تنظیم‌گری از دریچه نوآوری تحقق می‌یابد
سندباکس رگولاتوری بانک مرکزی؛ حرکت به سمت رگولاتوری چابک در حوزه پولی-بانکی
عصر تراکنش ۷۱؛ صادق فرامرزی، نماینده نصر تهران در کمیته سندباکس بانک مرکزی / در دنیا، در هر حوزه‌ای که یک کسب‌وکار نوین شکل می‌گیرد، رگولاتورهای آن حوزه متناسب با نوآوری ایجادشده دچار چالش می‌شوند؛ چراکه معمولاً مدیران و نهادهای تصمیم‌گیر به رویکردهای بوروکراتیک و سلسله‌مراتبی عادت کرده‌اند و به واسطه ساختار سنتی حاکم، این نهادها به‌شدت ریسک‌گریز بوده و نوآوری را تهدیدی بزرگ برای خود می‌پندارند. در مقابل، کسبوکارهای شکل‌گرفته؛ چابک، نوآور و به دور از ساختارهای بوروکراتیک هستند. در نتیجه تقابل آنها این می‌شود که رگولاتور اجازه نمی‌دهد کسب‌وکار در زمان مناسب وارد بازار شود؛ بنابراین خطر از بین رفتن نوآوری افزایش می‌یابد. رویکردی که در چند سال اخیر شکل گرفته و به نهادهای رگولاتور و کسب‌وکار کمک می‌کند به درک مشترکی از نیازها و تفاوت‌ها برسند و شاید تقابل با یکدیگر را به تعامل با یکدیگر تبدیل کنند، استفاده از بستر سندباکس رگولاتوری (محیط آزمون تنظیم‌گری) است.
از طرفی سندباکس رگولاتوری به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا محصولا‌ت‌شان را در محیطی کنترل‌شده، آزمایش کنند؛ در حقیقت سندباکس نقطه تماسی بین صنعت و رگولاتور فراهم می‌کند تا همدیگر را بهتر بشناسند، درک صحیحی از ریسک‌ها پیدا کنند و در یک محیط رگولاتوری امن بر توسعه نوآوری نظارت داشته باشند. از طرف دیگر سندباکس به رگولاتورها این امکان را می‌دهد که قوانین خود را تعدیل کنند؛ چراکه بعضی از فناوری‌ها به‌راحتی با چهارچوب‌های موجود هم‌خوانی ندارند. به عبارتی سندباکس برای رگولاتورها نوعی فرصت یادگیری به وجود می‌آورد تا بتوانند هنگام رویارویی با مدل‌های کسب‌وکار نوین نقش خود را بهتر ایفا کنند.
سندباکس رگولاتوری را جدی بگیریم
چه بخواهیم، چه نخواهیم هر روز کسب‌وکارهایی با مدل‌های جدید وارد بازار می‌شوند. در برخورد با این کسب‌وکارها سه راه بیشتر نداریم؛ آنها را نادیده بگیریم، سد راه آنها شویم و مانند بعضی از حوزه‌هایی که در این چند سال دیدیم، فعالیت آنها را غیرقانونی اعلام کنیم و راه سوم این است که این نوآوری‌ها را رگوله کنیم. انتخاب هر کدام از این سه راه پیامدهای خاص خود را دارد، ولی اگر نگاه‌مان بلندمدت باشد، پیامدهایی که رگوله‌کردن نوآوری برای ما خواهد داشت، از پیمودن دو مسیر دیگر به‌مراتب ارزش‌افزوده بیشتری به ارمغان می‌آورد.
ما انتخاب مسیر سوم، یعنی نوآوری را پذیرفتیم. در این میان مدیران و تصمیم‌گیران حوزه پولی-بانکی برای پذیرش نوآوری، نیاز دارند ذهنیت و رویکرد خود را تغییر دهند. قطعاً رویکردهای قبلی پاسخگوی نیازهای جدید نیستند. آنها باید به‌تدریج استراتژی و فرهنگ سازمانی حاکم را تغییر دهند و رگولاتوری در حوزه پولی-بانکی را مبتنی بر همکاری بین همه فعالان و ذی‌نفعان این حوزه بنا نهند. در این رابطه اتخاذ رویکرد سندباکس رگولاتوری در بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف، تجربه موفقی را رقم زده است.
سندباکس بانک مرکزی؛ اقدامات انجام‌شده و مسیر پیش رو
با درک این رویکرد موفق جهانی، سندباکس رگولاتوری بانک مرکزی با هدف ارزیابی مخاطرات، تسهیل و افزایش سرعت تنظیم‌گری فعالیت کسبوکارهای نوآورانه مبتنی بر فناوری‌های نوین در حوزه پولی-بانکی با مسئولیت شرکت ملی انفورماتیک به‌عنوان بازوی فناوری اطلاعات بانک مرکزی، طراحی و ایجاد شده است.
دور اول فراخوان سندباکس رگولاتوری بانک مرکزی از ابتدای تیرماه ۱۴۰۱ آغاز شد و به مدت یک ماه طرح‌های فناوری مالی در آن پذیرش شدند. در این مدت ۱۰ طرح فناوری مالی به سندباکس وارد شده و پس از مرحله ارزیابی در پایان شهریورماه 1401دو طرح (یکی در حوزه خدمات پرداخت و دیگری در حوزه وام‌دهی) وارد سندباکس شدند که این دو طرح پس از طی‌کردن دوره آزمون، در مرحله تنظیم مستند تصمیم‌گیری هستند.
فراخوان دوم پذیرش سندباکس رگولاتوری بانک مرکزی از نیمه مهرماه ۱۴۰۱ آغاز شد و طرح‌های مختلف فناوری مالی در زمینه‌های لندتک، رمیتنس و رگ‌تک را پذیرش کرد. در دومین دوره از پذیرش، پنج طرح تقاضای ورود داشته‌اند که مرحله اول بررسی طرح‌ها برگزار شده و پس از پایان دوره انجام اصلاحات طرح‌ها، تصمیم نهایی در خصوص انتخاب طرح‌های مناسب جهت ورود به سندباکس اتخاذ خواهد شد. ما اعتقاد داریم تنظیم‌گری از دریچه نوآوری تحقق می‌یابد. هرچند قطعاً مسیر پیش رو، بسیار طولانی‌تر از مسیر طی شده است.
نقطه تصمیم سرنوشت‌ساز
حال باید دید در ساختار حاکمیت رگولاتوری که با اساس تشکیل رگ‌تک‌ها فاصله جدی و طولانی دارد، آیا در عمل شهامت تصمیم شجاعانه و منطبق بر اصول جهانی سندباکس را خواهد داشت یا مجدداً ادامه کار شرکت‌های منتخب به یکی از ارکان رگوله‌شده سپرده می‌شود؟ آیا شرکت‌های کاندیدا جهت حضور در سندباکس از عملکرد خود پشیمان خواهند شد یا تصویری که از سندباکس در حاکمیت قانون‌گذار فعلی یعنی بانک مرکزی در بخش بزرگی از بازار فین‌تک وجود دارد، اصلاح خواهد شد؟ به‌عنوان نماینده بخش خصوصی (نصر) در کمیته سندباکس مدافع آنچه در مسیر نوآوری است، خواهیم بود.
