عصر تراکنش ۶۳؛ مینا والی، مدیرمسئول ماهنامه عصر تراکنش / در صحنه‌ای از فیلم «اسپنسر»، در حاشیه مراسمی که در آن لنز تمام دوربین‌ها روی «پرنسس دایانا» متمرکز بود، ملکه الیزابت که تاب چنین توجهی به دایانا را نداشت، به او گفت: «مهم اینه که عکس کی روی اسکناس‌ها چاپ میشه.» گویی نقش‌بستن تصویر ملکه انگلستان روی اسکناس بیش از تمام داشته‌هایش می‌ارزد. در واقع اسکناس‌ها و تصویر نقش‌بسته روی آنها بیش از آنچه تصور می‌کنیم، مهم هستند.
مطالعه تصاویر چاپ‌شده روی اسکناس یک کشور حقایق جالب توجهی را درباره آن ارائه می‌دهد. اینکه چرا در جایی از دنیا، برای نقش روی اسکناس، تصویر هنرمندان را انتخاب کرده‌اند، در جایی دیگر تصویر سیاست‌مداران یا مکان‌ها را، خود تحلیلی از شرایط فرهنگی و سیاسی آن ارائه می‌دهد. اسکناس‌ها روایتگران خاموشی هستند که تاریخ، فرهنگ و سیاست یک ملت را بازگو می‌کنند. روایتگران بی‌ادعایی که در هر زمان و در هر مکان، در کیف پول‌مان همراه ما هستند.
اسکناس‌ها و سکه‌ها قرن‌هاست به نمود ارزش در جوامع تبدیل شده‌اند. قدمت این ابزارها از بسیاری از ابزارهای امروزی ما بیشتر است و فقط طی تاریخ و با تغییر جوامع جنس و طرح آنها تغییر کرده است؛ طرح‌هایی که مطالعه آنها مطالعه تاریخ، سیاست، جامعه و فرهنگ یک ملت است. اسکناس‌ها حرف‌های زیادی برای گفتن دارند، اما آن‌قدر وجه ارزش آنها غالب شده که کم پیش می‌آید از این زاویه به آنها نگاه کنیم. اسکناس‌ها راوی تحولات تاریخی یک ملت‌اند و جزء اولین مظاهری که با تحولات به‌روز می‌شوند.
با اینکه شکل‌های جدید پول ظهور کرده‌اند، از کارت‌های بانکی تا رمزارزها، هنوز هم اسکناس و سکه کاربرد خود را از دست نداده‌اند. گرچه برای ما در ایران این ابزارها به‌تدریج در دست مردم کم شده‌اند و با سرعتی فوق‌العاده به سمت جامعه بدون پول نقد حرکت کرده‌ایم، اما هنوز هم در دنیا و حتی کشورهایی که برنامه‌ای برای حذف آن داشته‌اند، اسکناس ابزار مهم انتقال ارزش است. برای ما اسکناس‌ها و سکه‌ها دیگر کاربرد گذشته را ندارند؛ نه اینکه با برنامه‌ای دقیق و از پیش تعیین‌شده به سمت حذف آن حرکت کرده باشیم، بلکه عوامل گوناگون دست در دست هم داده‌اند تا با هزینه زیادی اسکناس و سکه را کنار بگذاریم.
اهمیت اسکناس‌ها در ماهیت آنهاست و چیزی که نمادش هستند، یعنی پول. اغراق نیست اگر بگوییم پول مهم‌ترین ساخته دست بشر است؛ به هر شکلی که طی قرن‌ها درآمده، جایگزینیِ ارزش با چیزی که خود ذاتاً ارزشی ندارد، دستاورد بزرگی است که انسان را از اسارت در دست کالاها نجات داد و ذهن را فراتر از آنچه لمس می‌کرد، هدایت کرد. گسترش علم، شکل‌گیری شهرها، توسعه صنایع و فناوری، همه و همه مرهون ابزاری به نام پول هستند که اجازه داد ذهن انسان فراتر از زمان و مکان حرکت کند. پول، این مفهوم انتزاعی پیچیده، همان چیزی است که به انسان اجازه داد فراتر از زراعت و صناعت بیندیشد و افق‌های جدیدی روی انسان گشود.
پول که پایه و اساس اقتصاد را شکل می‌دهد، مفهومی پیچیده است که درباره ماهیت و کارکرد آن بسیار گفته شده است. ما هم در رسانه‌های خود یعنی راه پرداخت، عصر تراکنش و کتاب‌های انتشارات راه پرداخت تلاش کرده‌ایم به این موضوع مهم بپردازیم. طی این سال‌ها به شکل‌های گوناگون درباره پول گفته‌ایم و خصوصاً در انتشارات راه پرداخت چندین کتاب با موضوع پول منتشر کرده‌ایم؛ از جمله کتاب‌های پول نقد دیجیتال، پول، فلسفه پول و مالی، پول چگونه کار می‌کند، استاندارد بیت‌کوین، پایان پول و نفرین پول نقد که هر کدام از زاویه‌ای به موضوع پول پرداخته‌اند.
در حال حاضر نیز کتاب‌های دیگری در دست انتشار داریم که به موضوع پول پرداخته‌اند. در دنیا آثار مهمی درباره پول منتشر شده که ما نیز خود مخاطب این آثار هستیم و معتقدیم پول آن‌قدر موضوع پیچیده، مهم و پویایی است که هیچ‌وقت انتشار آثاری در این زمینه پایان نخواهد یافت و ما نیز در ادامه راه خود آثار دیگری را تقدیم مخاطبان خواهیم کرد.
ویژه‌نامه‌ای که در دست دارید نیز یکی از محصولات کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار است که این بار به بهانه جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ به مطالعه اسکناس ۳۲ کشور حاضر در این تورنمنت بزرگ ورزشی پرداخته است. هر طور که فکرش را بکنید، نمی‌توانیم چنین تنوعی از کشورها را در یک جا جمع کنیم و چه موقعیتی بهتر از حضور در این میدان برای زوم‌شدن روی یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی دنیا؟ و چه میدانی زیباتر از میدان فوتبال برای نگاهی عمیق به تاریخ کشورها؟
فوتبال و اسکناس، این پدیده‌های به‌ظاهر نامرتبط، اتفاقاً شباهت‌های زیادی به هم دارند. فوتبال نیز همچون اسکناس به‌شدت تحت تأثیر فرهنگ یک کشور است. فوتبال هر کشوری آینه‌ای از فرهنگ و سیاست آن کشور است و حتی تیم‌های محلی با بازیکنان محلی هم سبک خاص خود را دارند؛ مگر نه اینکه اسکناس‌ها هم آینه‌ای از فرهنگ و سیاست یک کشورند؟ کدام ورزش در دنیا به اندازه فوتبال بُعد سیاسی دارد؟ کدام ورزش در دنیا به اندازه فوتبال تحت تأثیر جنگ‌ها و اختلافات میان کشورهاست؟
حافظه تاریخی ضعیف ما شاید یاری ندهد، اما نگاهی به تاریخ فوتبال ما نشان می‌دهد که این ورزش بارها و بارها در کشورمان تحت تأثیر جریانات سیاسی قرار گرفته و به‌واقع مردم از کدام تیم ورزشی به اندازه فوتبال انتظار کنش سیاسی و اجتماعی دارند؟
یکی از مهم‌ترین اتفاقات فوتبال ایران متأثر از تحولات سیاسی بعد از انقلاب بود که برخی آن را مظهر رژیم شاهنشاهی می‌دانستند. سال ۱۳۵۸ زمانی که تیم ملی فوتبال برای شرکت در مسابقات آسیایی در اردویی در بوشهر بود، تظاهرات گسترده‌ای علیه آن برگزار شد. شعار آن روزها این بود: «اردوی تیم ملی، خیانت است به ملت». تظاهراتی که سبب شد اعضای تیم ملی خیلی بی‌سروصدا ساک‌هایشان را جمع کنند و به تهران برگردند. همین تیم ملی خائن تیمی بود که در جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه در میدانی که تیم ملی آمریکا را شکست داد، به قهرمان ملی تبدیل شد.
تیم‌های فوتبال نیز همچون اسکناس‌ها به نمادی تبدیل شده‌اند که با هر تحول سیاسی در کشورها دستخوش تغییرات زیادی می‌شود؛ از اولین نمادهایی که هر قدرت حاکمی می‌خواهد به سلیقه خود آن را بیاراید. ما این شباهت‌ها را در این ویژه‌نامه کنار هم قرار دادیم تا از زاویه‌ای که تابه‌حال کسی در ایران به آن نپرداخته، به تیم‌های حاضر در جام جهانی فوتبال بپردازیم. چهار سال پیش هم برای جام جهانی روسیه کاری متفاوت برای ۳۲ کشور انجام دادیم، اما این بار با تمرکز بر اسکناس‌ها راوی داستان کشورها شدیم. امیدواریم در آینده بتوانیم این کار را برای کشورهای دیگری که شانس حضور در جام جهانی را نداشتند، ادامه دهیم.
[…] […]