ضرورت تأسیس سندیکای کارت
ملیحه‌السادات مهدوی، مدیر واحد دارندگان کارت سپ درباره وضعیت کارت‌های پیش‌پرداخت و بن‌کارت در کشور مطرح کرد
عکس: نسیم اعتمادی
عصر تراکنش ۷۴ / ملیحه‌السادات مهدوی دارای مدرک کارشناسی کامپیوتر نرم‌افزار و کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی، از معدود مدیران خانمی است که بیش از یک دهه به‌صورت متمرکز در صنعت کارت‌های پیش‌پرداخت کشور فعال است و هم‌اکنون در شرکت پرداخت الکترونیک سامان کیش (سپ) مشغول به کار است؛ شرکتی که علاوه بر فعالیت در حوزه پرداخت و ارائه خدمات دستگاه‌های کارت‌خوان، درگاه‌های اینترنتی و اپلیکیشن 724، یکی از شرکت‌های فعال در زمینه ارائه انواع بن‌کارت سازمانی در کشور محسوب می‌شود که از سال ۱۳۸۳ به نیابت از بانک سامان به این حوزه ورود کرده و خدمات متنوع و جذابی را در اختیار کاربران و مشتریانش قرار می‌دهد.
در گفت‌وگویی که با ملیحه‌السادات مهدوی، مدیر واحد دارندگان کارت سپ داشتیم، علاوه بر اینکه به اقدامات سپ در حوزه کارت‌های پیش‌پرداخت و بن‌کارت پرداختیم، کوشیدیم تا وضعیت این حوزه در کشور را نیز بررسی کنیم. طبق صحبت‌های مهدوی، بانک سامان ارائه انواع بن‌کارت و کارت هدیه خود را بر عهده سپ گذاشته؛ چراکه هدفمندسازی مصارف بن‌کارت‌ها از جمله مهم‌ترین اهداف این حوزه شناخته می‌شود و نیاز بازار به گونه‌ای است که سازمان‌ها خواهان تفکیک و تفاوت بین واریز حقوق و خدمات رفاهی پرسنل هستند.
او بزرگ‌ترین چالش فعلی این حوزه را در کشور، به‌روز نبودن قوانین با توجه به توسعه روزافزون عصر دیجیتال می‌داند و بیان می‌کند که با ورود نسل زد به بازار، نیازمند تنوع محصولات بانکی و پرداخت خواهیم بود، این در شرایطی است که هنوز قوانین مشخصی برای برخی محصولات نظیر کیف پول که کنار بن‌کارت قرار بگیرد، وجود ندارد. در ادامه گزارشی از گفت‌وگوی عصر تراکنش با ملیحه‌السادات مهدوی را می‌خوانید.
تاریخچه بن‌کارت در ایران
طبق صحبت‌های ملیحه‌السادات مهدوی، مدیر واحد دارندگان کارت سپ، کارت‌های بانکی در ایران به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند؛ کارت‌های دبیت یا نقدی (ابزاری که به حساب شخصی افراد در بانک متصل هستند)، کارت‌های اعتباری و کارت‌های پیش‌پرداخت که خود شامل دو زیرمجموعه کارت هدیه و بن‌کارت (کارت خرید) می‌شود. به گفته او، در کنار بانک‌ها چندین شرکت حوزه پرداخت (PSP) به‌صورت تخصصی در حوزه بن‌کارت‌ها فعال هستند که سپ در این زمینه حضوری پررنگ و جایگاهی ثابت دارد.
مهدوی درباره تاریخچه شکل‌گیری بن‌کارت این‌طور توضیح می‌دهد: «خلق بن‌کارت در ایران به سال‌های ابتدایی دهه 80 و مطرح‌شدن کارت‌های اعتباری و دستگاه‌های کارت‌خوان برمی‌گردد؛ بن‌های ابتدایی فرم کاغذی داشتند و رفته‌رفته در سال ۱۳۸۲ اولین قدم‌ها برای تبدیل این نوع از بن‌ها به کارت‌های مغناطیسی امروزه برداشته شد. بن‌های کاغذی شبیه کوپن بودند با این تفاوت که از سمت سازمان‌ها به کارمندان داده می‌شد تا با آنها بتوانند کالا یا خدمت مشخص‌شده را دریافت کنند. یکی از ایرادات بن‌های کاغذی این بود که اگر مفقود می‌شد، امکان هرگونه سوء‌استفاده توسط سایرین وجود داشت و هر یابنده‌ای می‌توانست از آن استفاده کند. کارمندان سازمان‌ها به مرور زمان با ابزاری تحت عنوان کارت اعتباری آشنا شدند و جهت پذیرش کارت‌های اعتباری، دستگاه‌های کارت‌خوان معرفی شدند و این‌چنین بود که بن‌کارت‌ها هم شکل گرفتند تا فرایند ارائه بن به افراد مکانیزه شود.
هر بانک یا برخی شرکت‌های پی‌اس‌‌پی در ابتدا، بنکارتهای مخصوص خود را داشتند و مبالغ موجودی کارت صادرشده حتماً باید در دستگاه کارت‌خوان همان شرکت هزینه می‌شد که این هم مشکلات خاص خود را داشت، اما با اتصال تمامی شرکت‌های پرداخت به شبکه بانک مرکزی و سپس شاپرک عملاً امکان استفاده از کارت‌ها در تمامی شبکه بانکی مهیا شد. امروز نیز شاهد پیوستن بن‌کارت‌ها به فرایند تحول دیجیتال هستیم و کم‌کم کارت‌ها به‌صورت بن‌های دیجیتال برای افراد سازمانی صادر خواهند شد.»
هدفمندسازی مصارف بن‌کارت‌ها
او معتقد است پذیرش بن‌کارت در کشور نیز مانند پذیرش هر امر جدیدی ابتدا با مقاومت مردم و سازمان‌ها روبه‌رو شد، اما وقتی به سهولت استفاده از آن و مزیت‌هایش پی بردند، این محصول در سازمان‌ها مورد استقبال قرار گرفت. علاوه بر این، نوع نگاه سازمان‌ها و افراد به بن نیز در سال‌های اخیر تغییر کرد. او در این‌باره می‌گوید: «سازمان‌ها در گذشته تفکیکی بین مقوله حقوق و رفاه قائل نمی‌شدند و تمامی سرفصل‌های در نظر گرفته‌شده توسط سازمان با حقوق پرسنل واریز می‌شد و تفکیک مشخصی بین حقوق و سبد رفاهی پرسنل در خانواده وجود نداشت. به همین دلیل سازمان‌ها تصمیم گرفتند نسبت به ارائه بن‌های رفاهی که در سبد خانوار مشهود باشد، اقدام کنند و همین موضوع باعث خلق «بن‌کارت» شد. شرکت سپ هم با توجه به نیاز سازمان‌ها در سال ۱۳۸۳ به نیابت از بانک سامان به‌صورت حرفه‌ای وارد این حوزه شد.»
مهدوی توضیح می‌دهد که متقاضیان ابتدایی این خدمت، سازمان‌های بزرگی مانند شرکت‌های فعال در صنعت نفت و پتروشیمی بودند که خواستار ارائه خدمات رفاهی متنوع به کارکنان خود بودند و بعد از مدتی هم موضوع معافیت مالیاتی مبالغ رفاهی پرسنل به شرط عدم امکان نقدشوندگی توسط نهادهای ذی‌ربط اعلام شد تا همین مسئله محرکی برای افزایش استفاده از بن‌کارت‌ها در سازمان‌های متوسط و کوچک شود. او درباره مدل تقاضای سازمان‌ها بیان می‌کند: «سازمان‌های مختلف، نیازهای متفاوتی داشتند و هر یک می‌خواستند خدمات رفاهی خاص و مشخصی را به کارمندان ارائه دهند؛ برای مثال سازمانی درخواست امکان استفاده کارمندانش به‌صورت مشخص از خدمات ورزشی و سازمان دیگری خواستار ارائه هدفمند بودجه سفر به پرسنل خود بود؛
در نتیجه سازمان‌ها خواستار شخصی‌سازی کارت‌ها و هدفمند شدن آنها شدند؛ مبنی بر اینکه بن‌کارتی به افراد داده شود که صنف و مراکز محل هزینه آن مشخص باشد. بانک‌ها نمی‌توانستند عهده‌دار چنین تغییری شوند؛ بنابراین شرکت‌های پرداخت سکاندار این حوزه شدند و نقش پررنگی در این حوزه ایفا کردند. ابزارهای پذیرندگی از جمله دستگاه کارت‌خوان و درگاه اینترنتی در اختیار شرکت‌های پرداخت بود و وقتی این موضوع در کنار بن‌کارت قرار گرفت، عملاً زنجیره تکمیل شد.»
مزیت رقابتی سپ
محصول پیش‌پرداخت نزد بانک و شرکت‌های پرداخت متفاوت است. مهدوی در این‌باره این‌طور می‌گوید: «بانک‌ها توان هدفمندسازی بن‌کارت‌ها را ندارند و مجبور به برون‌سپاری به شرکت‌های پرداخت طرف قرارداد خود هستند، اما چون پیاسپیها همه ابزارها را در کنار هم دارند، می‌توانند به‌راحتی مصارف بن‌کارت را هدایت کنند. البته در سال‌های اخیر فروش بنکارتهای بانکی افزایش یافت، چراکه بانک‌ها سبد محصول پیش‌پرداخت خود را در کنار منابع نقدی و تسهیلاتی ارائه می‌دهند؛ این اقدام موجب شد تا در مقاطعی، شرکت‌های پرداخت توانایی رقابت با بانک‌ها را نداشته باشند. با این وجود می‌توان گفت که هنوز هم پیاسپیها در ارائه کارت‌های متنوع پیشروتر از بانک‌ها هستند.»
او سپس درباره خدماتی که شرکت پرداخت الکترونیک سامان کیش (سپ) در حوزه کارت‌های پیش‌پرداخت ارائه می‌دهد، صحبت می‌کند: «شرکت سپ دارای تنوع کارت‌های پیش‌پرداخت است؛ برای مثال ما یک کارت چندمنظوره داریم که امکان تجمیع چند کارت را در یک کارت فراهم می‌کند؛ بنابراین دیگر لازم نیست برای هر سرفصل رفاهی یک کارت صادر شود. در واقع این کارت بستری برای سازمان فراهم می‌کند تا بودجه رفاهی پرسنل خود را در سرفصل‌های مختلف (مانند رستوران، پوشاک و…) تقسیم‌بندی کرده و بر همین اساس به تفکیک بخش تعریف‌شده، کارت پرسنل را شارژ کند. این محصول، در حال حاضر بزرگ‌ترین دستاورد ما در حوزه بن‌کارت است که متناسب با نیازهای بازار طراحی شده و از پشتوانه شبکه پذیرندگی قوی و گسترده‌ای بهره می‌برد.»
طبق صحبت‌های مهدوی، سپ توانایی بالاتری در ارائه بنکارتهای هدفمند و کارت چندمنظوره دارد؛ زیرا با 18 بانک بزرگ کشور در حوزه ابزارهای پرداخت طرف قرارداد است و بالغ بر یک میلیون و 300 هزار دستگاه کارت‌خوان دارد: «این شرکت همچنین در حوزه خدمات درگاه‌های اینترنتی با شرکت‌های بزرگی نظیر دیجی‌کالا، علی‌بابا و… همکاری می‌کند، در نتیجه دست سپ در تفکیک سبد رفاهی سازمان‌ها باز است. علاوه بر این موارد، سپ مرکز تخصصی صدور و شخصی‌سازی کارت را دارد که این مرکز با تجهیز شدن به چندین دستگاه صنعتی صدور و تیم پرسنل متخصص، می‌تواند روزانه بالغ بر پنج هزار فقره کارت را شخصی‌سازی و پاکت‌گذاری کند و پشتیبانی ۲۴ساعته نیز دارد.
ما در سپ با توجه به تیم حرفه‌ای تبلیغات خود، بیش از 120 طرح متنوع مناسبتی و اعیاد برای کارت هدیه داریم و حتی این امکان وجود دارد که کارت را بر اساس طرح مورد نظر سازمان، طراحی و به‌صورت سفارشی و سریع شخصی‌سازی کنیم؛ به‌نوعی به محصول درخواستی هویت شخصی دهیم. ساختار سپ، شعبه‌محور است که با بیش از دو هزار پرسنل متخصص و متعهد در 170 شعبه و باجه سراسر کشور در حال فعالیت و خدمت هستند؛ همین مسئله کمک زیادی به بهبود عملکرد ما نسبت به رقبا کرده است. همچنین ما اقدام به بررسی پتانسیل هر استان بر اساس شرایط جغرافیایی و نیازمندی صنوف فعال در آن استان کرده‌ایم و بر اساس دسته‌بندی صورت‌گرفته، از نیروی‌های بومی و متخصص همان استان برای ارائه سرویس مطلوب‌تر استفاده می‌کنیم.»
بامن؛ نسل سوم باشگاه مشتریان
سپ باشگاه مشتریان ویژه‌ای دارد تحت عنوان «بامن». پلتفرم رفاهی بامن، با هدف افزایش قدرت خرید و صرفه‌جویی در هزینه‌ها بر بستر امن بانکی زیر نظر این شرکت فعالیت می‌کند. این پلتفرم با ارائه خدمات متنوع رفاهی، بستری جامع و به‌روز را برای اعضای خود فراهم می‌کند. با توجه به نیازمندی سازمان‌ها در بامن، خدماتی نظیر تخفیف در لحظه، سرویس بازگشت به کیف پول با قابلیت نقدشوندگی و… ارائه می‌شود. تمامی سپ‌کارت‌ها به‌صورت پیش‌فرض و رایگان عضو باشگاه مشتریان بامن هستند و می‌توانند از12 هزار مرکز عضو باشگاه به‌راحتی خرید کنند.
این باشگاه جزء نسل سوم باشگاه‌های مشتریان محسوب می‌شود؛ مهدوی با اشاره به این مهم توضیح می‌دهد: «مدل تخفیف اکثر باشگا‌ه‌‌ها به‌صورت آنلاین و تخفیف درلحظه است و معمولاً آن تخفیف را باید در همان فروشگاه هزینه کرد، اما نسل سوم باشگاه مشتریان به این صورت است که برای مثال می‌توان تپسی خود را با تخفیف هفت درصدی پرداخت کرد و این تخفیف را در صنف دیگر یا برای خرید بسته اینترنت و پرداخت قبض در اپلیکیشن 724 استفاده کرد؛ در واقع یک زنجیره ارزش ایجاد کرده‌ایم که این بزرگ‌ترین ارزش خلق‌شده در مجموعه ماست و قاطعانه می‌توان گفت در این حوزه رقیبی نداریم.
رویکرد ما این است که با ارائه خدمات، محصولات و راهکارهای مناسب و مطابق نیاز بازار، بتوانیم با حفظ منافع و رفتار حرفه‌ای در این صنعت سهم مناسبی را جذب کنیم و شعار ما، «سپ‌کارت، فراتر از یک بن‌کارت بانکی» است. دارنده سپ‌کارت می‌تواند تمامی خدمات خود را از طریق ابزار موبایل و بدون نیاز به مراجعه حضوری دریافت کند. همچنین رویکرد سپ در صنعت بن‌کارت، فعالیت و تعریف محصول برای بازارهای جدید مالی از جمله اتباع خارجی و متقاضیان بن‌کارت در آینده نزدیک از جمله نسل زد است.»
ضرورت بازبینی و بازنویسی قوانین
مهدوی معتقد است آینده صنعت بانکداری با نسل زد گره خورده؛ چراکه آنها نیروهای بازار کار آینده را تشکیل می‌دهند و نسبت به نسل‌های قبلی نیازهای متفاوتی دارند، نیاز به خرید اینترنتی و آنلاین یکی از این نیازها محسوب می‌شود. صنعت پرداخت کشور به همین منظور باید به سمت‌‌و‌سویی حرکت کند تا بتواند بن‌کارت و کارت هدیه دیجیتال را ارائه دهد. او علاوه بر این، بیان می‌کند که باید شرایط اتصال کارت پیش‌پرداخت به کیف پول نیز فراهم شود تا افراد بدون نیاز به انجام تراکنش بتوانند از خدمات مربوطه استفاده کنند.
مدیر واحد دارندگان کارت سپ باور دارد که چالش‌های این حوزه فراوان هستند و باید فکری به حال آنها کرد. او در این‌باره می‌گوید: «برخی قوانین صنعت بانکی و پرداخت کشور قدیمی شده‌اند و دیگر کارکرد مورد نیاز را ندارند؛ بنابراین باید تغییر کنند تا با نیازهای جدید هماهنگ شوند. برای مثال هنوز سقف کارت هدیه دو میلیون تومان است و این در حالی است که در وضعیت تورمی کنونی، این مبلغ مورد قبول اکثریت نیست؛ چراکه با آن نمی‌توانند خدمت مورد نظرشان را دریافت کنند و ما مجبوریم وقت و هزینه بیشتری صرف کنیم و به جای یک کارت مثلاً پنج میلیون تومانی، دو کارت دو میلیونی و یک کارت یک میلیون تومانی صادر کنیم و این نهتنها منابع مالی را تلف می‌کند، بلکه وقت‌گیر هم خواهد بود؛ به‌علاوه این موضوع تجربه جالبی را برای مشتری رقم نخواهد زد! این موضوع یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که با آن مواجه هستیم و رعایت این قانون در وضعیتی که هزینه صدور فیزیکی کارت بالا رفته، باعث ضرر می‌شود و منافع مالی را تهدید می‌کند.»
به گفته مهدوی، در برخی زمینه‌‌ها با کمبود قانون و دستورالعمل واحد رگولاتوری نیز مواجه هستیم که باید راه‌حلی برای آن اندیشیده شود؛ برای مثال قوانین مشخصی برای نحوه ارائه کیف پول پیش‌پرداخت و اتصال یکپارچه کیف پول‌های موجود در بازار با هم وجود ندارد، در صورتی که اگر دستورالعمل یکپارچه‌ای در این حوزه تدوین شود، می‌توان هم‌افزایی فراوانی بین کیف پول و بن‌کارت در راستای تسهیل خدمات به دارندگان این محصول ایجاد کرد.
لزوم رعایت رفتار حرفه‌ای در صنعت کارت
او عنوان می‌کند که برخی ارائه‌دهندگان بن‌کارت و کارت هدیه رفتاری غیرحرفه‌ای دارند و همین مسئله باعث می‌شود که اتفاقی نظیر آنچه در گذشته در صنعت پرداخت افتاد و شرکت‌های پرداخت را تا مرز زیان برد، اینجا در حوزه کارت پیش‌پرداخت نیز رخ دهد و به نظر باید جلوی این کار گرفته شود. مهدوی با بیان اینکه شاید روزی برسد که محتاج اصلاح رفتارها و عادت‌های مخربی باشیم که تغییر آنها سخت است، می‌گوید: «ارائه پیشنهادهای اشتباه و غیرمتعارف، انتظارات نامتعارفی برای مشتریان ایجاد می‌کند و همچنین باعث ایجاد فضای غیررقابتی و غیرحرفه‌ای در صنعت کارت می‌شود. در واقع نیاز است از تجربیات حوزه پرداخت و تراکنش استفاده کنیم؛ چراکه با خلق انتظارات نامعقول و بیجا در مخاطبان، ناخواسته باعث پدید آمدن رفتاری خواهیم شد که نهتنها سود بانک‌ها و شرکت‌ها را به خطر می‌اندازد، بلکه تغییر دادن آن هم کار دشواری خواهد بود.»
ساخت سندیکای تخصصی کارت
مدیر واحد دارندگان کارت سپ، اتباع خارجی را که از کشور افغانستان می‌آیند، یکی دیگر از چالش‌های این حوزه کاری می‌داند. او در این‌باره می‌گوید: «افغان‌های زیادی هستند که به‌دلیل وضعیت اقتصادی و اجتماعی حاکم بر سرزمین خود به ایران مهاجرت کرده‌اند و بدون سند هویتی که مقبول حاکمیت باشد، در ایران کار و زندگی می‌کنند. این افراد از کمترین امکانات برخوردار هستند و برای اینکه بتوانند خریدهای روزمره خود را انجام دهند، با توجه به اینکه نمی‌توانند به‌صورت قانونی کارت بانکی داشته باشند، راهی به‌جز دریافت کارت هدیه که جایگزین کارت بانکی آنها شود، ندارند؛ در نتیجه این مسئله باید در ابعاد اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی قرار گیرد.
اینکه این افراد بتوانند با هویت ملی خود بن‌کارت دریافت کنند، خطری ندارد، زیرا سقف مالی این کارت‌ها مشخص است و فرد نمی‌تواند در شبکه بانکی کشور خدشه وارد کند. بنا بر آمارهای سال ۱۴۰۰ بالغ بر دو میلیون نفر دارای تابعیت افغان وارد ایران شده‌اند که به روش‌های غیرقانونی هزینه خریدهای خود را پرداخت می‌کنند، چون پول نقد همیشه در دسترس نیست و دیگر مانند سابق هم کارکرد ندارد؛ در نتیجه بانک مرکزی باید قانونی را در این راستا تصویب کند. ما در حال حاضر گردش مالی بزرگی داریم که توسط این افراد انجام می‌شود و نظارت کافی و درستی در این حوزه وجود ندارد، این در شرایطی است که با محصولاتی نظیر کارت پیش‌پرداخت این موضوع قابل کنترل است.»
او راه برون‌رفت از وضعیت فعلی را ایجاد یک سندیکای تخصصی کارت می‌داند و توضیح می‌دهد که این سندیکا می‌تواند درباره مسائل گوناگون اصناف، نیازها، چالش‌ها و مطالبات آنها جلسات متعددی را تشکیل دهد و از این طریق راهی برای رفع آنها پیدا کند: «اگر افراد متخصص از بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت فعال این صنعت کنار یکدیگر قرار بگیرند و درباره مشکلات، چالش‌ها و وضعیت خود با یکدیگر گفت‌وگو کنند، ممکن است بتوانند برای اصلاح شرایط نیز وارد عمل شوند تا محصولات و راهکارهای مشترک تعریف کرده و ارائه دهند؛ هدف این است که در یک فضای رقابتی سالم، گرهی از مشکلات باز شود.»
