف‌تی‌ها به وجود آمده است؛ یعنی فردی که قصد رمزگذاری ان‌اف‌تی‌ خود در فضای متاورس را داشته باشد، آن را با کیوآرکد تلفیق کرده و به زبان امروزی کیوآرکد متاورسی می‌سازد و شاید با همین رویکرد بتوان اقتصاد کیوآرکد را علاوه بر مقدمه، حتی تکمیل‌کننده‌ اقتصاد متاورسی در نظر گرفت.

به عقیده نگارنده روند تکنولوژی که به دیجیتالیزه‌شدن بیشتر مسائل مخصوصاً در زمان پاندمی می‌شتافت، در یک چرخش تاریخی فضاهای فیزیکی و شهری و اداری و تفریحی و… را با خود همراه کرد و از این تلفیق مفهوم متاورس زاده ‌شد. حال ‌آنکه کیوآرکدهای دینامیک از هم‌اکنون می‌توانند مقدمه‌ای باشند برای تمرین حضور و تعامل در متاورس.

بنا نیست از همه جامعه توقع داشت که با دنیای مجازی و متاورس به‌راحتی تعامل داشته باشند و بسیاری از افراد خصوصاً گروه‌های خاص همانند سنین بالا برای این تطابق کامل با دنیای دیجیتال آماده نیستند؛ بنابراین در این وضعیت و این برهه زمانی، نیاز به زیرساختی ساده‌تر و تسهیلگر وجود دارد؛ همانند کیوآرکدها. به ‌بیان بهتر می‌توان گفت متاورس و اقتصاد کیوآرکدها این مشکل را برای ورود به دوره‌ جدید مجازی‌شدن حل کرده‌اند.