چه شد که نوآوری از فین‌تک رخت بست؟
به بهانه حضور کم‌رنگ کسب‌وکارهای فین‌تک در بخش نمایشگاهی اینوتکس ۲۰۲۴
عصر تراکنش ۸۲؛ مینا حاجی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش / اینوتکس ۲۰۲۴ به عقیده سجاد عباسی، دبیر این رویداد، قوی‌تر از تمام دوره‌های قبلی‌اش برگزار شد؛ تا جایی که متمایز از تمام دوره‌های گذشته بود. حجم بالای محتواهایی که از این رویداد در این چهار روز و بعد از آن نیز منتشر شده، مهر تأییدی بر این ادعا است که نقش محتوایی حوزه فین‌تک پررنگ و برجسته بود؛ از مسائل رگولاتوری و حاکمیتی که در بخش فروم حکمرانی دنبال شد تا نکستیشن که به عقیده من بااختلاف متمایزترین استیج اینوتکس تا امروز بوده و مسائل و چشم‌انداز آینده را در صنایع مختلف و به‌ویژه صنایع مالی دنبال کرد. با این حال، چیزی که شاید بسیار به چشم می‌آمد، حضور کم‌رنگ کسب‌وکارهای صنعت فناوری‌های مالی در بخش نمایشگاهی اینوتکس ۲۰۲۴ بود.
صحبت از رویدادی از جنس نوآوری و فناوری است، پس توقع می‌رود، چه بازیگران جدید و چه بازیگران پیشرو در عرصه نوآوری در صنایع مختلف، در آن حضور پررنگی داشته باشند و البته این اتفاق به‌نوعی در صنایع مختلف در این رویداد افتاده بود، اما در حوزه فناوری‌های مالی، حضور انگشت‌شماری را شاهد بودیم. وقتی به سرمنشأ این اتفاق نگاه می‌کنیم و پای درد دل صاحبان کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ فین‌تکی می‌نشینیم، متوجه می‌شویم که عموم کسب‌وکارهای فین‌تک به دلیل مجموعه‌ای از اتفاقات، در سال گذشته و سال پیش رو، رویکرد انقباضی یا عدم توسعه‌ای را پیش گرفته‌اند و نوآوری در سرویس‌ها و خدماتشان از اولویت‌هایشان خارج شده است، اما کدام اتفاق‌ها؟
چالش‌های رگولاتوری: در یادداشتم در شماره ۸۱ ماهنامه عصر تراکنش نیز به موضوع رگولاتوری اشاره کردم و نوشتم که رویکرد محدودکننده و قهری در نهادهای رگولاتور در صنعت فناوری‌های مالی ایران، رفتاری نیست که بتوان فقط به یکی از حوزه‌ها نسبتش داد. از بانک مرکزی گرفته که در صدر این فهرست قرار دارد، تا سازمان بورس و بیمه مرکزی و… گویی در رقابت با یکدیگر قرار گرفته‌اند تا نوآوری را در صنایع مالی و امید را در دل آنهایی که آرزوی ایجاد تحول دارند، از بین ببرند. «رگولاتوری» چالشی همیشگی برای این صنعت بوده که حالا به درجه جدیدی از شدت رسیده و بالا و پایین‌های سخت‌گیری‌های این حوزه، از دلایل مهم و عمده‌ای است که باعث کم‌رنگ شدن نوآوری در صنعت فین‌تک کشور شده است.
مسائل بیمه و مالیات: بیمه و مالیات دو نهادی هستند که در یک سال گذشته در فضای کسب‌وکارها بسیار از نوع رفتار و درگیری‌شان با کسب‌وکارها شنیده‌ایم؛ نهادهایی که گویی تنها هدفشان نابودی کسب‌وکارها است و با مقوله‌ای مانند نوآوری به‌کل بیگانه‌اند. سخت‌گیری‌های دو نهاد بیمه و مالیات به‌ویژه در سال‌های اخیر باعث شده که کسب‌وکارها بخش زیادی از انرژی خود را صرف رفع چالش‌هایشان با این دو نهاد کنند و درنتیجه دیگر توانی برای پرداختن و صرف انرژی مضاعف بر سر مسائل نوآورانه نداشته باشند. بنابراین، شاید یکی از مهم‌ترین دلایل اینکه ما نوآوری کمتری را در کسب‌وکارهای فین‌تک می‌بینیم علاوه‌بر مسائل رگولاتوری، همین موضوع باشد که سهم زیادی از انرژی آنها صرف رفع چالش‌هایشان با سازمان‌های بیمه و مالیات می‌شود.
تأمین مالی: در چهار روز رویداد اینوتکس، در غرفه استودیو راه‌کار با ۶۱ مدیر و متخصص صنایع مالی و نوآوری کشور گفت‌وگو کردم. در تمامی این گفت‌وگوها دو موضوع از چالش‌های اصلی مدیران عامل مطرح شد؛ یکی جذب و نگهداشت نیروی انسانی و دیگری تأمین مالی و نقدینگی شرکت‌ها. درواقع دوران پول ارزان و تأمین مالی آسان سر آمده و در بسیاری از کسب‌وکارها این روزها به‌وضوح علائم بی‌پولی و استیصال در مدیریت نقدینگی را می‌بینیم. به‌طور کلی نه‌تنها در ایران که در دنیا نیز در سال‌های اخیر کسب‌وکارهای فین‌تک با کاهش میزان سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذارها مواجه شده‌اند و این موضوع به این معناست که فین‌تک‌ها دیگر نمی‌توانند هزینه‌های تخته‌گاز رفتنشان را بپردازند و برای اینکه در فضای رقابتی باقی بمانند، باید پایشان را از روی پدال بردارند. از طرف دیگر، در سال‌های اخیر با رشد کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ شدن آنها، شاهد این هستیم که سرمایه‌گذاران نیز رویکرد خود را تغییر داده‌اند و از سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارهای کوچک به سمت سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارهای رشدیافته رفته‌اند. در چنین فضایی، تأمین مالی برای ایده‌های جدید نیز چندین برابر سخت‌تر از قبل شده است.
کم شدن امید و مهاجرت نیروهای متخصص: چالش‌های جذب و نگهداشت نیروی انسانی متخصص نیز دیگر از مرحله معضل عبور کرده و به بحرانی برای تقریباً تمامی شرکت‌های فناوری‌محور تبدیل شده است و مهاجرت نیروی انسانی متخصص باعث شده که از طرفی تعداد افراد دارای ایده‌های خلاقانه کمتر شود و از طرف دیگر موضوع آموزش نیروهای کم‌سابقه‌تر بخش قابل توجهی از انرژی و منابع کسب‌وکارها را به خود اختصاص دهد و از انرژی و توان کسب‌وکارها برای تمرکز در حوزه‌های نوآورانه کاسته شود.
عکس‌های یادگاری: در یک دهه گذشته که شاهد شکل‌گیری کسب‌وکارهای فین‌تک و البته نوآور در کشور بودیم، کم نبودند مجموعه‌ها و نهادهایی که برای حفظ ظاهر و گرفتن عکس یادگاری با ژست فناوری و نوآوری، حرکت‌هایی را رقم زدند و باعث اتفاق‌هایی در صنایع مالی کشور شدند. فعلاً به این موضوع کاری ندارم که این اتفاق‌ها خوب بودند یا بد، ولی همین ژست‌ها حداقل باعث شده بود که هرازچندگاهی خبری از یک اتفاق جدید در یک کسب‌وکار بشنویم و این فضا که شاید نمایشی بود، خود به‌نوعی باعث رشد بسیاری از کسب‌وکارها شد؛ زیرا بسیاری از نهادها، سازمان‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ بخشی از زیرساخت‌ها، اعتبارات، تجربیات و منابع خود را به این فضا اختصاص می‌دادند تا یک عکس یادگاری در این فضا داشته باشند. حالا دیگر حتی آنهایی که آخر صف بودند هم عکس‌هایشان را گرفته‌اند و دیگر کسی برای گرفتن عکس یادگاری در این صف نمی‌ایستد.
دلایل کوچک و بزرگ دیگری را نیز می‌توان برای رخت بستن نوآوری از صنعت فین‌تک برشمرد که کم یا زیاد در این مسیر تأثیر داشته‌اند، ولی نباید فراموش کنیم که رشد یک صنعت، عمیقاً به داشتن نگاه نوآورانه و ارائه خدمات نوآورانه بستگی دارد و اگر تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان فعلی این صنعت، به منافع فعلی‌شان از وضعیت فعلی راضی باشند، اینها همان بازنده‌های روزهای نه‌چندان دور آینده خواهند بود.
