سندباکس، حلال تمام مشکلات رگولاتوری نیست
آیا پروژه‌های سندباکس بانک مرکزی و بازار سرمایه کشور موفقیت‌آمیز بودند؟
عصر تراکنش ۷۹ و ۸۰ / سندباکس‌های بازار سرمایه و بانک مرکزی به‌ترتیب از مهرماه ۱۴۰۰ و تیرماه ۱۴۰۱ فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کرده‌اند، اما تاکنون شاهد خروجی ملموسی از این دو سندباکس در صنایع مالی کشور نبوده‌ایم. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند که سندباکس در ایران پدیده‌ای نوظهور است و بسیاری از کسب‌وکارها آن را نمی‌شناسند و برخی نیز رویکرد مثبتی نسبت به آن ندارند. علاوه‌بر این حاکمیت و رگولاتور نیز شناخت درستی از فلسفه شکل‌گیری آن و کارکرد اصلی‌اش ندارد و بر این باور است که سندباکس نیز مشابه مسیرهای رگولاتوری‌های سنتی دیگر است.
به همین دلیل در بخش «تنظیم‌گری» شماره ۷۱ ماهنامه عصر تراکنش به سراغ بازیگران این حوزه رفتیم و علل ناکارآمدی و کُند پیش رفتن پروژه‌های سندباکس صنایع مالی کشور را بررسی کردیم و از آنها پرسیدیم آیا سندباکس بانک مرکزی و بازار سرمایه در صنایع مالی کشور یک پروژه شکست‌خورده است یا خیر؟ در ادامه گفت‌وگوی ما با علی عبدالهی، مدیرعامل سابق شرکت ملی انفورماتیک؛ محمدحسین ابراهیمخان، عضو کارگروه فراسندباکس وزارت اقتصاد؛ حمید حسن‌آبادی، کارشناس حوزه فناوری‌های مالی و تنظیم‌گری؛ سعید احمدی‌پویا، مدیرعامل ققنوس؛ سجاد موحد، مدیرعامل مرکز مالی ایران و صادق فرامرزی، نماینده سابق نصر تهران در کمیته سندباکس بانک مرکزی را می‌خوانید.
نبود تجارب مشابه در سطح کشور
علی عبدالهی، مدیرعامل سابق شرکت ملی انفورماتیک معتقد است چه بخواهیم، چه نخواهیم هر روز کسبوکارهایی با مدل‌های جدید وارد بازار می‌شوند که در برخورد با این کسب‌وکارها سه راه بیشتر نداریم؛ آنها را نادیده بگیریم، سد راهشان شویم و مانند بعضی از حوزه‌هایی که در این چند سال دیدیم، فعالیتشان را غیرقانونی اعلام کنیم، یا اینکه این نوآوری‌ها را مورد تنظیم‌گری هوشمندانه قرار دهیم. او می‌گوید: «راه‌اندازی محیط‌های آزمون در بخش‌های مختلف به‌عنوان یکی از عوامل مؤثر در تسهیل استفاده از نوآوری‌ها، اقدامی ضروری است.»
عبدالهی درباره دستاوردهای سندباکس بانک مرکزی می‌گوید: «طرح‌های متقاضی ورود به سندباکس و همچنین طرح‌های پذیرفته‌شده، ارزیابی مثبتی از حضور خود در سندباکس بانک مرکزی دارند و نسبت به نتایج آن امیدوارند. به نظر می‌رسد نبود تجارب مشابه در سطح کشور توقع از سندباکس را بالا برده، در حالی که رویکرد سندباکس برای بازیگرانش رویکردی مبتنی بر آموزش، آزمون و درنهایت بهبود مستمر است. اگر از این زاویه به عملکرد یک‌ساله سندباکس بانک مرکزی نگاه کنیم، عملکرد قابل قبولی داشته است. علاوه‌بر این، طراحی و نظام‌مند کردن سندباکس از پایه، توسعه زیرساخت‌های فنی و به‌روزرسانی مستمر پایگاه خبری و دانشی آن برای ارتقای بلوغ بازیگران، توسعه روش‌ها و ابزارهای لازم در مرحله اجرا و برگزاری موفق دو دوره فراخوان، نتایج و دستاوردهای ارزشمندی‌اند که در سال اول اجرای این پروژه به دست آمده است.»
کسب‌وکارهای متقاضی نباید بزرگ باشند
محمدحسین ابراهیمخان، عضو کارگروه فراسندباکس وزارت اقتصاد، معتقد است نباید از سندباکس این توقع را داشت که تمام مشکلات رگولاتوری کشور را حل کند؛ در همه‌جای دنیا کسبوکارهایی که بالغ شده‌اند و کاربران زیادی دارند، وارد سندباکس نمی‌شوند و وارد کردن چنین کسبوکارهایی به سندباکس عملی نیست. او در این باره بیان می‌کند: «کسبوکارهایی که متقاضی ورود به سندباکس هستند نباید خیلی بزرگ یا در حد ایده روی کاغذ باشند، بلکه باید برای کاربران و بازدیدکنندگان آن قابل پذیرش و رصد باشند. درنتیجه سندباکس‌ها این قابلیت را دارند که بخشی از مشکلات رگولاتوری کشورها را حل کنند و برای سایر مشکلات باید به دنبال ابزارها و راه‌حل‌های دیگری بود. درواقع، برای رفع تمام مشکلات رگولاتوری‌مان نیازمند مسیرها و ابزارهای موازی هستیم که در کنار هم به حل چالش‌ها و رفع موانع بپردازند.»
از نبود رویکرد اکوسیستمی تا تحریم‌ها
حمید حسن‌آبادی، کارشناس حوزه فناوری‌های مالی و تنظیم‌گری، بر این باور است که پروژه سندباکس‌های بازار سرمایه و بانک مرکزی شکست نخورده و برای قضاوت عملکرد آنها زود است. او در این باره می‌گوید: «سندباکس در ایران پدیده‌ای نوظهور و وارداتی است و تا تحقق مأموریتی که برای آن طراحی شده، راه زیادی پیش رو دارد. همچنین استاندارد و رویه خاصی برای نحوه عملکرد موفق سندباکس‌ها در دنیا وجود ندارد و ما نمی‌دانیم باید براساس کدام الگو جلو برویم تا بیشترین آورده را برای ما داشته باشد. هیچ مستنداتی وجود ندارد که ما از روی آنها متوجه شویم باید چگونه عمل کنیم و یکی از علل اصلی این فقدان، تحریم است. علاوه‌بر این، با نبود رویکرد اکوسیستمی در کشور مواجهیم و افراد فکر می‌کنند سندباکس‌ها توان حل تمام مشکلات رگولاتوری کشور را دارند، در حالی که این‌طور نیست و سندباکس فقط یکی از راهکارهایی است که می‌تواند در زمینه بررسی و رفع مشکلات رگولاتوری کمک‌کننده باشد.»
غیرقابل تصور بودن آینده رگولاتوری بدون سندباکس
به نظر سعید احمدی‌پویا، مدیرعامل ققنوس، برای اینکه بتوان از امکان‌های موجود در فلسفه وجودی سندباکس استفاده حداکثری کرد، رگولاتور باید یک شورای مشورتی و راهبری، متشکل از کسب‌وکارهای نوآور بازار داشته باشد. او در اهمیت وجود این شورا بیان می‌کند: «چنین شورایی می‌تواند به رگولاتور برای شناخت کسب‌وکارها کمک کند؛ اعضای یک صنف دلسوزتر از رگولاتور هستند و برای اینکه کسب‌وکاری تداوم پیدا کند، تلاش مضاعفی می‌کنند. علاوه‌بر این، دغدغه‌های رگولاتور را نیز می‌شناسند و می‌توانند ابزارهای رگولاتوری درستی را پیشنهاد دهند.»
احمدی‌پویا درباره آینده سندباکس‌های ایران می‌گوید: «آینده رگولاتوری به سندباکس گره خورده و اگر رگولاتور به سمت مدل حاکمیت خوب برود، می‌تواند از راهکار سندباکس برای توسعه کسب‌وکارها و قانونی شدنشان استفاده کنند.»
برای اظهارنظر زود است
سجاد موحد، مدیرعامل مرکز مالی ایران، در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان گفت سندباکس بازار سرمایه یک پروژه شکست‌خورده در کشور است، می‌گوید: «تجربه‌های جهانی نشان داده که سندباکس‌های نظارتی تاکنون در جهت رفع نیازهای اکثر کسب‌وکارها نسبتاً موفق عمل کرده‌اند و از نظر ساختاری نیز انعطاف‌پذیر بوده‌اند و قدرت تطبیق بالایی دارند. سندباکس‌ها معمولاً به‌عنوان اولین گام جهت نظارت، ارائه پشتیبانی، مشاوره و راهنمایی ایجاد می‌شوند. البته باید در نظر داشت که این دسته از رویکردهای نظارتی پدیده‌ای نسبتاً نوظهور است و از سال 2015 پا به عرصه گذاشته‌اند. به این ترتیب، برای نتیجه‌گیری قطعی کمی زود است، هرچند شواهد دال بر موفقیت سندباکس‌ها در اکثر کشورها بوده است. با این حال به‌طور خاص اظهارنظر درباره موفقیت یا عدم موفقیت در حوزه سندباکس بازار سرمایه کشور شاید کمی عجولانه باشد. با توجه به اینکه تا قبل از ایجاد سندباکس بازار سرمایه، بررسی و به اجرا رسیدن طرح‌های نوآورانه در این بازار مستلزم گذراندن فرایندی پیچیده بوده، موفقیت این محیط را نیز باید نسبت به آن فرایند ارزیابی کرد. اگر فرایند به اجرا رسیدن هر طرح را به دو بخش بررسی تخصصی و دریافت مجوز نهایی تقسیم‌بندی کنیم، می‌توان اذعان کرد که فرایند بررسی اولیه و تخصصی طرح‌های واصله کاملاً موفقیت‌آمیز بوده است.»
تحقق تنظیم‌گری از دریچه نوآوری
صادق فرامرزی، نماینده سابق سازمان نصر تهران در کمیته سندباکس بانک مرکزی، با اشاره به اینکه سندباکس رگولاتوری به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا محصولا‌ت‌شان را در محیطی کنترل‌شده، آزمایش کنند، می‌گوید: «در حقیقت سندباکس نقطه تماسی بین صنعت و رگولاتور فراهم می‌کند تا همدیگر را بهتر بشناسند، درک صحیحی از ریسک‌ها پیدا کنند و در یک محیط رگولاتوری امن بر توسعه نوآوری نظارت داشته باشند. از طرف دیگر سندباکس به رگولاتورها این امکان را می‌دهد که قوانین خود را تعدیل کنند؛ چراکه بعضی از فناوری‌ها به‌راحتی با چهارچوب‌های موجود هم‌خوانی ندارند. به عبارتی سندباکس برای رگولاتورها نوعی فرصت یادگیری به وجود می‌آورد تا بتوانند هنگام رویارویی با مدل‌های کسب‌وکار نوین نقش خود را بهتر ایفا کنند.» به عقیده او، تنظیم‌گری از دریچه نوآوری تحقق می‌یابد.
