مانع اجرایی بازدارنده‌ای در حوزه بانکداری باز وجود ندارد
وجود فرصتی طلایی برای فعالان بانکداری باز
عصر تراکنش ۷۲؛ حمید بنائیان، معاون بانکداری الکترونیک بانک آینده / برای هر بنگاه اقتصادی کسب درآمد و سودآوری امری بدیهی و اولیه است. مدیران هوشمند و پیشرو همواره از هر ابزار استاندارد و قابل توسعه منطبق با الزامات کسب‌وکاری خود در جهت توسعه سبد درآمدی یا کاهش هزینه خدمات ارائه‌شده خود استقبال می‌کنند و این دقیقاً نقطه آغاز ایجاد تفاوت در جایگاه بنگاه‌های اقتصادی در رقابت با رقبای سنتی و جدید خود است.
بانکداری باز برای نظام بانکی و اقتصاد مبتنی بر فناوری اطلاعات نقش مهم و کلیدی را برای مدیران هوشمند و پیشرو ایفا می‌کند. تسهیل دسترسی کسب‌وکارها به خدمات بانک، کاهش هزینه‌های عملیاتی شعبه‌داری سنتی برای بانک و کسب‌وکارها از منظر مدیریت هزینه‌های عملیاتی خدمات بانکی برای بانک و مشتریان از یک سو و کمک به افزایش درآمدهای کارمزدی بانک‌ها از سوی دیگر حداقل نقشی است که مفهوم بانکداری باز می‌تواند برای نظام بانکی و آینده اقتصاد دیجیتال ایفا کند.
مانند بازیگران همه مفاهیم و بسترهای نو در هر صنعتی، بازیگران بانکداری باز نیز به‌دنبال تأمین امنیت در تبادلات، مدیریت ریسک‌های کسب‌وکاری و بهینه‌یابی سهم درآمدی خود و تبیین نقش و جایگاه مورد انتظار از طریق ایجاد ساختارهای مقرراتی، دستورالعمل و شیوه‌نامه‌های اجرایی هستند. یکی از سؤالاتی که همواره در خصوص بانکداری باز مطرح بوده و هست، توجه به بودن یا نبودن مقررات در این حوزه است؛ دوگانه‌ای که در میان فعالان فناوری مالی بعضاً به شکل بازدارنده مطرح و نشان داده شده است.
شاید بتوان بخشی از منشاء این سؤال و دوگانه مذکور را در عدم اطلاع و کنکاش مؤثر در مقررات و ضوابط در دسترس جست‌وجو کرد؛ چراکه طی چند سال اخیر و به‌ویژه همزمان با همه‌گیری کرونا در سطح کلان کشور شاهد مصوبات و دستورالعمل‌های اجرایی بودیم که به‌خوبی راه را برای توسعه بانکداری باز در کشور تسهیل کردند. پذیرش احراز هویت غیرحضوری، دستورالعمل تعیین سطح عملیات مالی غیرحضوری، عملیاتی‌شدن و پذیرش امضای الکترونیکی و دیجیتال حداقل سه مفهوم و نیاز پایه‌ای توسعه بانکداری باز بوده‌اند که در چهارچوب این دستورالعمل‌ها و مصوبات به آنها پرداخته و تبیین شده‌اند.
به عبارتی می‌توان گفت که امروز نه‌تنها مانع اجرایی بازدارنده‌ای در حوزه بانکداری باز و توسعه نقش و جایگاه آن از منظر بازیگران ذی‌ربط وجود ندارد، بلکه با توجه به اهمیت اصلاح نظام درآمدی بانک‌ها و نیز درآمدهای کارمزدی، فرصتی طلایی برای فعالان این حوزه در تعامل با بانک‌ها فراهم است.
ضمن آنکه نگاهی به فضای کسب‌وکاری حوزه مذکور نشان‌دهنده رشد سریع شرکت‌های فعال در این حوزه در تعامل با شبکه بانکی است. نام‌های آشنایی مانند فینوتک، سنباد، فرابوم و… که به‌ویژه طی دو سال اخیر موفق به دستیابی به اهداف کمّی و کیفی در حوزه بانکداری باز شده‌اند، می‌تواند امیدبخش دستیابی به جایگاه مناسب بانکداری باز در نظام بانکی کشور و چشم‌انداز اقتصاد دیجیتال باشد.
البته در حوزه بانکداری باز ضمن توجه به نقاط قوت و مثبت مطرح‌شده نمی‌توان نسبت به ضرورت و نیاز به نظارت بر عملکرد این حوزه و خدمات آن بی‌تفاوت بود. در این خصوص همواره دو نگاه حاکم است؛ یک نگاه تأکید بر مداخله بالاترین سطح نظارتی نظام بانکی، یعنی بانک مرکزی و ایفای نقش میدانی در شکل‌دهی به سازوکار صدور مجوز و کنترل و نظارت اجرایی توسط این نهاد است.
نگاه دیگر ناظر بر عدم مداخله مستقیم بانک مرکزی به‌عنوان بالاترین رکن نظام بانکی و اعمال نظارت توسط بانک‌ها به‌عنوان ارکان ساختاریافته کسب‌وکاری نظام بانکی است. در این نگاه نهاد ناظر بانک‌ها هستند که در ذات وظیفه کسب‌وکاری خود ملزم به رعایت ضوابط و قوانین پولی و بانکی ابلاغی بانک مرکزی، صرف‌نظر از شکل و ابزار ارائه خدمات هستند.
با نگاه توسعه‌محور و توجه به ضرورت تسهیل فضای کسب‌وکار و رقابت به‌منظور اطمینان فراهم‌بودن فضای رقابتی، نگاه دوم به نظر مؤثرتر و راهگشاتر خواهد بود. کما اینکه در حال حاضر نیز همین نگاه در نظام بانکداری کشور بستر و فرصت مناسبی را جهت توسعه خدمات بانکداری باز تسهیل و فراهم کرده است. حمایت از این شیوه نگاه به موضوع نظارت، می‌تواند بر توسعه بانکداری باز توأم با مسئولیت‌پذیری مؤثر بازیگران آن، اعم از بانک‌ها و شرکت‌های فناوری مالی تأمین‌کننده خدمات بانکداری باز تأثیر ویژه‌ای داشته باشد.
با توجه به الزامات کسب‌وکاری بازار خدمات بانکی، نقش و جایگاه فناوری اطلاعات و سرعت ضریب نفوذ آن در تمامی کسب‌وکارها و زندگی روزمره و سرعت کاربردپذیری و تکامل هوش مصنوعی در حوزه خدمات مالی، قطعاً طی سال‌های آتی شاهد ایفای نقش جدی و مؤثر بانکداری باز در خدمات پولی و مالی خواهیم بود. در این مسیر قطعاً بازیگران هوشمند و پیشرو نقش ویژه‌ای خواهند داشت و می‌توانند آینده بازار و سهم بازیگران سنتی و جدید را تعیین کنند.