عصر تراکنش ۶۳ / عربستان سعودی پس از آنکه سال‌ها در این منطقه پرآشوب نماد محافظه‌کاری و ثبات تلقی می‌شد، در چند سال گذشته و پس از بر سر کار آمدن «ملک سلمان بن عبدالعزیز»، به سرتیتر رسانه‌های جهان بدل شد و تقریباً کمتر روزی است که خبری در ارتباط با این کشور به گوش نرسد.
از لحاظ سیاسی، عربستان سعودی در جرگه ۵۱ رژیم اقتدارگرای جهان قرار دارد و به گفته واحد اطلاعات اکونومیست، از ۴۳ رژیم دیگر بسیار سرکوبگرتر است. این کشور نه‌تنها احزاب سیاسی و اتحادیه‌های تجاری، بلکه حتی آتلیه‌های عکاسی را ممنوع کرده است. گزارشگران بدون مرز در شاخص آزادی مطبوعات، عربستان را در رده ۱۶۸ از ۱۸۰ قرار داده‌اند. چندان جای شگفتی نیست، در منطقه‌ای که از الجزایر تا بنگلادش امتداد دارد، عربستان همچون سنگی خارا بی‌تغییر بر جای خود ایستاده و سرسختانه با دموکراسی و برابری خواهی مخالفت کرده است.
تاریخچه ریال سعودی
ریال که از زمان تأسیس عربستان سعودی واحد پول این کشور بوده و قبل از آن نیز واحد پول حجاز محسوب می‌شد، یکی از پول‌های اولیه منطقه مدیترانه در دوران عثمانی بود. ریال حجاز بر اساس سکه ۲۰لیری عثمانی بود، اما معادل آن نبود و در نتیجه به ۲۰ قروش تقسیم می‌شد.
با این حال، اگرچه ریال حجاز هم‌وزن ۲۰ لیری عثمانی بود، اما با عیار ۰.۹۱۷ ضرب شد که بالاتر از عیار۰.۸۳۰ سکه عثمانی بود؛ بنابراین از آنجایی که اولین ریال سعودی همان مشخصات ریال حجاز را داشت و در کنار سکه‌های عثمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت، ارزش آن ۲۲ لیر عثمانی بود و در نتیجه هنگام انتشار سکه‌های قروش از سال ۱۹۲۵، به ۲۲ قروش تقسیم شد. در سال ۱۹۶۰، ۲۰ قروش به یک ریال تغییر یافت و هنوز برخی سکه‌های سعودی دارای ارزش قروش هستند، اما دیگر از آن استفاده نمی‌شود.
در سال ۱۹۵۳، سازمان پولی عربستان سعودی (ساما) شروع به صدور فیش‌های حج ۱۰ ریالی کرد که در سال‌های ۱۹۵۴ و ۱۹۵۶ به‌ترتیب یک و پنج ریال بود. این فیش‌ها شبیه اسکناس بودند و در ابتدا برای استفاده زائران در نظر گرفته شده بود. با این حال، آنها به‌طور گسترده‌ای در عربستان سعودی مورد پذیرش قرار گرفتند و تا حد زیادی جایگزین سکه‌های ریال نقره در معاملات عمده مالی شدند. در نتیجه سازمان پولی عربستان در ۱۵ ژوئن ۱۹۶۱ شروع به انتشار اسکناس‌های معمولی به مبلغ ۱، ۵، ۱۰، ۵۰ و ۱۰۰ ریال کرد. این فیش‌ها تا اول فوریه ۱۹۶۵ برقرار بود.
اسکناس‌های ۵۰۰ ریالی در سال ۱۹۸۳ معرفی شدند. اسکناس‌های ۲۰ و ۲۰۰ ریالی نیز در سال ۲۰۰۰ به مناسبت یکصدمین سالگرد تأسیس پادشاهی عربستان سعودی منتشر شد. سری پنجم اسکناس‌های دارای چهره ملک عبدالله در سال ۲۰۰۷ منتشر شد. سری ششم اسکناس‌های حاوی چهره ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود نیز در تاریخ ۱۴/۳/۱۴۳۸ هجری قمری (۱۳/۱۲/۲۰۱۶) منتشر شد.
اسکناس پنج‌ریالی؛ بازتاب سنت‌ها و کلیشه‌ها
در میان اسکناس‌هایی که تاکنون منتشر شده، احتمالاً پنج‌ریالی سری پنجم، نمادین‌تر و مشهورتر از سایر پول‌هاست. دلیل این امر شاید در این نهفته باشد که عناصر این اسکناس، تجلی همان چیزهایی است که عربستان سعودی با آنها شناخته می‌شود و رسانه‌ها مکرراً بازتاب می‌دهند.
روی اسکناس، تصویر ملک عبدالله بن عبدالعزیز دیده می‌شود (زاده اول آگوست ۱۹۲۴، درگذشته ۲۳ ژانویه ۲۰۱۵)، فرزند دوازدهم ملک عبدالعزیز، بنیان‌گذار عربستان سعودی و ششمین پادشاه این کشور از خاندان آل سعود در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵. او با چهار پادشاه پیش از خود (ملک سعود، ملک فیصل، ملک خالد و ملک فهد) و پادشاه پس از خود (پادشاه کنونی، ملک سلمان) برادر است.
احتمالاً به‌دلیل قامت بلندش، در بیشتر عکس‌ها، فقط بالاتنه او دیده می‌شود. در بیشتر تصاویری که از او منتشر شده، انگار تمام سعی خود را برای خندیدن یا تبسمی واقعی به کار گرفته، اما دست‌آخر نتیجه چندان جالب از کار درنمی‌آید؛ عکس‌های او همیشه شبیه واپسین تلاش عکاسی به‌ستوه‌آمده است که بعد از ساعت‌ها و اصرار به صاف نگه‌داشتن صورت و لبخندزدن، تبسمی زوری نشان داده و به افق خیره شده است. شاید او هم متعلق به نسلی است که نه نگاه‌کردن به دوربین را درست می‌دانستند، نه لبخندزدن را. عینک ته‌استکانی و صورت گرد جای خالی لبخند را تا حدودی تعدیل کرده‌اند و شمایل مردی شرقی به او بخشیده‌اند که می‌تواند هم پدر باشد، هم نگهبان سنت و هم پادشاه.
در کنار عکس ملک عبدالله، تصویری از تأسیسات نفتی راس تنوره کلاژ شده است. راس تنوره شهری در استان الشرقی است که در شبه‌جزیره‌ای منتهی به خلیج فارس واقع شده است. نام راس تنوره هم به مجتمع کارمندان آرامکو (که به آن «نجمه» نیز گفته می‌شود) و هم به یک منطقه صنعتی دورتر در شبه‌جزیره اطلاق می‌شود که به‌عنوان بندر نفتی و مرکز عملیات نفتی آرامکو، بزرگ‌ترین شرکت نفتی جهان، عمل می‌کند. در حال حاضر، ساکنان این مجتمع بالغ بر ۳۲۰۰ نفر هستند که تعدادی آمریکایی و بریتانیایی مهاجر نیز در میان آنها دیده می‌شود. راس تنور یکی از چهار مجتمع مسکونی است که توسط آرامکو در دهه ۱۹۴۰ ساخته شد و تنها مجتمعی است که در ساحل خود خلیج فارس واقع شده است.
پالایشگاه راس تنور به وسیله یک حصار امنیتی به‌شدت محافظت‌شده احاطه شده و از کارمندان سعودی و خانواده آنها که در داخل مجتمع مسکونی نجمه زندگی می‌کنند، بسیار کمتر محافظت می‌شود. در واقع، این مجتمع برای آن ساخته شده تا کارمندان خارجی (عمدتاً آمریکایی) تا حدودی از محدودیت‌های قوانین سعودی برکنار باشند، اما در حال حاضر به‌دلیل کاهش ساکنان غربی به یک موزاییک چندقومیتی از سعودی‌ها تبدیل شده است. سایر ملیت‌های عربی (مانند مصری و اردنی)، فیلیپینی‌ها، هندی‌ها، پاکستانی‌ها و چند آمریکایی و بریتانیایی مهاجر نیز در آنجا زندگی می‌کنند.
پشت اسکناس، بندر صنعتی ملک فهد (جبیل)، ترسیم شده است. این بندر در سال ۱۹۷۴ برای خدمات‌رسانی به شهر صنعتی جبیل تأسیس شد و هم‌اکنون به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بنادر صنعتی جهان به‌شمار می‌رود. بندر صنعتی ملک فهد در جبیل دارای ۳۴ پست اسکله با ظرفیت ۷۰ میلیون تن در سال است. همچنین پنج پایانه در این بندر وجود دارد؛ پایانه بار عمومی، تجهیزات دریایی، پایانه بار فله، پایانه پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی و پایانه تانکر دریای آزاد.
در منتهی‌الیه سمت راست و در جایی که اسکله پایان می‌یابد، نماد ملی عربستان سعودی درج شده است. این نشان در سال ۱۹۵۰ به تصویب رسید و مطابق قانون اساسی عربستان شامل دو شمشیر ضربدری با درخت نخل در فضای بالا و میان شمشیرهاست.
این دو شمشیر نشان‌دهنده پادشاهی حجاز و سلطان‌نشین نجد و وابستگی‌های آنهاست که در سال ۱۹۲۶ تحت پادشاهی ملک عبدالعزیز، متحد شدند. این نشان بیانگر این است که فقط از طریق عدالت می‌توان به شکوفایی دست یافت. درخت نخل نماد سعادت است و شمشیرهای ضربدری نشان‌دهنده عدالت هستند. درخت خرما معرف دارایی‌های پادشاهی است که به‌عنوان مردمان عربستان، فرهنگ عربستان، تاریخ عربستان و منابع طبیعی آن تعریف شده است؛ بنابراین دیده می‌شود که درخت خرما توسط دو شمشیر در حال محافظت است که نمایانگر نیروهایی است که در دفاع از ملت عربستان استفاده می‌شود.
بن‌سلمان پسر و بازی جومانجی با شیوخ محافظه‌کار
عربستان دین‌سالارانه‌ترین دولت جهان است. هرگونه تعریف و تمجید علنی از ادیان و مذاهب غیراسلامی یا حتی استفاده یک مسیحی از صلیب یا یک هندو از نشان «ام»، خطر مجازات را در پی دارد. بنیان این محدودیت بر این اصل مذهبی و بنیادی سعودی استوار است که «کل سرزمین عربستان یک مسجد است».
از این رو، محمد بن سلمان برای تحقق بلندپروازی‌های خود راه بسیار دشواری در پیش دارد. تصوری که دولت سعودی تلاش می‌کند هم در داخل و هم در خارج ایجاد کند، این است که اصلاحات ولیعهد؛ بنیادی، همه‌جانبه و پایدار است. بن سلمان نشان داده فرد بلندپروازی است که قصد دارد با انجام اصلاحاتی در عربستان سعودی، به تن این پادشاهی محافظه‌کار لباسی نو و مدرن بپوشاند. در این راستا، او تاکنون حرکت‌های قابل توجهی در حوزههای اقتصادی و فرهنگی- اجتماعی انجام داده است. با این حال، محمد بن سلمان حتی اگر بعد از مرگ پدر، به مقام سلطنت برسد و قتل خاشقچی نیز در جهان به دست فراموشی سپرده شود، کار سختی با علمای سنتی و نیز خاندان پرشمار و پرقدرت سلطنتی در پیش دارد که از قضا در میان بیشتر آنها فاقد محبوبیت است.
جهت مشاهده فایل باکیفیت تصویر زیر، اینجا را کلیک کنید
