بدون توسعه سخت‌افزار، امکان پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات وجود نخواهد داشت
بررسی چالش‌های توسعه‌ای و نوآوری در استفاده از سخت‌افزار در صنعت بانکداری و پرداخت ایران
عصرتراکنش ۸۶، مهدی خدابنده، مدیر ارشد پروژه‌های زیرساخت مالی و بانکی فناپ زیرساخت / توسعه روزافزون دسترسی به اینترنت و ظهور تلفن‌های همراه هوشمند و فراهم شدن امکان ارائه خدمات از راه دور، حوزه بانکداری را هم متحول کرده و حالا مفهوم فناوری اطلاعات (IT) جایگاه ویژه‌ای در صنعت بانکداری و پرداخت پیدا کرده است، به‌طوری که امروزه فناوری اطلاعات به قلب عملیات بانکی تبدیل شده و بدون آن، بانک‌ها نمی‌توانند به نیازهای پیچیده و متغیر مشتریان پاسخ دهند. مزایای استفاده از ابزار فناوری اطلاعات به بانک‌ها امکان می‌دهد تا خدمات بهتر، امن‌تر و کارآمدتری ارائه دهند و در بازار رقابتی امروز باقی بمانند. از این رو، توسعه و به‌روزرسانی مداوم زیرساخت‌های فناوری اطلاعات در بانک‌ها ضروری است.
سخت‌افزار به‌عنوان ستون فقرات و زیرساخت فیزیکی فناوری اطلاعات، نقشی بنیادین در کارکرد و توسعه نرم‌افزارها و سامانه‌های فناوری اطلاعات ایفا می‌کند. بدون توسعه سخت‌افزار، امکان پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات، بهبود کارایی، افزایش امنیت و ارائه خدمات نوین وجود نخواهد داشت، اما توسعه و نوآوری در استفاده از سخت‌افزار در صنعت بانکداری و پرداخت در ایران با چالش‌های ویژه‌ای روبهرو است که برخی از آنها ممکن است با چالش‌های جهانی مشترک باشند، اما برخی نیز به دلایل بومی و شرایط خاص کشورمان منحصربه‌فردند. برخی از مهم‌ترین این چالش‌ها در ادامه مطرح شده‌اند.
هزینه‌های بالا و سرمایه‌گذاری ناکافی
نگهداری و به‌روزرسانی مداوم سخت‌افزارها هزینه‌بر است. بانک‌ها و مؤسسه‌های مالی باید برای این هزینه‌ها برنامه‌ریزی کنند. بنا به اعلام بانک جهانی به‌طور میانگین حدود ۱۰ تا ۱۵درصد هزینه‌های بانک‌ها در سطح جهان به فناوری اطلاعات اختصاص دارد که این عدد در کشور ما پایین‌تر و بین ۸ تا ۱۲درصد تخمین زده می‌شود. در سال‌های اخیر حرکت از بانکداری سنتی به سوی بانکداری مدرن شتاب بیشتری گرفته و این موضوع ارتقای جایگاه فناوری اطلاعات در بانکداری کشور را نوید می‌دهد که به دنبال آن امید می‌رود سرمایه‌گذاری بیشتری در این زمینه انجام شود.
نوسانات و ناپایداری اقتصادی
نوسانات شدید نرخ ارز و همچنین نرخ بالای تورم، هزینه‌های تأمین و پیاده‌سازی سخت‌افزارهای جدید را به‌طور مداوم تغییر می‌دهد و پیش‌بینی هزینه‌ها را دشوار می‌کند. این بی‌ثباتی اقتصادی و خطرات ناشی از آن، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوآورانه را کاهش داده است. همچنین بانک‌ها و مؤسسه‌های مالی ممکن است به دلیل شرایط اقتصادی تمایلی به ارائه تسهیلات مالی به تولیدکنندگان و واردکنندگان نداشته باشند یا شرایط سختی را برای ارائه این تسهیلات اعمال کنند که این امر تأمین اعتبار برای تولید و تأمین سخت‌افزار یا توسعه آن را دشوار کرده است.
تحریم‌های بین‌المللی
تحریم‌های بین‌المللی دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و همکاری با شرکت‌های بزرگ جهانی را محدود کرده است. تأمین اعتبار بین‌المللی برای واردکنندگان ایرانی دشوار است، زیرا بسیاری از مؤسسه‌های مالی بین‌المللی به دلیل تحریم‌ها از تعامل با ایران خودداری می‌کنند. عدم فروش برخی تجهیزات با فناوری پیشرفته به مشتریان ایرانی، مشکلات لجستیکی و حمل کالا، نگرانی از اصالت نداشتن تجهیزات، تضمین نو بودن تجهیزات، تهیه لایسنس‌ها، گواهی‌ها و بسته‌های به‌روزرسانی، محدود شدن امکان آموزش نیروی انسانی و انتقال دانش، عدم برخورداری از پشتیبانی و خدمات پس از فروش تولیدکننده اصلی، ازجمله مواردی است که به دلیل تحریم‌ها با دشواری مواجه شده است.
امنیت و حریم خصوصی
حفاظت از داده‌ها و جلوگیری از نفوذ سایبری در شرایطی که فناوری‌های امنیتی پیشرفته به‌سختی قابل دسترسی‌اند، چالش بزرگی است. تحقق برخی ملاحظات متولیان حوزه امنیت سایبری در داخل کشور، پیچیدگی‌ها و چالش‌های خاص خود را دارد. از سویی کم‌رنگ بودن نقش یک نهاد متمرکز در بررسی، تأیید و صدور گواهی‌های امنیتی و سیاست‌گذاری تخصصی در حوزه امنیت صنعت پرداخت موجب غیرشفاف بودن قوانین و گاه سردرگمی ذی‌نفعان صنعت شده است.
مشکلات داخلی در واردات کالاهای حوزه فناوری اطلاعات
واردکنندگان با قوانین گمرکی پیچیده و گاه متغیر و پیش‌بینی‌ناپذیر روبهرو هستند؛ مانند تعرفه‌های بالا، اعمال محدودیت‌های واردات کالا به دلایل مختلف، عدم تخصیص ارز یا جابه‌جایی نزولی در اولویت تخصیص ارز و فرایندهای طولانی و بروکراتیک ترخیص کالا از گمرک.
گاهی ممکن است فرایند سفارش‌گذاری تا ترخیص یک کالا آن‌قدر طولانی شود که کالای وارداتی دیگر به‌روز نباشد و در این بین تجهیزات جدیدتری به بازار عرضه شده باشد یا ترخیص آن دیگر برای واردکننده صرفه اقتصادی نداشته باشد. همچنین انجام واردات از مبادی غیررسمی از دیگر معضلات در حوزه واردات کالا است که آسیب‌های مختلفی ازجمله عدم اصالت کالا، ریسک‌های امنیتی و غیره را به همراه دارد. واردات غیررسمی و قاچاق کالاهای فناوری اطلاعات یک چالش جدی برای واردکنندگان قانونی است. کالاهای قاچاق به دلیل فرار از مالیات و تعرفه‌های گمرکی، با قیمت‌های پایین‌تر عرضه می‌شوند و بازار قانونی را تحت فشار قرار می‌دهند.
محدودیت‌های زیرساخت‌های ارتباطی
مشکلات مربوط به زیرساخت‌های ارتباطی در ایران تأثیرات منفی جدی بر صنعت بانکداری و پرداخت داشته است که پیامدهای آن شامل کُندی تراکنش‌ها، کاهش سرعت و کیفیت خدمات، افزایش هزینه‌های عملیاتی، محدودیت در توسعه خدمات نوین، کاهش اعتماد و رضایت مشتریان، کاهش رقابت‌پذیری و افزایش خطرات امنیتی است.
وضعیت شاخص‌های کمی و کیفی دسترسی عمومی به خدمات شبکه ارتباطی در سطح کشور در مقایسه با همسایگان پیشرو در منطقه بیانگر فاصله معنادار ایجادشده میان ما و آنها است. راه‌اندازی شبکه دسترسی فیبر نوری و نسل جدید ارتباطات موبایل (5G) می‌تواند ازجمله اقدامات پایه‌ای مؤثر برای کاهش مشکلات بالا باشد که نیازمند حمایت همه‌جانبه و نگاه ویژه دولت برای جبران این عقب‌ماندگی است.
دشواری‌های تولید سخت‌افزار
بخش گسترده‌ای از دانش تولید سخت‌افزارهای زیرساختی دارای فناوری‌های سطح بالا نظیر پردازنده‌ها در اختیار شرکت‌های معدودی در جهان است. در نگاهی واقع‌گرایانه یا تولید و بومی‌سازی این محصولات در کشور ممکن نیست یا رقابت با این شرکت‌ها توجیه اقتصادی ندارد، اما در سخت‌افزارهای لایه‌های پایین‌تر زیرساخت امکان تولید در کشور محتمل‌تر است.
تولید این سخت‌افزارها نیز نیازمند تحقیق و توسعه مداوم و بومی‌سازی دانش تولید آنها است، اما در ایران به دلیل مشکلاتی مانند کمبود سرمایه‌گذاری، بروکراسی‌های پیچیده اداری، قوانین ناپایدار، کمبود نیروی انسانی متخصص و عدم حمایت مؤثر دولت بسیاری از تولیدکنندگان نمی‌توانند محصولات جدید و به‌روز تولید کنند که این مشکل به عقب‌ماندگی در فناوری منتهی می‌شود.
بیشتر تولیدکنندگان، به دنبال مونتاژکاری و تولید محصول از این راه هستند و نوآوری در محصول و بومی‌سازی دانش حداقلی است. بخش زیادی از ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته ضروری برای تولید سخت‌افزارهای فناوری اطلاعات به دلیل تحریم‌ها دردسترس نیستند یا با قیمت‌های بسیار بالاتر از حد معمول وارد کشور می‌شوند. تولیدکنندگان به‌سختی می‌توانند به مواد اولیه و قطعات لازم برای تولید سخت‌افزار دسترسی پیدا کنند.
این محدودیت‌ها منجر به افزایش هزینه‌های تولید و کاهش کیفیت محصولات شده و درنتیجه تولیدات داخلی با اقبال کمی از سوی مصرف‌کنندگان مواجه می‌شوند.
چالش نیروی انسانی
حوزه فناوری اطلاعات در ایران به‌طور عام و ازجمله بخش سخت‌افزار با مشکلات متعددی در زمینه نیروی انسانی مواجه است. مهاجرت گسترده نیروی متخصص از کشور، وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های خارجی در دسترسی به دوره‌های آموزشی و اخذ گواهینامه‌های بین‌المللی که پیش‌تر به آن اشاره شد، حقوق و مزایای پایین در مقایسه با بازارهای کاری دیگر، کمبود نیروی متخصص در حوزه‌های نوظهوری چون هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، مدیریت ضعیف نیروی انسانی به‌ویژه در توسعه فردی نیروها، نبود سرمایه‌گذاری لازم برای تحقیق و توسعه، رقابت شدید برای جذب استعدادها میان شرکت‌ها، بی‌میلی نیروی متخصص به ورود و فعالیت در بخش‌های دولتی کشور، مطابقت نداشتن آموزش‌های دانشگاهی با نیاز بازار کار و قدیمی بودن سرفصل‌های آموزشی از فناوری‌های روز دنیا ازجمله مشکلات این حوزه است.
سخن پایانی و راهکارها
در پایان باید یادآور شد ایران در زمینه بانکداری الکترونیکی و پرداخت‌های دیجیتالی پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. سیستم‌هایی مانند شتاب، شاپرک، ترابانک‌ها، بانکداری اینترنتی و موبایلی به‌خوبی توسعه یافته‌اند، اما مشکلات زیرساختی، بی‌ثباتی اقتصاد، تحریم‌ها و محدودیت‌های دسترسی به فناوری‌ها و تجهیزات روز دنیا باعث شده‌اند که ایران در مقایسه با برخی کشورهای خاورمیانه نتواند به جایگاه بالاتری دست یابد و همچنان از لحاظ نوآوری و به‌کارگیری فناوری‌هایی مانند بلاکچین، اینترنت اشیا، هوش مصنوعی و خدمات بانکی مبتنی بر فضای ابری با کشورهای پیشرفته فاصله دارد.
برای بهبود این وضعیت، به برخی اصلاحات و تغییرات اساسی مانند رفع تحریم‌ها، بهبود زیرساخت‌های ارتباطی، افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و ارتقای سطح همکاری‌های بین‌المللی نیاز است.
از همه جا تحریم ها داره فشار میاره بعد یک عده می‌گن تحریم نعمت است
[…] مقاله هشتم آبان ۱۴۰۳ در پایگاه عصر تراکنش منتشر شده […]