اختلال، همراه با کمی اینترنت
نگاهی به وضعیت کسب‌وکارها و خسارتی که در دو ماه گذشته از شرایط دیدند
عصر تراکنش ۶۴؛ سایه فرنود / همین ۵۵ روز پیش بود که وزیر ارتباطات در حاشیه جلسه هیئت دولت مقابل دوربین رسانه‌ها قرار گرفت و با اعتماد‌به‌نفس و خنده‌ای گوشه لب ادعای قطع اینترنت به‌دلیل شروع برخی اعتراض‌ها در کشور را تکذیب کرد. هفته‌ها از این اظهارات عیسی زارع‌پور گذشته؛ اینترنت در ساعاتی از روز به‌طور کامل قطع است و اگر دسترسی به اینترنت هم میسر شود، آن‌قدر روی آن اختلال است و اکثر پلتفرم‌ها فیلترند که وصل‌بودن آن با قطع‌بودنش تفاوتی ندارد.
وزارت ارتباطات به‌عنوان متولی توسعه زیرساخت‌های ارتباطی در این مدت نه‌تنها تلاشی برای کاهش محدودیت‌های اینترنتی و رفع فیلتر از پلتفرم‌های پرکاربر در کشور نکرده؛ بلکه تمام هم‌وغم خودش را روی توسعه پلتفرم‌های داخلی گذاشته و از طرف دیگر با رشد استفاده از فیلترشکن‌ها در اظهارنظری عجیب گفته که فروش فیلترشکن و کسب درآمد از آن غیرمجاز است و اگرچه در این زمینه جرم‌انگاری صورت نگرفته، اما در تلاش هستند در این مورد جرم‌انگاری هم صورت بگیرد؛ یعنی ایجاد محدودیت بیشتر. در این شرایط وقتی زارع‌پور در مقابل این سؤال خبرنگاران قرار می‌گیرد که چرا وزارت ارتباطات محدودیت دسترسی به اینترنت را برنمی‌دارد، با یک جمله تکراری می‌گوید: «ما محدودیت ایجاد نکرده‌ایم که حالا هم این محدودیت را برداریم. از تصمیم‌گیران امنیتی این سؤال را بپرسید.»
ادامه قطعی و اختلال و محدودیت روی اینترنت از بیش از یک ماه گذشته خسارات گوناگونی را به مردم و کسب‌وکارها زده است؛ کسب‌وکارهایی که در تنگنای تحریم و شرایط بد اقتصادی، نوری بودند که رشد اقتصادی کشور را تا حدی مثبت نگه داشته بود.
از انکار خسارت تا کسب‌وکارهایی که ورشکست می‌شوند
در هشت هفته‌ای که دسترسی به اینترنت در ایران از حالت عادی خود خارج شده، آمارهای مختلفی از خسارت و زیان به مردم و کسب‌وکارهای بزرگ و خرد منتشر شده است؛ آماری که مسئولان دولتی یا آن را دروغ و بزرگ‌بینی می‌دانند یا غیرکارشناسی. با این حال آمارهای خود نهادهای حاکمیتی نشان می‌دهد که با بسته‌شدن پلتفرمی مانند اینستاگرام چه بلایی فقط بر سر کسب‌وکارهای خرد آمده است.
اگرچه در زمینه ارائه آمار از سوی نهادهای حاکمیتی و دولتی نیز یک آمار مشابه منتشر نمی‌شود، با این حال همین آمارهای ضدونقیض به‌صورت شفاف نشان می‌دهد که در بیش از یک ماه گذشته محدودیت و فیلتر شبکه‌های پربازدید چه بلایی بر سر اقتصاد کشور آورده است.
مرکز ملی فضای مجازی در گزارشی حجم بازار اینستاگرام در ایران را ۷۰ هزار میلیارد تومان در سال اعلام کرده و گفته حجم بازار اینستاگرام نسبت به کل اقتصاد دیجیتال کشور ۷.۳ درصد است. این آمار در حالی از سوی مرکز ملی فضای مجازی اعلام شده که پیش از این معاون وزیر صمت با دروغ‌دانستن خسارت کسب‌وکارها از محدودیت اینترنت، گفته بود که سهم فروشندگان محصولات اینستاگرامی فقط سه درصد از کل اقتصاد دیجیتال ایران است.
فیلتر اینستاگرام حتی اپراتورهای اینترنتی و همراه را هم متحمل خسارت کرده است. سهم ترافیک اینستاگرام از کل حجم بازار فروش ترافیک توسط اپراتورهای ثابت و سیار ۵۰ درصد بوده و معادل ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال جمع‌بندی شده است. همین آمار نشان می‌دهد با فیلتر اینستاگرام از بیش از یک ماه گذشته تاکنون ۵۰ درصد ترافیک اپراتورهای ثابت و سیار کشور از دست رفته و این گروه متحمل چه خسارتی شده‌اند.
گزارش میدانی راه پرداخت از نتایج فیلتر اینستاگرام هم نشان داد که در این بین زنان و روستاییان بیشترین خسارت را دیده‌اند. طبق این گزارش نزدیک به ۷۰۰ هزار کسب‌وکار خرد، متوسط، استانی و بومی از طریق اینستاگرام کسب درآمد می‌کردند که حالا گمان آن می‌رود که این میزان کسب‌وکار به سمت دست‌فروشی در خیابان کشیده شوند.
در ادامه ضرر فیلترینگ به کسب‌وکارهای فعال در اینستاگرام، پادرو، پلتفرم هوشمند پرداخت و ارسال سفارش‌های اینترنتی هم اواسط مهرماه به راه پرداخت اعلام کرده بود که از زمان شروع محدودیت‌های اینترنتی مجموع فروش ۱۰ فروشگاه اول اینستاگرامی روی پادروشاپ (که کارش ایجاد زیرساخت فروش آنلاین برای فروشندگان شبکه‌های اجتماعی است) با ۸۷ درصد کاهش روبه‌رو بوده و هر یک از این فروشگاه‌ها تنها طی یک هفته گذشته دچار دست‌کم ۵۰ میلیون تومان خسارت مالی شده‌اند. کاهش ۹۷درصدی بازدید از فروشگاه‌های اینستاگرامی و رسیدن فروش آنها به صفر از دیگر خسارت‌هایی است که ایجاد محدودیت‌های اخیر باعث آن شده است.
همچنین گزارش شرکت ملی پست نشان داد که با اختلال در اینترنت و فیلترشدن اینستاگرام درآمدهای این شرکت دولتی یک‌سوم کاهش پیدا کرده است.
در همین زمینه سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران با استفاده از یک نظرسنجی در میان اعضایش تصویر نسبتاً کلی از قطعی و محدودیت اینترنت بر فعالیت کسب‌وکارها به تصویر کشید.
طبق این گزارش بر اساس آمارهای شرکت‌ها، بیش از ۴۱ درصد شرکت‌ها بین ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را در مدت قطع و اختلال در اینترنت از دست داده‌اند و حدود ۴۷ درصد هم بیش از ۵۰ درصد کاهش فروش داشته‌اند. ۱۱ درصد شرکت‌ها کسانی هستند که کمتر از ۲۵ درصد درآمدشان را از دست داده‌اند و ممکن است تحت تأثیر نوسان‌های کوتاه‌مدت باشند.
همچنین بررسی سازمان نصر تهران نشان داد که قطعی اینترنت و اعمال محدودیت‌ها، روزانه بین ۵۰ تا ۵۰۰ میلیون تومان به هر کسب‌وکار ضرر وارد می‌کند؛ ضرری که تنها اثرات کوتاه‌مدت این محدودیت‌هاست و همچنان امکان برآورد خسارت‌های بلندمدت و احتمالاً جبران‌ناپذیر آنها وجود ندارد. این نظرسنجی بین تاریخ ۷ تا ۱۰ مهر صورت گرفت.
نزدیک به دو هفته پیش هم رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران گفته بود محدودیت اینترنت ۳۵ هزار میلیارد تومان به اقتصاد حوزه فناوری اطلاعات و ۴۵ هزار میلیارد تومان به کسب‌وکارهای سایر حوزه‌ها خسارت وارد کرده است.
همچنین برخی فعالان اقتصادی معتقدند که قطعی اینترنت، فرایند تولید را در نیمی از بخش‌های اقتصادی کشور محدود کرده و می‌تواند به کاهش چشم‌گیر نرخ رشد اقتصادی هم منجر شود. در کنار کاهش رشد اقتصادی، ادامه شرایط فعلی تٲثیر منفی‌ای روی نرخ بیکاری خواهد داشت.
در همین رابطه یک کارشناس حوزه کار در گفت‌وگو با پایگاه خبری «اقتصاد ۲۴» گفته بود: «طبق برآورد‌ها فقط در یک ماه گذشته و دقیقاً پس از قطع اینترنت و فیلترشدن برخی شبکه‌های مجازی، حدود ۳۵۰ هزار شغل آنلاین تعطیل شده است. این در حالی است که با توجه به رویکرد جدید فعالیت‌های اقتصادی در دنیا، استفاده از بستر اینترنت و فضای مجازی یکی از فرصت‌های مناسب برای رونق اشتغال است.»
ریزش تبلیغات آنلاین و از دست رفتن بازار تولید محتوا
یکی از آثار محدودیت اینترنت و فیلتر اینستاگرام کاهش درآمد و به‌نوعی از بین رفتن فعالیت در حوزه تبلیغات آنلاین است. ۲۴ مهرماه تپسل که یک پلتفرم تبلیغات آنلاین است، گزارشی منتشر کرد که نشان داد به‌دلیل بی‌اعتمادی کسب‌وکارها به فضای پرابهام اینترنت در هفته‌های اخیر، تعداد تبلیغ‌دهندگان ۳۱ درصد و تعداد کمپین‌های تبلیغاتی ۵۳ درصد کاهش پیدا کرده‌اند.
از سوی دیگر این گزارش نشان داد هزینه تبلیغ‌کنندگان در کمپین‌های گوگل‌ادز نیز ۹۵ درصد کاهش یافته که دلیل اصلی آن فیلترشدن گوگل‌ادز است. همچنین هزینه‌کرد تبلیغ‌کنندگان برای تبلیغات در جست‌وجو در کافه‌بازار ۷۰ درصد افت کرده است.
در همین زمینه «جریان»، پلتفرم تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی، اعلام کرد اندازه بازار تبلیغات در اینستاگرام در سال ۱۴۰۱ بیش از چهار هزار میلیارد تومان برآورد شده بود که به‌دلیل فیلترشدن اینستاگرام، اندازه این بازار تاکنون بیش از ۲۵۰ میلیارد تومان کاهش یافته است.
از سوی دیگر تریبون، پلتفرم انتشار رپرتاژ آگهی نیز اعلام کرده با توجه به شرایط فعلی کشور، انتشار رپرتاژ آگهی در وب‌سایت‌های خبری با کاهش ۴۹درصدی مواجه شده است. کاهش تمایل کسب‌وکارها به انتشار رپرتاژ آگهی درآمد وب‌سایت‌ها از این کانال را بیش از ۵۵ درصد کاهش داده است.
فیلتر و اختلال در اینترنت تنها باعث کاهش تبلیغات نشده، بلکه کاهش تولید محتوا و بیکار شدن بسیاری از نیروهایی را نیز که به‌صورت فریلنس در این زمینه فعالیت می‌کرده‌اند، به‌دنبال داشته است.
برای نمونه، طبق گزارش پلتفرم مدیریت هوشمند شبکه‌های اجتماعی نوین‌هاب؛ در یک ماه گذشته سهم تولید محتوا در اینستاگرام ۹۲ درصد کاهش یافته است. نوین‌هاب کاهش تولید محتوا در رسانه‌های دیگر را هم مورد بررسی قرار داده که طبق آن سهم محتوا در توییتر منفی ۶۳ درصد، تلگرام منفی ۵۴ درصد، لینکدین منفی ۷۴ درصد، آپارات منفی ۶۱ درصد، سروش منفی ۶۴ درصد، ایتا منفی ۷۴ درصد، یوتیوب منفی ۵۵ درصد، بله منفی ۳ درصد، تامبلر منفی ۳۸ درصد و گپ منفی ۴۰ درصد کاهش یافته‌اند.
آن‌طور که نوین‌هاب گزارش داده در حال حاضر ۱۱ میلیون ایرانی از طریق شبکه‌های اجتماعی کسب درآمد می‌کنند و درآمد ۹ میلیون نفر به‌طور مستقیم به اینستاگرام وابسته است.
کسب‌وکارهای داخلی که خسارت دیده‌اند
از زمان شروع اختلال و محدودیت‌های اینترنتی برگ برنده عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات این بوده که سرویس‌ها و پلتفرم‌های داخلی بدون مشکل کار کرده‌اند. با این حال گزارش‌هایی که برخی سرویس‌های داخلی منتشر کرده‌اند، خلاف این نظر را نشان می‌دهد.
اگرچه در شرایط حاضر به‌دلیل جو امنیتی و فشارهایی که روی برخی مدیران اکوسیستم استارتاپی است، آنها حاضر نیستند به‌راحتی در مورد خسارتی که بابت محدودیت اینترنت دیده‌اند، اظهارنظر کنند، با این حال برخی مدیران شرکت‌های اینترنتی داخلی به طریقی از زیانی که دیده‌اند، گفته‌اند.
یکی از حوزه‌هایی که به‌دنبال قطعی و اختلال در اینترنت صدمه دیده، بخش خدمات پزشکی آنلاین است. آمارهای پلتفرم آنلاین سلامت بقراط از تأثیر اختلال اینترنت بر حوزه سلامت آنلاین نشان می‌دهد که از زمان شروع اختلال در اینترنت صدور نسخه‌های الکترونیکی تأمین اجتماعی ۵.۹۲ درصد و نسخه‌های بیمه سلامت کاهشی ۱۵.۵۳ درصدی یافته است.
بیپ‌تونز، پلتفرم فعال در حوزه موسیقی اعلام کرده محدودیت‌های اخیر اینترنتی، باعث کاهش ۳۰درصدی بازدیدکننده، ۳۹درصدی پرداخت‌های موفق و ۴۵درصدی فروش این فروشگاه اینترنتی موسیقی شده است.
آی‌قصه، استارتاپ فعال در حوزه کودکان هم اعلام کرده که از زمان شروع اختلال و محدودیت‌های اینترنتی تاکنون در ارائه سرویس باکیفیت به مخاطبانش با مشکل مواجه بوده است. آی‌قصه اعلام کرده که پس از اختلال و فیلترینگ در اینترنت، نسبت به ماه گذشته با ۵۲ درصد کاهش درآمد مواجه شده است.
مدیرعامل ترگمان هم چندی پیش در توییتی اعلام کرد که به‌دنبال اختلال و محدودیت اینترنت فقط پلتفرم‌های خارجی دچار مشکل نشدند و بسیاری از پلتفرم‌های داخلی هم با چالش‌های زیادی همراه شدند. به گفته مهران ضیابری، در بیش از یک ماه گذشته آنها علاوه بر کاهش فروش ۷۰درصدی در سرویس ترجمیار، با افت کیفیت سرویس ترگمان نیز مواجه بوده‌اند.
همچنین مدیرعامل فیدیبو، فروشگاه کتاب‌های الکترونیکی فارسی، در گفت‌وگو با فردای اقتصاد اعلام کرده که این کسب‌وکار محتوامحور در شرایط فیلترینگ و اختلال در اینترنت طی هفته‌های اخیر دچار افت ۲۵ تا ۳۰درصدی در عدد فروش و ورود کاربر شده است.
از سوی دیگر از کسب‌وکارهایی که در این ایام با مشکل مواجه بوده، کسب‌وکارهای فعال در حوزه گردشگری بوده است. در گزارشی که ماهنامه پیوست به نقل از رسانه قطب‌نما منتشر کرده، اعلام شده که به‌دنبال اختلال و محدودیت اینترنت تا ۹۰ درصد از فروش استارتاپ‌های گردشگری کاسته شده است.
خسارت سنگین اپراتورها
اپراتورهای سیار و اینترنتی هم یکی دیگر از شکست‌خوردگان اختلال و محدودیت‌های اینترنتی در کشور بوده‌اند. گزارش‌های مالی این شرکت‌ها و مقایسه آن با ماه‌های گذشته به شکل شفاف نشان می‌دهد که این اپراتورها متحمل چه میزان خسارت شده‌اند.
عضو کمیسیون اینترنت و انتقال داده سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران از افت ۳۵ تا ۴۰درصدی فروش اپراتورها به‌دنبال محدودیت‌های اینترنت در بیش از یک ماه گذشته خبر داد.
هرچند اپراتورها به‌صورت جدا میزان کاهش درآمد خود بابت قطعی و اختلال در اینترنت را منتشر نکرده‌اند، اما گزارش آن دسته از شرکت‌های بورسی که روی سایت کدال منتشر می‌شود، نشان می‌دهد که برخی از این اپراتورها تا چه میزان متحمل ضرر شده‌اند.
به گزارش ماهنامه پیوست، اختلال اینترنت و فیلتر اینستاگرام و واتس‌اپ، در طول مهرماه سال جاری به کاهش بیش از ۷۴۳ میلیارد تومانی درآمدهای همراه اول از محل کارکرد خطوط دائمی و اعتباری این اپراتور منجر شده است.
مجموع درآمدهای همراه اول از کارکرد خطوط تلفن همراه این شرکت در مهرماه به بیش از ۲۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است، اما این رقم در شهریورماه بیش از ۳۲۰۰ میلیارد تومان بوده است.
بر اساس آنچه در گزارش عملکرد ماهانه همراه اول آمده، درآمد خطوط تلفن همراه شامل مکالمه، پیام کوتاه، اینترنت و پیامک انبوه است و گرچه تفکیک درآمدهای این سرویس‌ها منتشر نمی‌شود، اما با توجه به اینکه در مهرماه هیچ‌کدام از این سرویس‌ها به‌جز اینترنت با مشکل عمده‌ای مواجه نشدند، می‌توان این‌طور برداشت کرد که کاهش درآمدهای همراه اول نسبت به شهریورماه، ناشی از اختلال در اینترنت است.
در این زمینه گزارش عملکرد ماهانه های‌وب در مهرماه امسال و مقایسه آن با ماه‌های گذشته نشان می‌دهد این اپراتور ثابت نزدیک به ۹۹ میلیارد تومان کاهش درآمد داشته است.
همچنین آسیاتک از جریان اختلال در اینترنت بیش از ۱۸ میلیارد تومان زیان دیده است. این اپراتور که در بورس حضور دارد، با انتشار صورت‌های مالی خود نشان داد در مهرماه امسال حداقل در دو شاخه درآمدی خود با کاهش درآمد مواجه شده است.
«درآمد خدمات اینترنت» آسیاتک، نزدیک به ۱۵ میلیارد تومان کاهش یافته است. همچنین این شرکت از محل «درآمد خدمات فناوری اطلاعات» با کاهش بیش از ۳.۵ میلیارد تومانی درآمدهایش مواجه شده است.
سقوط تراکنش‌ها
وقتی فروشی نباشد، طبیعتاً تراکنشی هم برای جابه‌جایی پول صورت نمی‌گیرد. طبق بررسی‌های راه پرداخت، اختلال در دسترسی مردم به اینترنت طی بیش از یک ماه گذشته، تراکنش شرکت‌های پرداخت‌یاری را به شکل متفاوتی بین ۵۰ تا ۸۰ درصد کاهش داده است.
گزارش مهرماه شاپرک نیز کاهش میزان تراکنش‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد. طبق گزارش رسمی شاپرک، تعداد تراکنش به ازای هر ابزار اینترنتی پس از آغاز اختلال در اینترنت ۱۸.۶۳ درصد کاهش یافت.
طبق این گزارش سهم ابزار پذیرش اینترنتی از تعداد تراکنش‌ها در این ماه ۴.۴۴ درصد بوده و این آمار کاهشی ۰.۴۱درصدی را نسبت به شهریور ۱۴۰۱ نشان می‌دهد. بر اساس آمارهای شهریور ۱۴۰۱ شاپرک، تعداد تراکنش به ازای هر ابزار اینترنتی در این ماه ۳۶۳ تراکنش بوده که در مهرماه به ۲۹۵ تراکنش رسیده و کاهشی ۱۸.۶۳ درصدی را تجربه کرده است. به‌طور کلی متوسط تراکنش هر ابزار پذیرش شاپرکی در مهرماه ۳۸۹ تراکنش اعلام شده که این عدد نسبت به ماه قبل ۷.۳۰ درصد کاهش یافته است.
اختلال و محدودیت‌های اینترنتی به بازار صرافی رمزارزها نیز کشیده شده است. گزارش‌های راه پرداخت نشان داده که صرافی‌هایی رمزارز که محل تبادل ارزهای دیجیتال هستند، از زمان شروع اختلال و محدودیت‌های اینترنت بین ۵۰ تا ۶۰ درصد از حجم تراکنش‌هایشان کاسته شده است.
برای نمونه تترلند، صرافی فعال در حوزه رمزارز در گفت‌وگو با راه پرداخت اعلام کرده که حجم تراکنش‌های تترلند ۶۰ درصد و تعداد تراکنش‌ها ۵۵ درصد کاهش پیدا کرده و این کاهش روزانه ۸۰ الی ۱۳۰ میلیون تومان خسارت به آنها وارد کرده است.
روزهای خوب برای وی‌پی‌ان‌فروشان
شروع قطعی و محدودیت اینترنت از اواخر شهریورماه، در ادامه از کار افتادن اکثر فیلترشکن‌ها را نیز به‌دنبال داشت. تا جایی که کاربران مجبور بودند برای ارتباط با دنیا به سمت استفاده از وی‌پی‌ان‌ها یا ابزارهای دورزدن فیلترینگ بروند که در شلوغی این روزها قیمت‌های چندصدهزار تومانی تا یک میلیون تومانی پیدا کرده بودند.
طبق بررسی‌های مختلف استفاده از وی‌پی‌ان در چند هفته گذشته آن‌قدر افزایش پیدا کرده که حتی کاربران برای بازدید از سایت‌های ایرانی نیز فیلترشکن‌های خود را خاموش نمی‌کنند.
طبق یک گزارش تحلیلی که ۱۹ مهرماه از سوی شرکت ابری «ابردراک» منتشر شد، تعداد کاربران غیرایرانی از وب‌سایت‌هایی که روی این سرویس ابری قرار داشته‌اند، ۳۰ درصد نسبت به قبل از شروع محدودیت‌ها افزایش داشته است. به گزارش این سرویس‌دهنده ابری این افراد اغلب کسانی هستند که برای بازدید از وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های فیلترشده از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند؛ بنابراین در زمان بازدید از وب‌سایت‌های ایرانی هم از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند.
دنیای اقتصاد هم در گزارشی اعلام کرده که ۸۹ درصد از کاربران ایرانی با فیلترشکن به اینترنت دسترسی دارند.
فیلترینگ و محدودیت در اینترنت که سبب افزایش استفاده از فیلترشکن‌ها شده، در نهایت تأثیری روی انتشار محتوای اعتراضی روی شبکه‌های اجتماعی فیلترشده نگذاشته است. شواهد و رکوردشکنی هشتگ‌های مربوط به اعتراض‌های اخیر ایران در شبکه‌های اجتماعی فیلترشده نشان می‌دهد حداقل این محدودیت باعث جلوگیری از اعتراض‌های مجازی نشده است.
از سوی دیگر یک گزارش که به‌تازگی از سوی «فکت‌‌یار»، سامانه راستی‌آزمایی اخبار و اطلاعات منتشر شده، نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته و با شروع فیلترینگ شدید روی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، میزان استفاده مردم از اکانت‌های رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان مانند منوتو، ایران‌اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی، یورونیوز، صدای آمریکا، دویچه‌وله فارسی و ایران‌وایر در این شبکه، در مقایسه با پیش از فیلترینگ، با افزایش چشم‌گیری روبه‌رو بوده است.
موجی از ورشکستگی، تعدیل و مهاجرت
خسارت از قطعی و محدودیت اینترنت فقط مجموعه‌ای از اعداد نیست که روی کاغذ می‌آیند، بلکه بخشی از این خسارت معنوی است. از زمان شروع محدودیت‌های شدید برای دسترسی مردم به اینترنت، کسب‌وکارها یا خسارت‌های چندمیلیاردی دیده‌اند یا تا مرز ورشکستگی رفته‌اند. در این زمینه، شرکت‌های بسیاری یا مجبور به تعدیل نیروهای خود شده یا نیروهای خود را به‌دلیل ناامیدی و شفاف‌نبودن آینده به خاطر مهاجرت از دست داده‌اند.
تاکنون خبرهای گوناگونی از بسته‌شدن استارتاپ‌ها منتشر شده است. حمیدرضا امیری وحید، هم‌بنیان‌گذار «ترندشو»، آژانس دیجیتال‌مارکتینگ از جمله کسانی است که در توییتر خود خبر از شکست‌خوردن کسب‌وکارش را داد. استارتاپ «انجام میدم» هم با انتشار بیانیهای از تعطیلی سایت خود بعد از هشت سال خبر داد و اینکه فقط تا پایان سال ۱۴۰۱ به کارش ادامه می‌دهد. این پلتفرم بیش از ۲۲۰ هزار فریلنسر داشته و بیش از ۳۳۲ هزار سفارش کسب‌وکار بر بستر آن انجام می‌شده است.
در ادامه موج تعطیلی کسب‌وکارها، این موج دامن‌‌‌گیر استارتاپ «موبواستودیو» هم شد. مهدی شجاری، مدیرعامل «موبو نیوز» با انتشار توییتی اعلام کرد که موبواستودیو جمع شد.
از دیگر استارتاپ‌هایی که تا مرز تعطیلی پیش رفته‌اند، «ویدی‌‌‌وود» است. ویدی‌‌‌وود که پلتفرم ساخت موشن‌گرافیک است، در بیانیهای اعلام کرد که پس از شروع اختلال در اینترنت این مجموعه با افت ۷۸درصدی در درآمد مواجه شده و مجبور به تعدیل ۳۰ نفر از نیروهای خود شده است. مدیرعامل این مجموعه عنوان کرد که قصد دارد با فروش اموال شرکت، بدهی‌‌‌ها و دستمزد کارکنان را بپردازد و کسب‌وکار را زنده نگه دارد تا بتوانند به‌زودی این استارتاپ را از ایران خارج کنند.
موج تعطیلی و پیش‌رفتن تا آستانه ورشکستگی حتی به شرکت‌های باسابقه هم رسید. نمونه بارز آن مسیریاب و نقشه «بلد» بود. سوم آبان‌ماه گروه هزاردستان که بلد متعلق به آن است، در بیانیهای از تعدیل نیروی «بیش از ۱۰ نفر» در نقشه و مسیریاب بلد خبر داد و همچنین به‌صورت ضمنی اعلام کرد که شاید این سرویس تنها تا پایان امسال به فعالیت خود ادامه دهد. در این بیانیه دلیل اصلی این تصمیم، مشکلات در جذب سرمایه عنوان شده است. اگرچه گروه هزاردستان محدودیت‌های اینترنتی را نیز در این زمینه دخیل دانسته بود.
در این زمینه خبرهایی هم از تعدیل نیرو در دیگر شرکت‌های زیرمجموعه هزاردستان از جمله دیوار شنیده شده است؛ هرچند روابط عمومی دیوار در پیگیری راه پرداخت در این خصوص سکوت کرده است.
در کنار تعطیلی یک کسب‌وکار و تعدیل نیرو، بخش قابل توجهی از نیروهای شرکت‌های مختلف به فکر مهاجرت افتاده و برنامه‌‌های خود برای خروج از کشور را سرعت بخشیده‌اند.
چندی پیش رصدخانه مهاجرت ایران نسبت به بیدار شدن دوباره غول مهاجرت هشداری جدی داد و ناامنی و بی‌ثباتی اقتصادی را از عوامل کلیدی مهاجرت، به‌‌ویژه در کسب‌وکارها به‌شمار آورد.
مدیر رصدخانه مهاجرت اعلام کرده که بررسی‌ای که در بهار ۱۴۰۱ بین شش هزار نفر از فعالان حوزه کسب‌وکار انجام شده، نشان می‌دهد حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از افراد به مهاجرت تمایل دارند.
بسته حمایتی برای زخمی که بسته نمی‌شود
بعد از هفته‌ها ایجاد محدودیت روی اینترنت و خسارت‌های بی‌پایان به مردم و کسب‌وکارها و البته بعد از انتقاد به اظهارات وزیر ارتباطات که گفته بود کسب‌وکارهای ضرردیده از قطعی اینترنت، خسارت‌شان را از به گفته او «اغتشاشگران» بگیرند، در نهایت زارع‌پور به همراه وزیر اقتصاد اعلام کرد که به‌زودی بسته حمایتی تعریف می‌شود که در آن خسارت کسب‌وکارها بابت محدودیت اینترنت جبران می‌شود.
چند هفته بعد از این اظهارات هم او به همراه وزیر اقتصاد و چند تن از نمایندگان مجلس از بسته حمایتی برای کسب‌وکارها رونمایی کرد؛ بسته‌ای که نگاهی به بندهای مختلف آن نشان می‌داد فاقد برنامه مشخص برای جبران خسارت کسب‌وکارها از قطعی اینترنت است و بیشتر یک بسته حمایتی برای رشد پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی است.
در همین زمینه برخی کارشناسان اعلام کردند که این بسته حمایتی یک آیین‌نامه کلی است که در آن راهحلی برای جبران خسارت کسب‌وکارها بابت بیش از یک ماه محدودیت اینترنت دیده نشده است. به باور این گروه، رونمایی این آیین‌نامه تنها یک هیاهو در شرایط سخت اقتصادی است که کمکی به زیان بسیاری از شرکت‌ها که این روزها ورشکست شده یا تا مرز نابودی پیش رفته‌اند، نمی‌کند.
این آیین‌نامه با نام حمایت از سکوها و کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال در قالب ۱۴ ماده، ۳۰ شکل حمایتی برای کسب‌وکارهای فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال کشور در نظر گرفته است. استفاده از حساب کاربری به‌عنوان وثیقه وام، معافیت مالیاتی و تبلیغات تخفیف‌دار در صداوسیما و نیز حمایت‌های زیرساختی، خدمات پرداخت و تسهیل در دریافت مجوز برخی از امتیازات حمایتی این آیین‌نامه برای کسب‌وکارها هستند؛ هرچند تعلق‌گرفتن تمام این امتیازات منوط به تدوین آیین‌نامه‌های دیگر و مقررات‌گذاری از سوی نهادهای مختلف از جمله بانک مرکزی شده و به نظر می‌رسد با این شرایط، استفاده از این بسته حمایتی به این زودی‌ها برای کسب‌وکارها فراهم نباشد.
منتقدان این طرح بی‌شمارند. شهاب جوانمردی، مدیرعامل هلدینگ فناپ از جمله منتقدان این آیین‌نامه است. جوانمردی با غیرواقعی‌بودن چنین طرحی در حل مشکلات کسب‌وکارها، آن را ناکارآمد می‌داند. او تٲکید می‌کند که نمی‌توان بازار را به هر دلیلی دستکاری کرد و بعد هم با تصویب طرحی، بیشتر در بازار دخالت کرد و ادعا داشت می‌توان به کسب‌وکارها کمک کرد.
در همین زمینه مهدی عبادی، مدیرعامل «وندار» هم در گفت‌وگو با راه پرداخت اعلام کرده بود که این آیین‌نامه نمی‌تواند چالش کسب‌وکارهای خسارت‌‌دیده از قطعی اینترنت را جبران کند. به باور او اگر حاکمیت به‌دنبال جبران خسارت کسب‌وکارهاست، باید به شکل واضح و سریع این خسارت‌ها را رفع کند، نه اینکه با یک طرح بلندمدت که زمان اجرای آن مشخص نیست، ادعای جبران خسارت کسب‌وکارها را مطرح کند.
به باور فعالان و مدیران حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات تنها راهکار جلوگیری از وارد شدن خسارت بیشتر به کسب‌وکارها، برگرداندن وضعیت اینترنت به حالت عادی است؛ راهحلی که به نظر می‌رسد دولت و حاکمیت نسبت به اجرای آن چندان تمایلی ندارد و می‌خواهد از هر طریقی شده استفاده از اینترنت بدون محدودیت را برای مردم و کسب‌وکارها به یک آرزوی دست‌نیافتنی تبدیل کند.