عرضه ارزهای دیجیتال بانک مرکزی کندتر از حد انتظار است

عصر تراکنش ۷۱ / در سال 1992 بانک مرکزی فنلاند کارت عجیبی به نام «آوانت» عرضه کرد. این کارت شبیه کارت‌های نقدی معمولی به نظر می‌رسید؛ با این تفاوت که قرار بود ویژگی‌های پول نقد را داشته باشد. پول ذخیره‌شده در کارت آوانت به جای بانکی تجاری توسط بانک مرکزی فنلاند پشتیبانی می‌شد. به ادعای بانک فنلاند این پول اولین ارز دیجیتال بانک مرکزی جهان (CBDC) است. دارندگان کارت در بانک حساب نداشتند. در عوض ارزش پول‌شان توسط تراشه‌هایی که به‌صورت فیزیکی در کارت نصب شده بود، ردیابی می‌شد. این یعنی همانند پول نقد، کاربران این کارت نیز ناشناس بودند. آوانت به مدت سه سال اجرا شد تا اینکه ابتدا خصوصی و سپس متوقف شد. این کارت در مقایسه با سایر کانال‌های پرداخت مانند کارت‌های اعتباری با امتیاز، مشتریان کمی را جذب کرد و موفق به کسب درآمد نشد.

30 سال دیگر طول کشید تا ایده پول دیجیتال بانک مرکزی به‌طور جدی احیا شود. تا سال 2016، تقریباً هیچ بانک مرکزی‌ای ‌CBDC‌ها را جدی نمی‌گرفت. البته در حال حاضر بیشترشان آنها را جدی گرفته‌اند. کاهش استفاده از پول نقد، افزایش ارزهای دیجیتال و راه‌اندازی احتمال ارز دیجیتالی به نام لیبرا توسط فیس‌بوک همگی بانک‌های مرکزی را وارد به جست‌وجوی راه‌هایی برای جلوگیری از دست دادن کنترل سیستم‌های مالی‌شان کرده است. شورای آتلانتیک تخمین می‌زند که 114 کشوری که بیش از 95 درصد تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند، اکنون CBDC‌ها را راه‌اندازی کرده‌اند یا در حال بررسی آن هستند، در حالی که در اواسط سال 2022 تنها 35 کشور چنین شرایطی داشتند. حداقل 10 کشور به‌طور کامل CBDC‌شان را عرضه کرده‌اند و چین بزرگ‌ترین کشوری است که اجرای آزمایشی آن را در دستور کار دارد.

با وجود تبلیغات، گروه کوچک اما رو‌به‌رشدی از سیاست‌مداران و بانک‌های مرکزی در حال زیر سؤال بردن هدف CBDCها هستند. در ژانویه 2022 گزارش مجلس اعیان بریتانیا چنین نتیجه گرفت که «هنوز دلیل قانع‌کننده‌ای پیدا نکرده‌ایم که بگوید چرا بریتانیا به CBDC خرده‌فروشی نیاز دارد». در ماه مارس ریکس‌بانک سوئد (بانک مرکزی سوئد) گزارشی 900 صفحه‌ای منتشر کرد که در آن نتیجه‌گیری می‌کرد طرح اکرونا قوی نیست (در جایی با درجه بالایی از کش‌لس بودن). دیگرانی هم به آنها ملحق شدند که با توجه به ماهیت پیشرفته سیستم‌های بانکی و پرداخت‌شان مزیت ناچیزی در دنبال‌کردن CBDC می‌دیدند.

با این حال حذف CBDCها اشتباه است. بانک‌های مرکزی نهاد تسویه نهایی هر سیستم مالی هستند. یک CBDC «عمده‌فروشی» که فقط برای مؤسسات مالی خاص قابل دسترسی است، می‌تواند از طریق فراهم‌کردن دسترسی مستقیم به بانک مرکزی برای فین‌تک‌ها (به جای دسترسی با واسطه بانک‌های دیگر) فضای سیستم‌های پرداخت را رقابتی‌تر کند. CBDCها می‌توانند به ارتقای پرداخت‌های فرامرزی کمک کنند و تسویه آنی بین جفت‌ارزها را ممکن سازند. CBDCها می‌توانند حتی در کشورهایی که سیستم‌های پرداخت پیشرفته دارند، بر استانداردهای حاکم بر طراحی ارزهای جدید تأثیر بگذارند. تبدیل‌شدن CBDCها به جریان اصلی غیر قابل تصور نیست. با وجود شک و تردیدهای موجود، «سِر جان کانلیف»، معاون رئیس بانک انگلستان گفته که احتمالاً «در بریتانیا به پوند دیجیتال نیاز خواهند داشت».

تأثیر CBDCها تا حد زیادی به طراحی آنها بستگی دارد. مسئولیت‌ همه آنها با یک بانک مرکزی است، پس ریسک سرمایه‌گذاری در بانک‌های تجاری را ندارند. برخی از بلاکچین‌های خصوصی استفاده می‌کنند و برخی نه. با این حال CBDCهایی که به‌صورت کامل عرضه شده‌اند و CBDCهای اجرای آزمایشی؛ از باهاما گرفته تا چین و نیجریه روی چند اصل مشترک همگرا شده‌اند. آنها معمولاً توسط بانک‌های تجاری واسطه می‌شوند و با ارائه‌دهندگان کیف پول خصوصی کار می‌کنند که پیچیدگی مدیریت آنها را محدود می‌کند. دلار شنی باهاما و Enaira نیجریه که قبل از همه عرضه شدند، محدودیت‌هایی در میزان نگهداری کاربران دارند. eCNY چین نیز بزرگ‌ترین اجرای آزمایشی CBDC هم مشابه آنهاست. هیچ‌کدام بهره ندارند و هزینه تراکنش همه (حداقل در حال حاضر) صفر است. دلیل وجود سقف استفاده و بهره صفر، جلوگیری از خروج بزرگ سپرده‌ها از بانک‌های تجاری به CBDCهاست.

اجراهای آزمایشی چگونه پیش می‌روند؟ دلار شنی، eCNY و Enaira با وجود عرضه‌های پرمخاطب، مشتریان کمی جذب کرده‌اند. در ماه مارس «سوت چاینا مورنینگ‌پست» گزارش داد که اکثر مغازه‌ها در چین به‌ندرت پرداخت‌هایشان را با eCNY انجام می‌دهند؛ این در حالی است که حدود 26 شهر در این اجرای آزمایشی شرکت کرده‌اند. داده‌های PBOC، بانک مرکزی چین، نشان می‌دهد در ماه ژانویه تنها حدود 13.6 میلیارد یوان (دو میلیارد دلار) در گردش بوده است. در مجموع 261 میلیون کیف پول تا آغاز سال 2022 ایجاد شده، اما تنها 100 میلیارد یوان (14 میلیارد دلار) بین اکتبر 2020 تا آگوست 2022 معامله شده است. به گفته برخی کاربران چینی، دلیل آن این است که علی‌پی و وی‌چت‌پی در حال حاضر به‌خوبی کار می‌کنند؛ بنابراین بسیاری از خرده‌فروشان نمی‌خواهند خودشان را با eCNY به زحمت بیندازند.

سایر مدیران بانک مرکزی با علاقه این اتفاقات را زیر نظر دارند. برخی به‌کلی ایده CBDC‌ها را کنار گذاشته‌اند. بانک مرکزی دانمارک (که در حال حاضر سیستم پرداختیِ بسیار دیجیتالی دارد) گفته است: «معلوم نیست چطور یک CBDC خرده‌فروشی می‌تواند به دسترسی بهتر و ایمن‌تر به پرداخت‌ها کمک کند.» بانک ژاپن CBDC آزمایشی‌اش را در سال 2021 آغاز کرد، اما «برنامه‌ای برای صدور» ندارد. فنلاند، شاید به یاد آوانت افتاده و هیچ برنامه‌ای ندارد (گرچه از یورو دیجیتال برای بهبود پرداخت‌های بین‌المللی در سراسر اروپا پشتیبانی می‌کند). به گفته اقتصاددان یکی از بانک‌های مرکزی، مشکل این است که بیشتر ارزش بالقوه CBDC‌ را می‌توان در سیستم موجود تحقق بخشید.

چه چیزی ممکن است باعث پذیرش بیشتر CBDCها شود؟ برخی دولت‌ها CBDCها را از طریق مشوق‌ها ترویج می‌کنند. نیجریه برای کسانی که از Enaira برای پرداخت هزینه ریکشا استفاده کنند، پنج درصد تخفیف در نظر می‌گیرد. انگیزه نیجریه مانند دیگران، شمول مالی بیشتر است؛ زیرا افراد بسیاری از جمعیت نیجریه بدون بانک هستند. چین «پاکت‌های قرمز» را با eCNY رایگان توزیع کرده است. همچنین مدت‌ها تلاش کرده که شرکت‌های فین‌تک مانند آنت و تنسنت را تشویق به واگذاری دسترسی آنی به داده‌های معاملات کند. همین مسئله به چین انگیزه می‌دهد که eCNY را مرکز تجارت قرار دهد.

دیگران روی چیزی تمرکز کرده‌اند که می‌تواند CBDCها را خاص کند. «لوئیس سان»، رئیس پرداخت‌های نوظهور در بانک  HSBCفکر می‌کند گرچه استفاده از CBDCها برای پرداخت‌ به‌تنهایی ممکن است با سیستم‌های پرداخت عمده‌فروشی موجود تفاوتی نداشته باشد، اما «پولی که قابل برنامه‌ریزی است، منحصربه‌فرد است». «ریچ تورین»، نویسنده کتاب «کش‌لس» که ساکن شانگهای است، آزمایشی در استان چنگدو را توصیف می‌کند. در این آزمایش به شش کشاورز eCNY با قراردادهای هوشمند داده شده که ذکر می‌کند تنها می‌توان از این پول برای اهداف کشاورزی استفاده کرد. برخی فکر می‌کنند این می‌تواند گامی به سوی تحقق رؤیای کنترل دقیق‌تر و کارآمدتر بر کل اقتصاد باشد. تورین پیشنهاد می‌دهد که CBDCها می‌توانند در پیام‌ها و جابه‌جایی وجوه مورد نیاز برای تراکنش‌های فرامرزی نیز به کشورها کمک کنند و احتمالاً سیستم دلار را هم دور بزنند.

با این حال در حال حاضر، تمامی این آینده‌های احتمالی در مرحله آزمایشی باقی مانده‌اند. تورین اذعان می‌کند: «هنوز روزهای اول است و CBDC از این نظر بی‌شباهت به صنعت کریپتو نیست.»