عصر تراکنش ۹۴؛ محمدمهدی متولی، مدیرعامل امیدپی / در جهان امروز، صنعت پرداخت دیگر تنها بخشی از خدمات مالی نیست؛ بلکه یکی از ستون‌های کلیدی توسعه اقتصاد دیجیتال به شمار می‌رود. تحولات فناورانه، تغییر انتظارات مشتریان و روندهای بین‌المللی، همگی نشان می‌دهند که آینده پرداخت به سوی هوشمندی، انعطاف‌پذیری، یکپارچگی و دسترس‌پذیری همگانی در حرکت است.
تحول در حوزه پرداخت صرفاً ابزاری برای تسهیل مبادلات نیست، بلکه زیرساختی حیاتی برای توانمندسازی اقتصاد دیجیتال و بسترسازی برای رشد صنایع دانش‌بنیان، تجارت الکترونیکی و خدمات فین‌تک محسوب می‌شود. کشورهایی که بتوانند صنعت پرداخت خود را هوشمندانه بازتعریف کنند، در رقابت جهانی اقتصاد دیجیتال جایگاه برتری خواهند داشت.
ایران، با سرمایه‌های انسانی غنی، نفوذ بالای اینترنت، توسعه چشمگیر خدمات بانکی دیجیتال و تجربه‌های موفق در حوزه‌های فین‌تک و پرداخت الکترونیکی، موقعیت ویژه‌ای برای پیشگامی در این حوزه دارد. اما بهره‌برداری از این فرصت‌ها نیازمند نگاهی راهبردی، سیاست‌گذاری هوشمندانه و هم‌افزایی میان حاکمیت، فعالان صنعت و فناوران است. در این راستا، پنج روند کلیدی وجود دارد که به طور بنیادین مسیر آینده پرداخت را در ایران و جهان شکل می‌دهد:
۱. هوشمندی و شخصی‌سازی خدمات پرداخت
مشتریان امروز انتظار دارند تجربه‌ای یکپارچه، ساده، آنی و منطبق با الگوی مصرف خود داشته باشند. خدمات پرداخت باید فراتر از ابزار انتقال پول باشند و نقش فعالی در بهبود تجربه مشتری ایفا کنند. رشد پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای (In-App Payments)، توسعه مدل‌های BNPL (Buy Now, Pay Later – الان بخر، بعداً پرداخت کن) و استفاده از هوش مصنوعی برای پیشنهاد هوشمند خدمات مالی، نمونه‌هایی از حرکت به سوی شخصی‌سازی پرداخت‌ها هستند. در ایران نیز لازم است اپلیکیشن‌های بانکی و پرداخت، با تمرکز بر تجربه کاربری، مدل‌های هوشمند و سفارشی‌سازی را توسعه دهند تا در رقابت منطقه‌ای و جهانی حرفی برای گفتن داشته باشیم.
۲. رمزارزها و پول‌های دیجیتال رسمی (CBDC)
جهان شاهد حرکت سریع به‌سوی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) است. پروژه‌هایی مانند e-CNY در چین، e-Naira در نیجریه و Digital Ruble در روسیه، نمونه‌های موفقی از طراحی و اجرای پول‌های دیجیتال رسمی هستند که اهدافی چون تسهیل پرداخت‌های فرامرزی، ارتقای شمول مالی و افزایش شفافیت مالی را دنبال می‌کنند.
برای ایران، طراحی و اجرای ریال دیجیتال نه‌تنها می‌تواند شبکه پرداخت داخلی را متحول کند، بلکه بستر اتصال به شبکه‌های پرداخت منطقه‌ای و بین‌المللی را هموار می‌سازد. همچنین رمزارزهای خصوصی و استیبل‌کوین‌ها، فرصت‌هایی برای توسعه مدل‌های جدید تجارت الکترونیکی و پرداخت‌های B2B بین‌المللی فراهم می‌کنند که باید در چهارچوب‌های مشخص سیاست‌گذاری شوند.
۳. رگولاتوری نوآورانه و تسهیلگر
تحول صنعت پرداخت بدون همگام‌سازی مقررات با فناوری‌های نوین امکان‌پذیر نیست. تدوین مقررات منعطف برای بانکداری باز، APIهای باز، خدمات فین‌تک و رمزارزها، لازمه توسعه پایدار این صنعت است. ایجاد محیط‌های آزمایشی تحت نظارت (Regulatory Sandbox) این امکان را فراهم می‌کند که نوآوری‌های فناورانه بدون مواجهه با ریسک‌های سیستمی آزمایش و ارزیابی شوند. همچنین، نهادهای رگولاتوری باید با رویکردی تسهیلگرانه و آینده‌نگر، ضمن صیانت از حقوق مصرف‌کننده و پایداری سیستم مالی، زمینه رقابت سالم و رشد استارتاپ‌های فین‌تک را فراهم آورند.
۴. کاربرد هوش مصنوعی در صنعت پرداخت
هوش مصنوعی در سال‌های اخیر به یکی از موتورهای محرکه صنعت پرداخت تبدیل شده است. کاربردهای آن شامل کشف تقلب در تراکنش‌ها (Fraud Detection)، تحلیل رفتار مشتریان برای طراحی سرویس‌های شخصی‌سازی‌شده، بهینه‌سازی الگوریتم‌های تسویه‌حساب و حتی پیش‌بینی روندهای بازار می‌شود. شرکت‌های پرداخت ایرانی نیز باید سرمایه‌گذاری ویژه‌ای بر زیرساخت‌های داده، یادگیری ماشین و هوش مصنوعی انجام دهند تا بتوانند خدماتی هوشمند، رقابتی و مقیاس‌پذیر ارائه دهند.
۵. هم‌گرایی منطقه‌ای در زیرساخت‌های مالی
روند هم‌گرایی مالی کشورهای عضو BRICS، سازمان همکاری شانگهای (SCO) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فرصت‌های جدیدی برای تعاملات مالی غیرمتمرکز و پرداخت‌های منطقه‌ای فراهم کرده است. ایران با قرار گرفتن در مسیر این تحولات، می‌تواند از طریق توسعه زیرساخت‌های پرداخت بلاکچینی، ایجاد پل‌های مالی با کشورهای منطقه و پذیرش پرداخت‌های رمزارزی در قالب B2B وB2G ، نقش مهمی در اقتصاد دیجیتال منطقه‌ای ایفا کند. راهکارهای تسویه مبتنی بر بلاکچین و رمزارزهای پایدار، کلید موفقیت در ایجاد مسیرهای مالی مقاوم و مستقل از شبکه‌های مالی تحت سلطه سنتی خواهند بود.
چشم‌انداز پیش رو
مسیر پیش رو، مسیری سرشار از فرصت‌های بی‌سابقه است؛ مشروط بر آنکه بتوانیم با نگاهی آینده‌نگر، سرمایه‌گذاری راهبردی بر زیرساخت‌های فناوری، تدوین سیاست‌های رگولاتوری هوشمند، و حمایت عملی از نوآوری‌های بومی، صنعت پرداخت کشور را به نیروی محرکه توسعه اقتصاد دیجیتال ایران تبدیل کنیم.
اکنون، بیش از هر زمان دیگر، نیازمند همکاری فعال میان دولت، رگولاتورها، بخش خصوصی و جامعه فناوری هستیم تا آینده‌ای بسازیم که در آن پرداخت صرفاً یک عمل مالی نباشد؛ بلکه تجربه‌ای انسانی، هوشمند، ایمن و پایدار باشد.
با همدلی، جسارت و رویکردی استراتژیک، می‌توانیم این فرصت تاریخی را به سکوی جهش اقتصاد ملی و تثبیت جایگاه ایران در اقتصاد دیجیتال جهانی بدل کنیم.
